CÓM1T1SSA LIGURI M ET TUSCUEe che LIGURI A M
ET 7 USCI AM PROVINCUS GREGORIO TAPE , &
X
R.E.DEVOTISSIME OBTULIT,
laGarfagnanaera nellaTofcana,dunqoefuunben propriodiMatilda,efra lecofedonateallaS.Sede.Senon che Monfignore Garampinonha fofpettaro puntocheP Oftienfeopiuttoftoilcontinuatoredell’ Oftien-feaverteprefo ungrortosbaglio.IlSig.Cennisi, eprima dilui lo Strùvio»fen’ è.-avveduto,clohadetto chia-ramenteallapag.197. n.III.LeonisOJlienfttcentinuatot ] iguritm
&
Tufctam Pontificidonttasaffirmatquud nequa• qnanifieripèrni».Tralafciodi riferireleparole dello Stru-vi»«Digitized 7!
Dissertazione.
io?vio,e aggiungo piutroflo quartealtre del Sig. Cen-cipag.215.defiptrevidereturquiRegnumhalli
&
Mat-thiamTuffiti inttrbona propriaMathildisrtrenftrei.Dopo
cheiohofattochiaro che Matildanonebbe Re-gni,Provincie,Città,Principatofovrano proprio,fembra quaf^ deltuttofuperfluotrattenerliadimoRrarechefuanon potèelTerenèlaLiguria,nèlaTofcana.Pure per quel po-codivantaggio chepuòtrarfene avenire viepiùinlume diciòche è giàdimoli rato,ediquelloinparticolare che nonpollavenirliincognizionechelaGarfagnana intutta la fuaeflenfionefiaRataunDominiopropriodiMatilda, 10diròbrevemente qualche cofa della Liguria e della Tofcana,moltopiùchequeRopareche infenfodi Monfi-gnoreGarampifiaflatoilPrincipatodiMatilda,Della Liguria il giàlodato Donizonenel fuo
Poema
ciha detto cheaMatildafudato dall’Imperatorefoltant?
11governodaViceré,criLiguria regni tegmendedit in vi-ceregia
.
DellaTofcanapoifi hanno rifconiri Umilmente ficurichenonne ricevve, enonneebbefenonil Prefl-dato,o Prefidenza,comefilegge inuna cartafcritta jujjio*
uè Uomini Mathildis,nellaqualePetrusAbbaa.... la-mentatuatjì Domini MathildiTuffiti Prxfidatum bah trì-ti(a),appunrocomediCorrado,altreMarchefedella
To-scanadileiSuccelfqre,inunacartadel 1 129.filegge Con-vadus divina grattaRavennaturr\Dux
,tyTufc\,tPn/esfi]qualelìfottoferiveva,ecosiancoRobodo immediato Sue-Cefloredellaflefla,ConraduaDeigrattafi quidejfi=: Ro-bodoDeigratiafiquidtfif>].Ancora inaltracartadel Ji}t.filegge,Rampertus TuffiPrxfesCfMarchia [d]
,
fenzachelaTofcanafolleun Domini?proprionèdi
Ram-perto,nèdiCorrado,Inoltre
Tolomeo
Lucchefe negliAnnalicidicechela Tofcanaa tempodiBonifacio edi*Matilda era ordinata dall’ImperatoreHxcautemComitijjafilia Bontjacii Mar-chionis Tujfitx&
Lombarda fecundum ordioationem Impera-forum—
Attende qtfod aliquando afTuffitifuit Manhiom-tus(<»)NellagiicitaraAppendice Ediz.del175#. pag-187.
(b)Nellegià citareMemorie &c.pag. $47.
(c)NelledetteMemorie &c. pag. 46$.e4 66.
(d)NellecitateMemoriepag.548.e nella DilTertaz.XVII.
Atttifuitat.Italie.&c.Tom.I.col.p 6{.
»!•
Dmurizi#»!.
I«l,uttemporeMatbildis
,aliquandoDuratus,uthit, /r-cundumordinemlmperatorum qui prò temporeeront.
Tanto
fileggeagliAnni10^5.e 1196.IIperchèove
Tolomeo
chiamaMatilda DominaTufctx&
Lombardia,nonintele chelaTolcanafodefoapropria,ma
che ne folle Domina.inquanto dominavain ellaa
nome
dell’imperatore. , DellaIteli*Mrildapoi,rifprttoaLucca,dicuif»CarfagnanaeraContado,conftachefimanifellava Suddi-taMinieradell’Imperatore.Riporteròiltenorediunafu»
Cartadell’Anno107?.
