PSICOART n. 1 – 2010
J. David Miller
Giorgio Morandi tra psicoanalisi e critica d’arte*
! " ! ! # ! $ % & '' ( ! % ) * ! + * & & ! , ) ! * + - ) %% $ & ! ! % . ' ! ' !! + * ! % $ / * ! ! $ ! ! % ! ) ! + ) $ ! ! + % ! !
0( % ! $ + !.11! & & 2 PSICOART n. 1 - 2010 2 " 3 ' !! ! - ! ! ! ! * % & ) 4 & $ ! ! 2 5 + % & ! * ' % '' ( * % , ! * + % ! && ' ! % , 6 & 7 8 ) % % & % ! ( ! % & & $ !! " ) % & $ 5 -
0( % ! $ + !.11! & & 3 PSICOART n. 1 - 2010 ! 9 : &' % ! ) $ % $ * + ' + % ! % && ! ! ) ) , + 2 9 " 3 % ! ! & + ( $ ' % -! , % % + * 6 * & 7 % .6 ! ! +; % 7: 6* % % -% ! < ! = -% $> > 79 5 ! .6? ! " ! ! * ! > ! #! 78 + ''* ! % % % ! ! % ! $ ! %% ? % % 9 *
0( % ! $ + !.11! & & 4 PSICOART n. 1 - 2010 !! @ % + * ! ' ) % @! && + $ ! % && * % % ! ! ) ! . % ! ! % && ! %% % ' , % && ! ! % && ! , !! % && % ! ' ! # , % ! ) ! A & & ) % & ! && * ' ' ! 5 -$, % ! 4% ''* % :;' 4 % + ! * ? $ 5 && % A ! & % % ! * -5 ) - % ! $> > ! ) ' ! ! ! '' ! B ) % ! ! " 6 7. % + % % !! , % % + ! % ! ! #6 % 74 % + !! ''% 3 & % % % !! ( ) * ! % ! ! 3 ( ! - % 4 % %
0( % ! $ + !.11! & & 5 PSICOART n. 1 - 2010 ! ! ! * > % : ) 4 ) 2 - ! * + & ! # , % '' ! ! ! ! & % ! > + % B % ! ! , ! % '' ) $ . % * +'' % + % ! ''% 5 ! * + ! ) * % ) + % && ! * '' C ' + ! % ! & ! + ! * % % , $ % D3% ) ! * ! % 4 % + B % ) ) ! * .6B ! $ <E=A B % % B 7F3$ * + & ! B + ! 6<E= & ! < = ! % $ 7 G % ! & ! ! + 6 % 7 $ > ! & ! % ! 4 ) + ! ) + ! % ! ! #) + + % 6 & % 7% ! % 4 % ! % " + ! ! 8 " * + & ) ! *
0( % ! $ + !.11! & & 6 PSICOART n. 1 - 2010 > + ! % !! ! % - + % 6 7 ! % & * 2 8 " 5 ! ! ) ? ! ! % !! % % * % % ! +; ! % ' + % * % + 5 B - + & ( ! % ' % % ! 5 % + ! % && ! % ! % % ! 5 * 3 % $ * ! ? ' B ) ''% ! * $ ' ! $ 3 ! ! % * : ! ! * ? & % ! $ ! ) 5 & *
0( % ! $ + !.11! & & 7 PSICOART n. 1 - 2010 ! * ! $ ' ! % $ , ) % * 3 * ! + 3 % % 3 & ! * ! % 4 % &* ! ! + % + ) ! + && ! ' ' ! * 5 ) %-' H ' % ! ' + ! # % 5 2 :+ :;' ' * + + ! % A ! # ! ! ' ! ! ! ' + % % * '' >! ) ! % % ' : & * + * ! ' ! % ! % : * ' ! 6! ! 7 & * $ C ! % ! $ ! ' + % & ) * % $ B ! + ! % ) % + , * % $ A I ) * ! .6J ! % ) <E=3
