DE SCUOLA SALERNITANA
ORATIONES
VIN REGIO S A L E R N I T A N O L Y C E O
A NICOLAO SANTORELLI
PATIIOLOG1AE PROFESSORE HABITAEACCFD1T F.10SDBM SCHOL.AE AUCTORUM F,T OPERU M CO NSPECTU S
Tum m edicinali tan tu m florebat in a rte .
A l p h a n u s , O d . a d U n i d o r i e m , p . 1 0 0 .
Salernum medici n ae tontem ac G ym nasium nobilissim um .
T e t r a r c a , I t i n e r a r i an. 1330.
N E A P O L I
TYP 1S I i E G I A E S C I E N T I A RU M AC A DEM IA K
APOD MICHAF.LF.M DR RURKRT1S
gic,
R E G I S T R A T O
DE SCHOLA SALERNITANA
ORATIONES
IN REGIO SALERNITANO LYCEO
DE SCHOLA SALERNITANA
ORATIONES
IN R E G I O S A L E R N I T A N O L Y C E O
A NICOLAO SANTORELLI
PATHOLOGIAE PROFESSORE HABITAE A C C E D IT E IU SD E M S C H O L A E A U C T O R U M E T O P E R U M C O N S P E C T U STarn m edicinali tantum florebat in arte .
A l p h a n u s , Od. ad G uidonem ., p. 106.
Salernum m edicinae fontem a c Gym nasium nobilissim um .
P e t r a r c a , I t i n e r a r an. 1330.
N E A P O L I
T Y P I S R E G I * ® S C I E N T I A R U M A C A D E M I i E APUD MICHAÈLEJl DE RUBERTIS
MDCCCLXXXV
Tum medicinali tantum florebat in arte.
A l p h a n d s , Od. a d G uidonem , p . 106. Salernum medicinae fontem ac Gymnasium
nobilissimum.
P e t r a r c a , Icinerar., an. 1330.
O rationes d e S c h o la S a l e r n i t a n a , q u a s in S a le rn ita n o Lyceo corara m e d ic in a e s t u d i o s i s , a s s i - d e n tib u s antecesso rib u s e t de r e m e d ic a b e n e m e r i t e viris, h a b u i, co llig ere e t publico iu d icio s u b m i t - tere d u d u m mihi e r a t in a n im o ; se d t a n t a d e e iu s- dem Sch o lae i m m e r i t a a b o litio n e a m a r i t u d o m e in c e ssit, u t eas in s c rin iis d e p o s u e rim a c p e r mul- tos annos r e fu g e rim ipsas in sp ic e re .
R e c e p tis n u n c a n im is , non d e s is te n d u m a p r i s t i no consilio, et t a r d a m m a n u m illis s e r m o n i b u s fu- gitivo c a la m o e x a r a t i s a d h i b e n d a m cen su i. S e d , cum orationes r e t r a c t a v e r i m , is m ih i v is u s est ille p rim u s l a b o r , u t p lu r im is lo cis n o n n u l l a e x p u n - g e r e , a lia m u t a r e , a l i a c la r io r e s e r m o n e e x p o n e r e s i m u l q u e d e m o n s t r a r e , m u l t a q u e a d r e m f a c i e n t i a
s u p e r a d d e r e e x i s t i m a v e r i m . Q u a e e o m a g is f a - c i e n d a s u m r a t u s , q u o d a l t i o r e s h is proxim is a n - n is i n v e s t i g a t i o n e s d e e a d e m S c h o l a s i n t f a c t a e e t A u c t o r u m , q u i inibi f l o r u e r n n t c o d ic e s a doctissi- m is v iris s i n t d i l u c i d a t i . Q u a r e e o r u m sen teu tiis v e l e r u d i t i o n e o r a t i o n e s m e a s a u g e r e , e t ubi r e s p o s t u l a b a t , t e x t u s r a t i o n e m e x i n t e g r o reu o v are in s titu i. N o n p a r v o a u g m e n t o f a c t o , c u ra S a le r n i t a n a e S c h o l a e d o c u m e n t a e t r e i m e d i c a e accessiones iu d i e s e x c r e v e r i n t , h a u d p a u c a q u a m v i s n u p e r e d i t a i n t e r p o n e r e , c u n c t a in m e l i o r e m o r d i n e m redigere m i h i c u r a e fuit. Q uo e n i m a p t i u s a d S a le r n i t a n a e S c h o l a e g l o r i a m r e s t i t u e n d a m a d h o r t a r e r , e o pro- p o s i t u m r a e u m s p e c t a b a t , u t e i u s d e m orig in em e t c h a r a c t e r e m , A u c to r e s P r i n c i p e s e t im m e rita m a - b o litio n e m p l e n i u s , q u a r a m ih i p r i m u s sermo fuit, e t a c c u r a t i u s e x p o n e r e m .