„ Dum
inDei nomineextraMi*.„
rosLucenfisCivitatisinBurgoqui dicirurS. Fridiani.. .„. ,,inJudiciorefediffetDomna
Mathìlda Marchionid*<5c„
Ducatrix,filia bon* memoria; Bonifacii Marchioorsr 0funaeumFlaipertoJudìce,&
Miffus DominiImperatori»
r,adtonfar audiendas,acdeliberandas tunc-jam no-»
,,minataMathilda una cumFlaipertofudice,
&
Miffùr„
DominiImperatori per fulteminqua quis detinebantma-„
nibus miferunt bamrtumDominiImperatori t&c. Qui
ve-„
rofecerir, feagnofcàtcompofmmispraedi&imilleMan-,,cufosaureos medieretempartiCameraImperatoria8cc.
Ego
Gerardus NotariusDominiImperatorisex iuffionefupra.-„
fcriptxDomna;Mathilchs,,&
prsediftiFlaipertiJudicis,„ &
MiffusDomini ImpenronsleuJudicucnadmonitione„
IcripfiAnno
maliefimo feptuagefimotertioStc.“
Quella Carta fi ha intera nell’Appendice alleMemorie
della medefima Matildaferinedal Sig.Fiorentini edizione del 1756.pag.107. Un’altra fimilCartadiBeatriceMadre
diMatildafiha nella (ledaAppendiceallapag. 42.
A me
pare fuordidubbio,cheMatildafiriconofceva foltanto Mi-mftradell’Imperatore. ''Concludali ora eh*mi pare poterlofare,chenon e£
fendo punto vero chelaLiguria elaTofcana,ematerne Lucca,nel cuiConfidòerala Garfagnana,foderoDomini propridiMatilda,ilContinuatore dell^Ollienfeaffattofui fallohafcritrocheedaMarìlda,Liguri
am
C5r TufciamGre -gorioF.ipa,&
S.Romani
Ecclefadtvotifjimeobtulit.Mi
pada per altroperlamentecheegli avedeidea diquelladonazione,come
diunattodioftilitào rapprr-fàgliao difpetto contro l’Imperatore, e che però opinale avede donatotuttoquantoeraamano
fua.Ildilui perio-dointero è quello:Anno Dominicxlncarnationis milleftmo JeptuageftmoprimoMathildisComitivatram imperatorisHen-Digitìzed’byGoogli
Dissertazione.
iij ficì /ibi infefiimctuensLtgurìam&
'Fu/inm Gregorio Po*px
&
S.R. E.devotijfimeobtulit.Hac
ergocaufair/terFon*tificem tFFRomanurn Imperi
um
dijfentionis,&
adiiforniiera minijìravit(a).Che
che per altro eglifi credette,Monf.
Garampi edendofiaftenuto dalriportareintero ilriferito raccontononfofel’abbiaavuto per fofperto,e abbia diffi-cultatoapredarli fedeintuttelefueparti.QueftoVni pa-re chiaro che dovefle averlofofpettoalmeno ovedice: Tu-, fciam devotif/imeobtulitjimperocchélaTofcana
e£
fendodiftefa,maflimeallora,anche nelle partidi
Roma
fino a includerel*iftedaChiefadiS.Pietro,però la con-feguenza farebbefiata,cheMatildaavefTedonataanchela Tofcana
Romana
,colà che dagli ScrittoriRomani
non fuole ammetterli, enemmeno
vuoleafcoltarfi.E
pure,bene irtelocheMatilda nonpotèdonarela Tofcananofira, quelTu/ciamdevotiffime obtulit,non può averealtro più giufio fenfo, che rapportoallaTofctnaRo-mana,
perchèlembrach’eglidovefle fcrivereeintendere di quellaTofcanadellaqualeera intefone’giornifuoi,epri-ma
»finodaltempodellamortediMatilda,eche conti-nuòaelfereintefoanche dagliScrittoridelSecoloXIII*e feguenti. Selacofaftaffecosi,laprova e propofizione di Monfig.Garampidiventerebbe viepiù inconcludente, pe-rocché per edanonfidoyerebbepenfare alla Garfagna-na,
ma
bensìailuoghipredoRoma.