0( % ! $ + !.11! & & 8 PSICOART n. 1 - 2010 &' B ! ' + & ! % 7K4 ) % !! + % && & * .6 % && ! ! * ! ? && ! ! 3 % I* - + + & 7 ? '- ! & % * ! ! ! ) + $ ( ! % ! % ' $! : & K !! ! : ( :+ ? + ! ! ! + ! % ! + ! * $ K & + ! * % 6! <% = ! * 7 5 ! ! % % ! ! 6 !! * ' & +7 % L + & % ; * % + % ! + + ! % * ! $ &* & - , % A I . 6: + ! ! # ! # ) + % % <E=3 + ! ! ! ;<+ = + & 7 , & 6 & 7 $ , $ % ! % % , I & 3 + + .6 % ! ! % ' ! ! ! $
0( % ! $ + !.11! & & 9 PSICOART n. 1 - 2010 '/ ! ; ;7 I ! % ! $, : , M N O + * 6 ' + ! ! B ! <E= 3$ !! % ' $, % ' % & 7 3 6 '7 + % % 6 $, 7 ! 6 % & 7 ! % % : && % $! ! - $ % & * ! % $ 3 % + ! 5 ! ! + ! I & 3 + % * ! . $ & ! ! & ! 4 % F 2 F + % 2 '' % ! % * + + $ + ( ! H ! ! 9K & * ! :;' 9 " B % $ $ " ! 2 ( & & * * ! ! ! !! ) + '
0( % ! $ + !.11! & & 10 PSICOART n. 1 - 2010 2 " L 2 '' F 5 ) $ ! * % ! ! ' !! 5 ! ! + - + ! ' * && 2 F " 5:;' 9 9K ' & + ' ! $ ) ! % ! % % 3 % + + B) $ ' ! ! ! ' ! ) $ : +
0( % ! $ + !.11! & & 11 PSICOART n. 1 - 2010 ) !! ! ! ! % , !! ! % ! ' ) ! $ ) + ! * % % + ! ! % ' ) * % + & ' * > + ) % ! $ ! + * ) ! ! $ > ) ! ' ' ' ! +; $ % % % * & ( ! % + % ! ) ! + $) % ' & % $ $ . & * & ' ' ! '' % ' & % ' % : + & ' ! & ! ! $ , & ' ' ! % % +
0( % ! $ + !.11! & & 12 PSICOART n. 1 - 2010 % ! 3 * ! ) 6 7 $! ! % * ! 3 $! & $ ! . B * J 3 M % + 6 * * % ! ' '* ' !! ' ; !! ' * 79 4 $ ' & 6 7 ) ! $ % + $ '' $ % % ! & ! ( ) ! % $ * * + ! ! $ ! !! * & ! ! + 4 & ! ''& + ! * ! ! !! ; % ! ; !! ! ! '' && % % 2 "
0( % ! $ + !.11! & & 13 PSICOART n. 1 - 2010 2 K " 9 5 ! ) & ' * - ! . & + * ! ! && ! $ + !! + * ) $ / ! % ! 9 K ' ! ! && + % % &' + ! +; !! ! ' B! % ! % ) G % & ! % & % > % 6 +% 7 !! 6 7 ! % $! & ! & ! ' * + % , $ ! & !! % $ ! ! ' 4&& ! ! % & % ) +
0( % ! $ + !.11! & & 14 PSICOART n. 1 - 2010 2 " FF ! * ! ! !! ! , > % + * + 6) 784 4 4 D * ! 7 ( * ' + + % ' 9 ! 5+ ! : P Q O + * .6 B ! ! A !! , ! $ !! E % 7F > : ! ! 6 + ! 7 , ! 6! 7 * & %% ! ! ! % !* ! . + & ! & ! ! & & 3 5+ ! : & B * ! .6 ! & < = ! ' !! * % % B +