U t id i p s u m a b s o l v e r e m , n i h i l d e e s s e nisi a lio s ill i u s S c h o l a e S c r ip to r e s e o r u m q u e o p e r a e x c u rre re e s t m ih i v is u m . H a c d e c a u s a e i u s m o d i re ru m con-
1 S t l L l I S J L E i l T I l E GLORIA
IN P R IS T IN I» ! R ESTITU EN D A
OEATIO
IN REGIO SALERNITANO LYCEO
A N 1 C O L A O S A N T O R E L L I
PATHOLOGIAE PROFESSORE
HABITA
Si de Scholae Salernitanae gloria veliera ante omnia disserere, latissimus sane mihi a p e rire tu r cam pus, in quo expatiari posset oratio. Sed, cura haec res iam in communi notitia et voce sit posita, consultius duxi huius gloriae causas et effectus b reviter exquirere.
Novura vero et penitus intactum a rg u m e n tu m e s t, quoad rationem qua pristina eiusdem Scholae gloria restituì possit. Cumque sine universa studiorum in stauraticene id assequi nequeamus, necesse e s t s i n g u - las medicinae disciplinas p e rc u rre re et viam indicare qua illae hodierno scientiae progressui et praesenti statui Salernitani Lycei recte possint accomodari.
Cum huius scholae celebritatem tam v eteres quani recentiores scriptores mirati s in t, pauci taraen v eras huius famae causas et effectus ita explicarunt, ut do- cti viri sibi satisfactum esse pronuntiarint. Non in a - nem itaque operam me facturum esse existimo, dura huic rei aliquara lucera affundere conor.
ita in medicam scientiara incubuisse deprehendim us, u t fere omnia ad m orborum curationem contulerint. In eo maiori studio d e s u d a ru n t, u t rem edia inveni- r e n t , quibus a e g ro ru m sa n ita ti re s titu en d ae aptius efficaciusque consulerent. Cumque m aius huius scien- tiae pretium in eius usu co n sistat, e t efficacior me- dendi a rs medicos r e v e r a e x to lla t, e x eo, c u r nostra S chola egregie s i t , si qua a l i a , m erita , explicare in- cipimus.
Si vero N o stro ru m labores a ccu ratiu s sc ru te m u r, eorum merituin maius fuisse deprehendim us, quod a p ro p ria observatione et exp erien tia medendi artem praecipue hauserint. Id ex P e tro n ii verbis, dixitenim « Quid feci rescribam », idipsum ex P la te a rio «Scri- psi quae in mea m anu p ra e b u e ru n t effectum » et fere ab omnibus Salernitanae Scholae scriptoribus accepi- mus. Quam cum que vero medendi artis accessionem m a g n u m auctoribus honorem pa re re quisque facile concedet. N am m e d ic in a , ab observatione e t experi- mentis penes a e g ro ru m lectum institatis o rta , nonnisi iisdem fontibus augeri e t perfici potest.
Cum vero c a e te ra s huius gloriae causas enucleare longa res esset, tum in te r potissimas Christianae R e- ligionis c u ltu s , qui in hac Schola in v a lu it, est ponen- dus. Cum enim Dei v eneratio in quacumque Schola m agni sit habenda, id m axim e N o stro s nobilitavit, et Scholae longe gloriosum fuit.
E x quibus factum ut nostrae Scholae fama non fuerit inter Italiae confinia conclusa, sed in e x te ra s nationes prò vola verit, et a remotis terris S alernum , veluti in rei medicae centrum, prò recuperanda salute, inter frequentissimos aegros Episcopi, Prin cip es, Re- ges ipsi advenerint. Inde evenit u t studiosi ad Salerni Scholam, veluti ad medicae scientiae insigniorem p a - laestram concurrerint. In te r quos ^Egidium Corbelien- sern, qui, studiis in nostra Schola usque a medio duo decimo saeculo confectis, tria poemata ad Scholae ca- nones et Magistros praedicandos conscripsit, Gilber- tum A nglum , qui nostrae Scholae scientia iinbutus eam in Anglia propagavit, e t Bernardum P ro v e n sa - lem,quiSalernitanamdoctrinam commentis illustravit, satis sit nominasse. Merito igitur inter doctos G erm a- nos, qui Salernitanam Scholam laudibus e x tu le r e , Ackerman inquit: «Celeberrimi viri, qui medicinam in hac Schola professi sunt, au t didicerunt, a u t in Hippo- cratica antiquissima civitate exercu eru n t summa prò tempore, quo v i v e b a n t, ingenii doctrinaeque laude floruere. Ad quos non aegri solum malorum suorum levamina q u a e re n te s, sed rerum etiam medicae scien tiae studiosi ex longe maxim a orbis culti parte co n - fluxerint ».