Primap*r altrodevorilevare, cheanco ilSig. Cen-nihariconofciutalaTofcanapredo
Roma
cosicheci ram-mental’anticadivifionedituttalaTofcaaain tre Tofca-.tiein
Romanam
videiicet,Longobarda»!,&
Rcgalem.Della Realeaffermach’eralanofira,DellaLongobarda,fcrivech’eraquellachefudonata allaS.Sede daCarlo
Magno
,a dellaTofcanaRomana
attefia,fuiffepartemDuraius
Alme
Urbis anullo
umquam
Rege,aut Imperatore.Apojìolorutn Principidenatam,ma
pervenutaallaS.Sedepeirfpontanea dedizionediquei Popoli.Aggiunge inoltre chedelledue Tofcane,Romana,
eLongobardarifultò il Patrimonio* fioè chetantol’una,chel’altfanelSecoloXII.giàerano, chiamate Patrimonio:Duabus autemhi/ct TufiùispojlJ»Henrici
xvum
certeanteduodecimi Sxculiexitum Patrimoni ipomerieffe fatjuip.Tantoeglifiafcritto aliapag.ziz. net
-
V
• ti.XXI.em' .i
-.
«.i
(•) Lib.III.Cap. 4f.nel
Tomo
IV. R.1.S. /. \
\
* x DigitizedbyGoogle
ut Dissertazioni.
n.
XXI.
Alla pag. poi2t$.n.XXII. foggiungeche quel-ledue Tofcaueptrderono ilnome
diTofcana^e ritenne-ro (blamente quello di Patrimonioallametà delSecoloXIV. Da
che facilmente(iraccoglie,che per)'innanzida alcunidovetteroefferechiamarePatrimonio,edaaltriTo-fana,'!^
noncosidopolametàdelfuddettoSecoloXiV.
Premeffefiffattenotiziefcendo ametter inchiarodi qualTolcana,rifpettoaliafamofadonazione diMatilda, foffeintefoaltempodelContinuatore dell’Oflienfe,afino direnderecredibilecheanch’effodovette aver intefo del-la ftefTa.Nell* autorevoli (fimo
C
brunitotiS. Berlini compi-lato nel SecoloXIV.
da Gio. Iperio conglifcrittidialtri piùantichiAutori,e pubblicato dai PP. Martenee Du-rand nelTomo
III.The/.Anecdotcrumyallacol.581. ef-fendodifcorfodiMatildacosivifilegge,ip/atotumfuum P
atrimonium
fttperAhareB. Pettiobtulit,quod Papa reca-pita&
adhucufque hodienaminaturPatrimoniumEceltfua&
S1
.Patri.
Or
quantoallaTofcana»quellache prefe adir-lie continuò aeflerdettaPatrimonio,noneffondofiata la nofira,raalaRomana
elaLongobarda, dunque ilriferit*refio,quantoallaTofcanafotto
nome
diPatrimoniodeve intenderlidellaTofcanaRomana
eLongobarda,edee av-vertirfichetaleera^opinionefino daltempodiMatilda.ImperocchéillodatoGio. Iperioallacol.644. infmua chia-ramente,che queltefioi dellaCronicadell’AbateSimoae che paisà a miglior vitanell’Anno1148.Rinovatapoiqui la rifleffioneche alcunichiamavanoquelledueTofcane Pa-trimonio,edaltri lechiamavanocolfoloantico
nome
To-frana,quefia (irebbeladifferenzafrailContinuatoredell*Oftienfe,<tl’AbateSimone,chenelmentrecheamendue, rifpetto albiTofcana,inteferodella ftefTa,unolaintefe fiot-toilnovello
nome
diPatrimonio,el'altro fiottol'antica denominazionediTofcana.Mi
fiembradiniunvantaggio obbiettare chel’Abate Simone avtndoparlatodirutto>1PatrimoniodiMatilda, totumfuum
Patrimoniumtnonpotè averiutefiodelle Tofica-neRomana
eLongobarda,attefoche quellenonerano tut-toilfuoPatrimonio.A me
parebaffichedi effe principal-mentefiaverocheincominciarono,econtinuaronoaedere dettePatrimoniodiS.Pietro,perchèquantoallaTolcanaa
uelleparole totumfuum Patrimoniumu.debbonointendere elleduefiuddetteTolcane.
