• Non ci sono risultati.

CÓM1T1SSA LIGURI M ET TUSCUEe che LIGURI A M

ET 7 USCI AM PROVINCUS GREGORIO TAPE , &

X

R.E.

DEVOTISSIME OBTULIT,

laGarfagnanaera nellaTofcana,dunqoefuunben propriodiMatilda,efra lecofedonateallaS.Sede.

Senon che Monfignore Garampinonha fofpettaro puntocheP Oftienfeopiuttoftoilcontinuatoredell’ Oftien-feaverteprefo ungrortosbaglio.IlSig.Cennisi, eprima dilui lo Strùvio»fen’ è.-avveduto,clohadetto chia-ramenteallapag.197. n.III.LeonisOJlienfttcentinuatot ] iguritm

&

Tufctam Pontificidonttasaffirmatquud nequa qnanifieripèrni».Tralafciodi riferireleparole dello Stru-vi»«

Digitized 7!

Dissertazione.

io?

vio,e aggiungo piutroflo quartealtre del Sig. Cen-cipag.215.defiptrevidereturquiRegnumhalli

&

Mat-thiamTuffiti inttrbona propriaMathildisrtrenftrei.

Dopo

cheiohofattochiaro che Matildanonebbe Re-gni,Provincie,Città,Principatofovrano proprio,fembra quaf^ deltuttofuperfluotrattenerliadimoRrarechefuanon potèelTerenèlaLiguria,nèlaTofcana.Pure per quel po-codivantaggio chepuòtrarfene avenire viepiùinlume diciòche è giàdimoli rato,ediquelloinparticolare che nonpollavenirliincognizionechelaGarfagnana intutta la fuaeflenfionefiaRataunDominiopropriodiMatilda, 10diròbrevemente qualche cofa della Liguria e della Tofcana,moltopiùchequeRopareche infenfodi Monfi-gnoreGarampifiaflatoilPrincipatodiMatilda,

Della Liguria il giàlodato Donizonenel fuo

Poema

ciha detto cheaMatildafudato dall’Imperatorefoltant?

11governodaViceré,criLiguria regni tegmendedit in vi-ceregia

.

DellaTofcanapoifi hanno rifconiri Umilmente ficurichenonne ricevve, enonneebbefenonil Prefl-dato,o Prefidenza,comefilegge inuna cartafcritta jujjio*

uè Uomini Mathildis,nellaqualePetrusAbbaa.... la-mentatuatjì Domini MathildiTuffiti Prxfidatum bah trì-ti(a),appunrocomediCorrado,altreMarchefedella

To-scanadileiSuccelfqre,inunacartadel 1 129.filegge Con-vadus divina grattaRavennaturr\

Dux

,tyTufc\,tPn/esfi]

qualefottoferiveva,ecosiancoRobodo immediato Sue-Cefloredellaflefla,ConraduaDeigrattafi quidejfi=: Ro-bodoDeigratiafiquidtfif>].Ancora inaltracartadel Ji}t.filegge,Rampertus TuffiPrxfesCfMarchia [d]

,

fenzachelaTofcanafolleun Domini?proprionèdi

Ram-perto,nèdiCorrado,

Inoltre

Tolomeo

Lucchefe negliAnnalicidicechela Tofcanaa tempodiBonifacio edi*Matilda era ordinata dall’ImperatoreHxcautemComitijjafilia Bontjacii Mar-chionis Tujfitx

&

Lombarda fecundum ordioationem Impera-forum

Attende qtfod aliquando afTuffitifuit

Manhiom-tus

(<»)NellagiicitaraAppendice Ediz.del175#. pag-187.

(b)Nellegià citareMemorie &c.pag. $47.

(c)NelledetteMemorie &c. pag. 46$.e4 66.

(d)NellecitateMemoriepag.548.e nella DilTertaz.XVII.

Atttifuitat.Italie.&c.Tom.I.col.p 6{.

»!•

Dmurizi#»!.

I«l,uttemporeMatbildis

,aliquandoDuratus,uthit, /r-cundumordinemlmperatorum qui prò temporeeront.

Tanto

fileggeagliAnni10^5.e 1196.IIperchèove

Tolomeo

chiamaMatilda DominaTufctx

&

Lombardia,nonintele chelaTolcanafodefoapropria,

ma

che ne folle Domina.

inquanto dominavain ellaa

nome

dell’imperatore. , DellaIteli*Mrildapoi,rifprttoaLucca,dicuif»

CarfagnanaeraContado,conftachefimanifellava Suddi-taMinieradell’Imperatore.Riporteròiltenorediunafu»

Cartadell’Anno107?.