0( % ! $ + !.11! & & 15 PSICOART n. 1 - 2010 + ' + ! ' + & 7K 3 ' & ' $ + $ ! ' ' * ? ' % * ! + % $ ! ' $ * 2 ' $ + + ' * + ) ' ! G + % ' ! * + + ! & * % ! ! ' ? % ! ! ! % * ' & A % ) % % F &- .6J ! ! ! ) ! 7 ? ' ! && ! + * % ' % & ! ! 6& 7 ' ! && 6 ! % 7 ! ! ) ! % '' + ! 3$ ! ' ! ' , ! $ + && ! % * % + > $ ' $ ' ) $B ! & G % % $ *
0( % ! $ + !.11! & & 16 PSICOART n. 1 - 2010 ' * + > ! ! + 6 * 7 ! B! * & , % ) ! % ! ' . ! $ ) ! & & ! - * + * ! & !! * ! ! ' & A ! ' + ! !* ! ! ! % , $ & $ ''' ' * . & + * ! + + ) * ! A P Q O ! ! ! .6? ! * $!! & * ' 7 ( % ) ! % $ 6 * 79 62 7 B % + ! % & && $ !! $ ' ! ! $ % * - + % % > ! $ % + + !* ! & ! '' ! ! 3$ % ! - % ! $ % ! + $ ! ' +
0( % ! $ + !.11! & & 17 PSICOART n. 1 - 2010 ! % ! > % 6 7 % C ! + ' % % ! +; ! ! ! % % $ > % ! +; + ! ! % 4! !! % ' $ + % && * + % & ! ' & & 5 '' ! ' Q O $ $ . 6$ ! $ ! ! ! !! 79 6H ! 7. ) % ! ! ! % 2 " F
0( % ! $ + !.11! & & 18 PSICOART n. 1 - 2010 3 Q O B $ ! ! ! ) > + :+ !+ D% ) ! ! . 64 & + <E=, B ' 799 A % % $ ! * ' .6, % B$ <E=3 ! * ' ! B ' ! ' * 798 , + ! + + !* ! $ ! ' + % ) $ B + ! + ) ! ! 4 ! - ! '' + ) ! % !! * ! ! ! ! * ) ! % % ! * A B % L% % ! !! % % & % ! ) B ! ' + ! * % 2 ! % + ! % - + Q O + 6 !! 7( % % % ) % 3 ' ! % + * % + ! % Q O 6 ! 7 @ ' ! '' + % ! $ ' ! ! " $ ! %% ! "
0( % ! $ + !.11! & & 19 PSICOART n. 1 - 2010 ! ! + ! % % * ' ! ! ' * + ! % ) ! ' ! ! ! ! && G % ! ! ) & %% ! ! ! ' * ! I ! ! % * ! # + $ % ''* B ! $ ! ' * % 3 + ' % + ) 6 7 * $ ! 3 % * + ) * & ! + ' $ ! H ! % + ! % B % ! * ! ! ! % ( :+ * ! ' ' + 4+ ! + , ! % % % % + $ ! 6 7 5 H , & % ) % 6 7 % 6 7 6 ! 7 ? * - + 6 % 7. ! + % !!
0( % ! $ + !.11! & & 20 PSICOART n. 1 - 2010 % & ! ! # ! && ' , % * ! ! : * % P OD & ' ! ! % ! ) , ! + ! ! ! * - ! % , ) ! & !! $ & $ $ * % ? & ! + $B , ! + ! !! + & 99 ''- ! $ ! * ! ! % ! ! % 2 " H ! ! B) + 2 3 *
0( % ! $ + !.11! & & 21 PSICOART n. 1 - 2010 . + ! % % $ & & - * % ! & ' % 4 & ' ' ! & ' % !! * +; % % % ! * ! & $% ' 3 B% ! ! $ !! ! * ( ! % % ! * % + ! $ ) ! + H ! B + $!! ! ' + % * ' H B + $!! + '' + % & & , % ' + $ + ! && & + B 6 7: $ ) ' ! % $ & ! B! # ! ! $ ! $ ! ' 4 ) 2 9 * % !! - + && ! % ! ' % 3$ ' + ! - + + & ' ? ! %% % ! ' % % ! * % ! ' !