Palio
4
Digitizi
D ti
st n 7iZI•KE> II?PaffoadeffoagliScrittorideiSecolo immedistatuente fèguente.MartinoPolaccoche,comeio già-diceva, per ave-reviflutolungotempoinCuria Penitenzieroe
Cappella-no
diClemente IV.e Succeffcri, potèrifaperequalche co-fa de!contenuto della donazionediMatilda,nellafua Cro-nica all’Anno1072.dono averchiamata Madidadevota filia5".Peni,fcritTe2tìxcMathilda....cum pmphfimis pojfeffionièusabundaret,tofumfuum Patritnontum fuper Al-tareB.Pettiobtulit,quod ujque hodiePatrimoniumS. Petti voeatur.SimilmenteRiccobaldo da Ferrara nellaStoria Impe-rialeftnmpara nel
Tomo Xh
R.I.S.allapag.393. Icrif-fe:MatildaottennedaelfoPontefice(PalqualeII.)in vi-tafu.a perragiondiproprietàda Radicofani aDepenno, tut-teleTerrecheda moltiPonteficiaiJuei Progenitori erano fiate conce/fe,e quejìenomòteifuo Patrimonio,epocodopo offerfe laceffoneditutto quelloStato infiemecolDucato di Spoktifopral'Altare di S.Piero. IlSig.Cenni,allapag.21?. N.
XXL
parlando dell’eftenfione daRadicotaniaCe*peranofcrivequidquidterrarumejìaRadicofano ufque Ce-peranumPatrimoniinomine nuncupatur.
InoltreJacopo da VoragineArcivefcovodi Genova nellafuaCronicapubblicata nel
Tomo
X. R.I.S.d:<Te:Circab.tctemporafuitComitiffaMithildiiquafìliarnB. Pe-ttifevocans,EulefixcontroImperatorerAadhefit,
&
fine li-beri sdecedens,Patrimoniumfuumfuper Altare B. Ferri obtu-bit,quod ufque hodie PatrimoniumS. Patrivoeatur. Potrei aggiungereanco
Tolomeo
Lucchefe,ma
noti fareialtro chereplicareleparolediMartinoPolacco.Piutto/lo riporterò quello fcritf© Galvaneo della
Fiamma,
Autoredicuitìè giovato ancheMonfigaore Ga-rampialla pag.52.e più fpecfalmenteallapag.1?.per co-fedelSecolodiMatilda. Égli nelManipul** Florum Cam-pato nelTomo
XI.R. I.S.narra1;Mathildamoriens to-taniUltm
Terram quadiciturPatrimonium B.PettiEcclefix donavit.Evviancora1’Autore dellaCronica diPiacenza nelcitatoTomo
XI.R.I.Scheallacol.452. hafcritto ComitijfaMathilda totur»fuumP
ottrmoniutn fuper Ai-tar* S.Pettiobtulit,quod ujqueinhodiernumdiem Patri-moniumdiciturS. Petru.llniadetto ignoto Autore veriG-milmenteèdelSecaloXIV. DelSecoloXV.
avvi Emman-noSchede!,qualeaveva ftudiatoàPadova,e q uèitinella
'
H
»,
vo-DigitizèSbyGoogl
it4 '
Dissertazione.
voluroinofaCronicaintitolatadeTemporibus
Mundi
fende comeglialtri:MathildaejusEtrurixpartiquam
nuncPa
z trimonitiinvocamusfucccffit.Riporterò, per ultimo leparole dell’Autore dellavitadi Matilda,compilataexdiverfis, Chrovids zzHxc Comiriffa»utfcrjbitur inCbronids, curr\ampliffìmis abundaretpqfftffionibus, filiohxredecareret to-tanofuum
P
atrimonium fuper altare S.Patriobtultt&' Dei Eufifiamf
indurmiuePetrum fibi feeithxredem. Quod Fa-trimonium,hodiediciturP
atrimoniumS.Petti,quodejla Raditofanoufque Ceperanum. LadettaVita è rtampatanelTomo
V. Àntiquitat.Italie,epodonoleggerliledette pa-role nelGap.XVIII.pag.^97.Edecco portoinchiaro,che incominciandodaltempodiMatilda,nei Secoli XII.XIII.XIV.
eXV.