„ Dum

inDei nomineextraMi*.

rosLucenfisCivitatisinBurgoqui dicirurS. Fridiani.. .. ,,inJudiciorefediffet

Domna

Mathìlda Marchionid*<5c

Ducatrix,filia bon* memoria; Bonifacii Marchioorsr 0funaeumFlaipertoJudìce,

&

Miffus DominiImperatori

»

r,adtonfar audiendas,acdeliberandas tunc-jam no-»

,,minataMathilda una cumFlaipertofudice,

&

Miffùr

DominiImperatori per fulteminqua quis detinebant

ma-„

nibus miferunt bamrtumDominiImperatori t

&c. Qui

ve-„

rofecerir, feagnofcàtcompofmmispraedi&imille

Man-,,cufosaureos medieretempartiCameraImperatoria8cc.

Ego

Gerardus NotariusDominiImperatorisex iuffione

fupra.-„

fcriptxDomna;Mathilchs,,

&

prsediftiFlaipertiJudicis,

„ &

MiffusDomini ImpenronsleuJudicucnadmonitione

Icripfi

Anno

maliefimo feptuagefimotertioStc.

Quella Carta fi ha intera nell’Appendice alle

Memorie

della medefima Matildaferinedal Sig.Fiorentini edizione del 1756.pag.107. Un’altra fimilCartadiBeatrice

Madre

diMatildafiha nella (ledaAppendiceallapag. 42.

A me

pare fuordidubbio,cheMatildafiriconofceva foltanto Mi-mftradell’Imperatore. ''

Concludali ora eh*mi pare poterlofare,chenon e£

fendo punto vero chelaLiguria elaTofcana,ematerne Lucca,nel cuiConfidòerala Garfagnana,foderoDomini propridiMatilda,ilContinuatore dell^Ollienfeaffattofui fallohafcritrocheedaMarìlda,Liguri

am

C5r TufciamGre -gorioF.ipa,

&

S.

Romani

Ecclefadtvotifjimeobtulit.

Mi

pada per altroperlamentecheegli avedeidea diquelladonazione,

come

diunattodioftilitào rapprr-fàgliao difpetto contro l’Imperatore, e che però opinale avede donatotuttoquantoeraa

mano

fua.Ildilui perio-dointero è quello:Anno Dominicxlncarnationis milleftmo JeptuageftmoprimoMathildisComitivatram imperatoris

Hen-Digitìzed’byGoogli

Dissertazione.

iij ficì /ibi infefiimctuensLtgurìam

&

'Fu/inm Gregorio Po*

px

&

S.R. E.devotijfimeobtulit.

Hac

ergocaufair/terFon*

tificem tFFRomanurn Imperi

um

dijfentionis,

&

adiiforniiera minijìravit(a).

Che

che per altro eglifi credette,

Monf.

Garampi edendofiaftenuto dalriportareintero ilriferito raccontononfofel’abbiaavuto per fofperto,e abbia diffi-cultatoapredarli fedeintuttelefueparti.QueftoVni pa-re chiaro che dovefle averlofofpettoalmeno ovedice: Tu-, fciam devotif/imeobtulitjimperocchélaTofcana

fendodiftefa,maflimeallora,anche nelle partidi

Roma

fino a includerel*iftedaChiefadiS.Pietro,però la con-feguenza farebbefiata,cheMatildaavefTedonataanchela Tofcana

Romana

,colà che dagli Scrittori

Romani

non fuole ammetterli, e

nemmeno

vuoleafcoltarfi.

E

pure,bene irtelocheMatilda nonpotèdonarela Tofcananofira, quelTu/ciamdevotiffime obtulit,non può averealtro più giufio fenfo, che rapportoallaTofctna

Ro-mana,

perchèlembrach’eglidovefle fcrivereeintendere di quellaTofcanadellaqualeera intefone’giornifuoi,e

pri-ma

»finodaltempodellamortediMatilda,eche conti-nuòaelfereintefoanche dagliScrittoridelSecoloXIII*

e feguenti. Selacofaftaffecosi,laprova e propofizione di Monfig.Garampidiventerebbe viepiù inconcludente, pe-rocché per edanonfidoyerebbepenfare alla Garfagna-na,

ma

bensìailuoghipredo

Roma.