0( % ! $ + !.11! & & 22 PSICOART n. 1 - 2010 !! + !! 6! ' 7B ) ! # ! ' A) & ! % ! $ ! ' B % ) B $ G % % $ $ ! B & +; ! - % ! + ' Q O ) H & A % && 6% % + !! ! 79F: * Q O 6$ ! ' % % * ) & '' " ' ! ' & E79 5 ) '' % 2 " F F A + + ) & ! + ) % , ) & & * $ & $ $ ! & ) *
0( % ! $ + !.11! & & 23 PSICOART n. 1 - 2010 ! & B $ ! + & $ & '' & ! * ! ' ! %% * $ ! + % !! * 3$ :+ !+ $ ! ' ! ' ) & * .6 ! * ! - !! . <E=G % && * ' ! + '' '' * < ' & = ! 79K : $ '' + ! & * ' ! 6 ''7 && % ! ! % % ' @ & % ' * + & 9 ! + ) !! 3 $ " * " + $ ) % ! % ! ) % $ $ ! % & % % * ! ! ! & ) ! ' + & ' $ % R & ' ! + ! * ' ! ' '' * % ' $ + * & ! -! % ) ' ! ! % ! % ! % ! # *
0( % ! $ + !.11! & & 24 PSICOART n. 1 - 2010 ! > ) %% ! & ' ! % % ! % % * ' P Q O + + $ 6 ! & & 79 : > ! ! ! 6! ' ! + ! ; 7 + 6 78 4 I ) ! ' 6 ' * ' ! ! % ! ! ' 78 5 ! ! % 6 ! ! * ' 7 & ; ' & ! * 6 7 % % 6 7 % % * % 6 ' ' 7 , !! !! ! ) & ! & ' ! $ !! * ' !! + !! * ! ? B ' > $ ' !! & 8 + % * ! & ! + % * ! ' ? + ! # 8 9 * % & % ! + & ! ) !! ' * ? F & & % ' ) * 6 7, $! ! * ) + ) !! ! & ! * % 3$ & ' &
0( % ! $ + !.11! & & 25 PSICOART n. 1 - 2010 2 9 " 8 % 9 ) * ! ' ! + ! ! % $ !! 6 7! * % 3$ ! ! ) + & . 6& 7
& ! % 3 & &
&& && % $ ! ! ) 9 F ) ! ! ! $ ! ' G ) ' ! * && ! && + & ' % ! && ' $ , ' $ * & 4 % $ $ + ! ' % % , ! ! * % + & % + + ! * % + ! ! ' ? % B + & ! & *
0( % ! $ + !.11! & & 26 PSICOART n. 1 - 2010 I !! '' ! ) * ! ' ! % % ! $ $ ) & ' + $ ! 6 ! % ! ! ' 7 2 8 " 2 " 9 2 F " 9
0( % ! $ + !.11! & & 27 PSICOART n. 1 - 2010 H ! ! % ! & $ B $ & : 6 !! 7 + $ & B ! + * %% '* ' + 3$ ! % ! * B & + $ & % ) . * $ + ! ' ! - ! % ! ' 3$! ! ! $ ! - % & 3 ! $ ! ' % ! * , 9 $B % '' * % & % '' % ! ! &R 2 " 9
0( % ! $ + !.11! & & 28 PSICOART n. 1 - 2010 3$ ! ' + ! * + + % * ! , % % ; * ! % ) & : ! * ! ! 6% 7! + ! * '' && ! ' % G ! * % ) & * ' A % % ! + + ! # ! + ! ' % & ! ! & 3$ + ! ' $ & + ) * & .+ %% ! R4!! + % ! - & * ! ! % $ % % % % B * & 4 B - * B & % % * && % ' / ! % % * ' ! 3$ * ) * ( ! % ) % % . !! % * % % + ! " ! 6 7 % ' $ %
0( % ! $ + !.11! & & 29 PSICOART n. 1 - 2010 % ' '' ! * ) % A '' ! 5 ' ! % $ ) 5 +; & %% B ! % % ' ) % , '' ' !! ' % + ! & & +; * + B + % ' ! 4 !! - + B% + ! % $ '' % + ! $ . ) %% % ! ! + % * + % ( & % % * + ' * ! % + ! ! ! ' ' ) ! ! ! - * 4 ! ' ! + ! + ! % ! # ! I * + $ ' * % % >!! '' ) * ' ! # ! # + ! ? % ) % % % $ ! % % + * % : + % * ) ! ' % .&& ! ! ! ! && ! . 6A % 7/ ! ! - &