fucortante1’opinione che laTofcana chia-mata Patrimoniofortedonataalla S.Sede dallaConceda Matilda.E
ineffettinonmancanorifeontriche Matilda, do-minaflein qgelle contrade.NellaCronicadelMoqartero » diFarfa,dellaqualefièfervitoeziandioMonfìgnore Ga-rampi allapag.66.,fi.leggeun Placito,dellamedefima MatildadatoinCornetodiquefto tenore:Dum
refyleretin JudicioDornttaMathildaMarchionijfainCajìefloQivitafis de Corgnito,venitDominiti BerardusAbbai&
prqclqmavit de Eccitila&C...Tune Demina MathildapropterDeum &
animafuxremedium mifit
bamnum
fuumfuperDominar»Berardum Abbatem
Ò
1fuccefforesejus&
c.[a]Non
fb fe quelmifitbamnum
fuuminvece dibamnum
DominiRegii,o DominiImpfratoris,oDominiPqpxportafigoideare qual-checo/a,equellaproprietàaccennatadaRiccobaldo da Fer-raracon\e ottenutadaPafquale IL Dico bensìche. feil Sig.Cenniperinferirne chelaQarfagnanafolfeun ben propriodiMatilda,fiè contentatodiuna carta data da ef-faperlaChiefadiCartelvecchiodi Qarfagnana, non do-verebhe averedifficoltàadedurre firnilmenredall’accennata, carta, 0AttodiMatilda, che ancheilPatrimoniofia fla-toundominiopropriodellaftefla, Matilda,
» Moltopiùchein quell’ ifteffaCronicafileggealtresì averdominatoinCornetoancora BonifacioPadre di
Ma-’
i •» tilda
t (a)VedalinelTom.ILP. II.R.I.S. alla col.éno.ove lottolaBarolaMarchiani(faefiataportauna notacosì, Vietili-.
tetTufcix,quojure
C
tintatiquoqueCoraetianxdaminabatur.Dissertazione.
i!j tilda,e potrebbeertetvero quello abbiainveduto cheha fcrirtoillobato RiccobaldadaFerrara,che Matildaaveva ottenuto,d*.RadkofaniaCeperanotuttequelleTerreche avevano, poffeduroiTuoi Progenitori.La iuddetraCronica di Farf^ è fiammata nelTomoli.
ParteII.R.I.S.,e al-la col.575. fi hari(contro,delfopraddettoBonifacio iti quanto),vifidiceche teneva inCometo
un Minierò, Jdel-bertusM,iffùt.DominiBonifàciiDucis(a),il qualetrattò iviunaffarecon lngelbertoEpijcopoBltdx&
MiljoDomi -niLeonia.Papa,ma
peraltro vi.fioffervacheilprimo po-llo.Io tenevailMeffodiBonifacio,oche
ilprincipale ef-fertixamenre colàeraBonifacio, perocchérifpettoacertaco&
fu,convenuto,fifaceffenooquelloaverebbecomandato ilPonteficeLeone,ma
quello bensìche averte ordinato Bo-nifacio,quodDomnusBontfaciutDux
jufferit.Vogliodire che.parecomandafleinquelleContradeBonifacio, e cheil Meli). Pontificiofolle.flato.fpeditocolà,perchèvifidoveva trattarecofa,nella quale,av.evainterefleilMonaflerodei SS.Cofma,e DamianoinMica AureadiRoma,
di perti-nenza,delRomano
PonteficeAveva
dominatoitiquellepartiancoilMarchefe R*.niero anteqe florediBonifacionelgoverno della
Tofc>
na.Conilaciò.dallatnedefimaCronicadel Mpoafterodi Farfa,nella,qualeallacol:501.firilcontra,chenell’ An-no 1024.avevatenutounGiudizio in
Cometo,
nella Car-tadelqualGiudizio fralealtrecolèinultimofilegge:Tunc DomtnusRayneriusMarchio,
& Dux
exindemijit ba-rnnum
DominiImperatorie,utfiquiiMona/leriumhocde eis difue/lireprafumpferit,duo milliamancuforumaureorum compofitorexìjlat,medi etafemCameraImperatoris
,
&
medie -tatem buie Mpnaflerio.Non
farebbergiàquelle paroleun al-tro indizio che colàforteallora Padrone l’Imperatore,e cheilMichele
Raniero,edopoiBonifacio eMatilda a-vefferricevutoilgovernodiquei luoghi dall’Imperatore, e daPaiqualeII.nonavelferottenutoaltro,che r ufufrut-to,oproprietà in vitadiun’infinitàdiTerrea Radicofano ufautCeperanum?*
H
2 Per(«'Inuna notainpièdipaginafilegge: Ducis Mar-chimi TufciaquicelcktrrimtmCernitiffamMntbildumgenuit
,ut.
fut bine rurfus ineritigliCivitatem quoque Ctrgniùfivt doritelifpe
-MuffeohmadMare
bum
Tufcia.DigitizedbyGoogle