Primap*r altrodevorilevare, cheanco ilSig. Cen-nihariconofciutalaTofcanapredo

Roma

cosicheci ram-mental’anticadivifionedituttalaTofcaaain tre Tofca-.

tiein

Romanam

videiicet,Longobarda»!,

&

Rcgalem.Della Realeaffermach’eralanofira,DellaLongobarda,fcrivech’

eraquellachefudonata allaS.Sede daCarlo

Magno

,a dellaTofcana

Romana

attefia

,fuiffepartemDuraius

Alme

Urbis anullo

umquam

Rege,aut Imperatore.Apojìolorutn Principidenatam,

ma

pervenutaallaS.Sedepeirfpontanea dedizionediquei Popoli.Aggiunge inoltre chedelledue Tofcane,

Romana,

eLongobardarifultò il Patrimonio* fioè chetantol’una,chel’altfanelSecoloXII.giàerano, chiamate Patrimonio:Duabus autemhi/ct TufiùispojlJ»

Henrici

xvum

certeanteduodecimi Sxculiexitum Patrimoni i

pomerieffe fatjuip.Tantoeglifiafcritto aliapag.ziz. net

-

V

ti.XXI.

em' .i

-.

«.i

(•) Lib.III.Cap. 4f.nel

Tomo

IV. R.1.S. /

. \

\

* x DigitizedbyGoogle

ut Dissertazioni.

n.

XXI.

Alla pag. poi2t$.n.XXII. foggiungeche quel-ledue Tofcaueptrderono il

nome

diTofcana^e ritenne-ro (blamente quello di Patrimonioallametà delSecolo

XIV. Da

che facilmente(iraccoglie,che per)'innanzida alcunidovetteroefferechiamarePatrimonio,edaaltri

To-fana,'!^

noncosidopolametàdelfuddettoSecolo

XiV.

Premeffefiffattenotiziefcendo ametter inchiarodi qualTolcana,rifpettoaliafamofadonazione diMatilda, foffeintefoaltempodelContinuatore dell’Oflienfe,afino direnderecredibilecheanch’effodovette aver intefo del-la ftefTa.Nell* autorevoli (fimo

C

brunitotiS. Berlini compi-lato nel Secolo

XIV.

da Gio. Iperio conglifcrittidialtri piùantichiAutori,e pubblicato dai PP. Martenee Du-rand nel

Tomo

III.The/.Anecdotcrumyallacol.581. ef-fendodifcorfodiMatildacosivifilegge,ip/atotum

fuum P

atrimoni

um

fttperAhareB. Pettiobtulit,quod Papa reca-pita

&

adhucufque hodienaminaturPatrimoniumEceltfua

&

S

1

.Patri.

Or

quantoallaTofcana»quellache prefe adir-lie continuò aeflerdettaPatrimonio,noneffondofiata la nofira,raala

Romana

elaLongobarda, dunque ilriferit*

refio,quantoallaTofcanafotto

nome

diPatrimoniodeve intenderlidellaTofcana

Romana

eLongobarda,edee av-vertirfichetaleera^opinionefino daltempodiMatilda.

ImperocchéillodatoGio. Iperioallacol.644. infmua chia-ramente,che queltefioi dellaCronicadell’AbateSimoae che paisà a miglior vitanell’Anno1148.Rinovatapoiqui la rifleffioneche alcunichiamavanoquelledueTofcane Pa-trimonio,edaltri lechiamavanocolfoloantico

nome

To-frana,quefia (irebbeladifferenzafrailContinuatoredell*

Oftienfe,<tl’AbateSimone,chenelmentrecheamendue, rifpetto albiTofcana,inteferodella ftefTa,unolaintefe fiot-toilnovello

nome

diPatrimonio,el'altro fiottol'antica denominazionediTofcana.

Mi

fiembradiniunvantaggio obbiettare chel’Abate Simone avtndoparlatodirutto>1PatrimoniodiMatilda, totum

fuum

Patrimoniumtnonpotè averiutefiodelle Tofica-ne

Romana

eLongobarda,attefoche quellenonerano tut-toilfuoPatrimonio.

A me

parebaffichedi effe principal-mentefiaverocheincominciarono,econtinuaronoaedere dettePatrimoniodiS.Pietro,perchèquantoallaTolcana

a

uelleparole totumfuum Patrimoniumu.debbonointendere elleduefiuddetteTolcane.

Palio

4

Digitizi

D ti

st n 7iZI•KE> II?