0( % ! $ + !.11! & & 30 PSICOART n. 1 - 2010 .6, 4 ) % 7P Q O + $! * % 6 ! ! * ' % ! * % '' $ & ! ! ! 789 , ! ! ! ! ' ! -% $ ! ! & .) * ! && $6 7> ! ! - ! ' ! && ! % + $ ) . ) ! - 6 7 B ) .! && * % $ ! % - + Q O + 6 ! 7, $ 617 ! 617 ( ! K ) * A!! & ) ! ! ' ;! + ! ! ! +; ! % + + & * ' - + Q O 6* 7" $ % " ! && !* ! $ " . $ * '' /) + Q O + 6 ! * 7 % ! && !! $ * ' $ + ! - ! % B + % %
0( % ! $ + !.11! & & 31 PSICOART n. 1 - 2010 2 K " 3 ! ' * % ' B! % % ! * ! ) + % % * % ! ! ! ! * ' $ 5 ! ! ' + $B %% + B ! ! ) + 4! ! ) $ % $% ' !! $!! . % , ) 8 ! ' % ! ! ! / - + B B + ! ) % ' + ! : I 6 ! <E= ! * @ ' @ * + B <E=788 : * % + % + ! ! * ' % + % ! $
0( % ! $ + !.11! & & 32 PSICOART n. 1 - 2010 ! . & 3$ ! ! ) ! & ' ! + ! ! && ; ! * ' C!! ! ' ! && % ' 2 + 6 7 ! ' ! #! & & 8 ? ! ' % ! -! 5 - !! ! - % !! ' ' ! # , 2 ! # 3 * M $ ! * ! ' ! # % ' * & ' 4 3 M 8F $ $ !! * & & ' $ ! ' 2 " 8
0( % ! $ + !.11! & & 33 PSICOART n. 1 - 2010 ) & % && * & % ! & ) 8 % ) ! A I * % ) ! $ .6 B * <E=/<B= % ! % & * % $ 78 3$ ! ' ! * ! 9 & $ + + ! 3 ! ) ! % !! L + ! ) $! ) ! % % $ ! $ $ % * % - + % > + ) ) ! % ! 2 " 8
0( % ! $ + !.11! & & 34 PSICOART n. 1 - 2010 4 4 % $ % 4 * % ! ! * & ' $A ' ' - ! * + $ 2 9 " ! + ! + * && % ! # ) + ' ) $ ! + $ % ! - ! : ! + $ * + + % . ' ' ! 3 ! & * !! ! $ % - + $! % L + " ' & " ! % * & ! &
0( % ! $ + !.11! & & 35 PSICOART n. 1 - 2010 ! + ! '' ! * % % H ! $ ! ' + $ * % B * % ! % , ! $ B) ! ! * ! + . ! * ' ! % ' ! / ) & ! + ! !! & / & % + - + * & ! 3$ ) & ! * 4 ! % * ' % + 6 7) % % ! $ ' - + % % J ! % + ) + + ) ! % + ! ! # ) * ! + ! ! # $ G ' 2 2 :+ G S? ! % $> * $> 5D+ D > M N O 8 9
0( % ! $ + !.11! & & 36 PSICOART n. 1 - 2010 CGA 2 5 ! " #$%&!#$'( 3 I '' !! K *K 9P Q O ) * I'' MN O K !! 88 8+ ! 9 + F 3% ,- . / 0 6> > 7 * & 9 ! P Q O ) * "1 2 3 * 3 5 * 9 K ! 88 K, ! F + #4$&!#$'( * ! MN O* $> 4O 9 ! 8F9 A I ! 8F I 3 + ! 9 I ! 8 9J Q 3 M 56- 6 7 - 8 6 - ! 0 - 56- 6 6, 0 5D* + D 7% 98 !! 9KK*9 8> : I " "! 8 4 4 D) * 9 5 * & & 9 FP Q O % ! 5+ ! : Q + (: 9 ' 9 : : I " "! 8 K ! ! % 5+ ! : Q + (: 9 : I " "!! 8F *8F P Q O 6 M: 7 & 9 9 + " 9+ 99: D 64 79 & 9 98 % ,- *- 0 9: * 6G+ MN OC& % 7 F & 9 9 42 9 ; % K !! 8F8*8
0( % ! $ + !.11! & & 37 PSICOART n. 1 - 2010 9FH A ! ' & 8 ! P Q O ) * I'' MN O K ! 9 + 9K: , + 0 I : 9 ! 9 0 >& M ') * ,- 7 0 N H % * D5 MJ % 9 ! K 9 P Q O % ! 5+ ! : Q + (: 9 ' 9 8 : > : I " "! 8 I * 8I 89P Q O ) * I'' MN O K ! 88I : I " "! 89 8 4 2 + * < 8 ; % !! FF * F 8FJ Q 3 M + G * 9 8 I : I " "! 8