PaffoadeffoagliScrittorideiSecolo immedistatuente fèguente.MartinoPolaccoche,comeio già-diceva, per ave-reviflutolungotempoinCuria Penitenzieroe

Cappella-no

diClemente IV.e Succeffcri, potèrifaperequalche co-fa de!contenuto della donazionediMatilda,nellafua Cro-nica all’Anno1072.dono averchiamata Madidadevota filia5".Peni,fcritTe2tìxcMathilda....cum pmphfimis pojfeffionièusabundaret,tofumfuum Patritnontum fuper Al-tareB.Pettiobtulit,quod ujque hodiePatrimoniumS. Petti voeatur.

SimilmenteRiccobaldo da Ferrara nellaStoria Impe-rialeftnmpara nel

Tomo Xh

R.I.S.allapag.393. Icrif-fe:MatildaottennedaelfoPontefice(PalqualeII.)in vi-tafu.a perragiondiproprietàda Radicofani aDepenno, tut-teleTerrecheda moltiPonteficiaiJuei Progenitori erano fiate conce/fe,e quejìenomòteifuo Patrimonio,epocodopo offerfe laceffoneditutto quelloStato infiemecolDucato di Spoktifopral'Altare di S.Piero. IlSig.Cenni,allapag.

21?. N.

XXL

parlando dell’eftenfione daRadicotaniaCe*

peranofcrivequidquidterrarumejìaRadicofano ufque Ce-peranumPatrimoniinomine nuncupatur.

InoltreJacopo da VoragineArcivefcovodi Genova nellafuaCronicapubblicata nel

Tomo

X. R.I.S.d:<Te:

Circab.tctemporafuitComitiffaMithildiiquafìliarnB. Pe-ttifevocans,EulefixcontroImperatorerAadhefit,

&

fine li-beri sdecedens,Patrimoniumfuumfuper Altare B. Ferri obtu

-bit,quod ufque hodie PatrimoniumS. Patrivoeatur. Potrei aggiungereanco

Tolomeo

Lucchefe,

ma

noti fareialtro chereplicareleparolediMartinoPolacco.

Piutto/lo riporterò quello fcritf© Galvaneo della

Fiamma,

Autoredicuiè giovato ancheMonfigaore Ga-rampialla pag.52.e più fpecfalmenteallapag.1?.per co-fedelSecolodiMatilda. Égli nelManipul** Florum Cam-pato nel

Tomo

XI.R. I.S.narra1;Mathildamoriens to-tani

Ultm

Terram quadiciturPatrimonium B.PettiEcclefix donavit.Evviancora1’Autore dellaCronica diPiacenza nelcitato

Tomo

XI.R.I.Scheallacol.452. hafcritto ComitijfaMathilda totur»fuum

P

ottrmoniutn fuper Ai-tar* S.Pettiobtulit,quod ujqueinhodiernumdiem Patri-moniumdiciturS. Petru.llniadetto ignoto Autore veriG-milmenteèdelSecaloXIV. DelSecolo

XV.

avvi

Emman-noSchede!

,qualeaveva ftudiatoàPadova,e q uèitinella

'

H

»

,

vo-DigitizèSbyGoogl

it4 '

Dissertazione.

voluroinofaCronicaintitolatadeTemporibus

Mundi

fende comeglialtri:MathildaejusEtrurixparti

quam

nunc

Pa

z trimonitiinvocamusfucccffit.Riporterò, per ultimo leparole dell’Autore dellavitadi Matilda,compilataexdiverfis, Chrovids zzHxc Comiriffa»utfcrjbitur inCbronids, curr\

ampliffìmis abundaretpqfftffionibus, filiohxredecareret to-tanofuum

P

atrimonium fuper altare S.Patriobtultt&' Dei Eufifiam

f

indurmiuePetrum fibi feeithxredem. Quod Fa-trimonium,hodiedicitur

P

atrimoniumS.Petti,quodejla Raditofanoufque Ceperanum. LadettaVita è rtampatanel

Tomo

V. Àntiquitat.Italie,epodonoleggerliledette pa-role nelGap.XVIII.pag.^97.Edecco portoinchiaro,che incominciandodaltempodiMatilda,nei Secoli XII.XIII.

XIV.

e

XV.

fucortante1’opinione che laTofcana chia-mata Patrimoniofortedonataalla S.Sede dallaConceda Matilda.

E

ineffettinonmancanorifeontriche Matilda, do-minaflein qgelle contrade.NellaCronicadelMoqartero » diFarfa,dellaqualefièfervitoeziandioMonfìgnore Ga-rampi allapag.66.,fi.leggeun Placito,dellamedefima MatildadatoinCornetodiquefto tenore:

Dum

refyleretin JudicioDornttaMathildaMarchionijfainCajìefloQivitafis de Corgnito,venitDominiti BerardusAbbai

&

prqclqmavit de Eccitila&C...Tune Demina Mathildapropter

Deum &

animafuxremedium mifit

bamnum

fuumfuperDominar»

Berardum Abbatem

Ò

1fuccefforesejus

&

c.[a]

Non

fb fe quelmifit

bamnum

fuuminvece di

bamnum

DominiRegii,

o DominiImpfratoris,oDominiPqpxportafigoideare qual-checo/a,equellaproprietàaccennatadaRiccobaldo da Fer-raracon\e ottenutadaPafquale IL Dico bensìche. feil Sig.Cenniperinferirne chelaQarfagnanafolfeun ben propriodiMatilda,fiè contentatodiuna carta data da ef-faperlaChiefadiCartelvecchiodi Qarfagnana, non do-verebhe averedifficoltàadedurre firnilmenredall’accennata, carta, 0AttodiMatilda, che ancheilPatrimoniofia fla-toundominiopropriodellaftefla, Matilda,

» Moltopiùchein quell’ ifteffaCronicafileggealtresì averdominatoinCornetoancora BonifacioPadre di

Ma-’

i » tilda

t (a)VedalinelTom.ILP. II.R.I.S. alla col.éno.ove lottolaBarolaMarchiani(faefiataportauna notacosì, Vietili-.

tetTufcix,quojure

C

tintatiquoqueCoraetianxdaminabatur.

Dissertazione.

i!j tilda,e potrebbeertetvero quello abbiainveduto cheha fcrirtoillobato RiccobaldadaFerrara,che Matildaaveva ottenuto,d*.RadkofaniaCeperanotuttequelleTerreche avevano, poffeduroiTuoi Progenitori.La iuddetraCronica di Farf^ è fiammata nel

Tomoli.

ParteII.R.I.S.,e al-la col.575. fi hari(contro,delfopraddettoBonifacio iti quanto),vifidiceche teneva in

Cometo

un Minierò, Jdel-bertusM,iffùt.DominiBonifàciiDucis(a),il qualetrattò iviunaffarecon lngelbertoEpijcopoBltdx

&

MiljoDomi -niLeonia.Papa,

ma

peraltro vi.fioffervacheilprimo po-llo.Io tenevailMeffodiBonifacio,

oche

ilprincipale ef-fertixamenre colàeraBonifacio, perocchérifpettoacerta

co&

fu,convenuto,fifaceffenooquelloaverebbecomandato ilPonteficeLeone,

ma

quello bensìche averte ordinato Bo-nifacio,quodDomnusBontfaciut

Dux

jufferit.Vogliodire che.parecomandafleinquelleContradeBonifacio, e cheil Meli). Pontificiofolle.flato.fpeditocolà,perchèvifidoveva trattarecofa,nella quale,av.evainterefleilMonaflerodei SS.Cofma,e DamianoinMica Aureadi

Roma,

di perti-nenza,del

Romano

Pontefice

Aveva

dominatoitiquellepartiancoilMarchefe R*.

niero anteqe florediBonifacionelgoverno della

Tofc>

na.Conilaciò.dallatnedefimaCronicadel Mpoafterodi Farfa,nella,qualeallacol:501.firilcontra,chenell’ An-no 1024.avevatenutounGiudizio in

Cometo,

nella Car-tadelqualGiudizio fralealtrecolèinultimofilegge:

Tunc DomtnusRayneriusMarchio,

& Dux

exindemijit ba-rn

num

DominiImperatorie,utfiquiiMona/leriumhocde eis difue/lireprafumpferit,duo milliamancuforumaureorum compofitorexìjlat,medi etafemCameraImperatori

s

,

&

medie -tatem buie Mpnaflerio.

Non

farebbergiàquelle paroleun al-tro indizio che colàforteallora Padrone l’Imperatore,e cheil

Michele

Raniero,edopoiBonifacio eMatilda a-vefferricevutoilgovernodiquei luoghi dall’Imperatore, e daPaiqualeII.nonavelferottenutoaltro,che r ufufrut-to,oproprietà in vitadiun’infinitàdiTerrea Radicofano ufautCeperanum?

*

H

2 Per

(«'Inuna notainpièdipaginafilegge: Ducis Mar-chimi TufciaquicelcktrrimtmCernitiffamMntbildumgenuit

,ut.

fut bine rurfus ineritigliCivitatem quoque Ctrgniùfivt doritelifpe

-MuffeohmadMare

bum

Tufcia.

DigitizedbyGoogle