Quae de Scholae Salernitanae gloriae causis et ef- fectibus adum bravi, ad propositum them a t r a c t a n - dum viam mihi aperire v id e n tu r; scilicet de illius glo
ria iti pristinum restituenda. Sed id ip su m , si veruin fateri v elim us, ard u u in est in p raesenti ac difficile. N a n i, si tem poris m em oriam revoceinus et illiusaevi spatium p e rc u rra m u s , manifestum eritS cholam S aler- nitanam floruisse per id temporis intervallum , quo nulla alia a leo v ig e b a t, ut cum illa com parari potuis- set. Sed nane in quovis fe re E u r o p a e angulo medico- ru m ingenia ad scientiae in crem en ta exercentur, e t , subsidiis olim incognitis adhibitis, progredienti scien tiae felici successui prospiciunt.
Nihilominus in ipsa n o s tra a e ta te m inor certe est n um erus e o r u m , qui simplices fìdasque observatio- n e s , quam qui speciosas opiniones in medium profe- r u n t. Idcirco ad pristinam Scholae gloriam accedere p o te rim u s , si h odiernam s c ie n tia m , observatione et experientia d u c e , ita arti a p te m u s , ut, cum coaevas scholas in caeteris omnibus aem ulem ur, in hoc tamen fructuosiori s tu d io prim as habeainus. Omniumenim laborum is finis e s t , ea m e t a , u t aptior aegrisfìat medela. Sed haec ipsa reru m sum m a saepe est Natu- r a e la b e r y n tu s : ta n ta e su n t a m b a g e s, quibus est im- p le x a , ta n ta e te n e b ra e , quibus est involuta. Fideles tam en observationes de m orborum curatione fila in p o r r ig u n t, et qui propriis experientiis rectiu s institu- tis p ro c e d u n t, ii coaevas scholas aeq u are , imo etiam su p e ra re valent. H aec i g i t u r , ren o v atis a u c tisq u ecu - r i s , sit nobis sp a rta .
Quam praestet, quamque eximia sit observationis et experientiae methodus in rei medicae studiis capes- sendis ne temporis quidem momento im morari debeo ut ostendam : eiusmodi enim methodus huic scientiae apprime convenit. Satis vero a Philosophis est tradi- tum ea ad quamdam scientiam esse aptiora, quae eius tini magis respondent. Hinc th e m a , de quo agimus proprie hoc non respicit a r g u m e n t u m , cui nemo est qui non assentiatur. Sed huius methodi via et ratio ad scientiae progressum et Salernitani Lycei medicas disciplinas instaurandas ita est applicanda, ut ad p ri- stinae Scholae dignitatem Lyceum erigere possimus.
Oportet itaque summatim indicare, quae vel c a th e - drae vel experimentis sint com m ittenda, quae vel ab antiquis vel a recentioribus desum enda, q uaenam scientiae progressui et quomodo subiicienda, quae docentis, quae discentis pensa; quo pacto cuncta ad rectiorem scientiae applicationem in medendi a r te sint coordinanda. Quae denique nova In stitu ta ad propositum fìnem Salernitano Lyceo sint addenda, nostrum erit attingere.
At nemo v e s tr u m , eruditi auditores, haec sic acci- piat, quasi ego leges de his rebus velini sta tu e re , vel ut aliquis praeceptor prodeam. Alii enim alia et saepe meliora advertunt. Hinc si quid aptius vel utilius pro ferri possit, ad discendimi sum p a ra tu s et promptus.
A Physicis et Chimicis in stitu tis, quae eiusmodi studiorum sunt primordia, dicendi initium sumo.
P ra e m issis generalibus notionibus , quae de his scientiis iam s ta tu ta e s u n t, quaecumque d o cendasunt de m ateria inorganica elem entari vel composita.quoad q ualitates, v ire s , m u tatio n es, observatione vel expe rim ento s u n t confirmanda. Quae de m ateria gassosa vel de imponderabili e x scientiae p rogressu colligi— m u s , appositis experim entis dilucidentur. Si vero e x - periendi rationes e t conditiones im m utem us vel no - v as i n s t i t u a m u s , aliquid novi invenire vel inventis addere poterim us. Licet enim plurimis e t magni m o menti inventis h ae scientiae dilatatae fu e rin t, plures tam en su persunt difficultates, m ulta nondum ad per- spicuitatem s u n t p e r d u c t a , vel in te n ta ta remanent. Is etiam saepe fuit eiusmodi e x p erim en to ru m eventus, u t , dum in vestigatione q u a ru n d a m r e ru m desudavi- mus, c o n tro v e rsa solvere potuerim us, vel omnino no v a nobis se obiiecerint.
Nolim vero omnem institutionis paginam in expe rim entis cohibere, nani ipsorum ope novas inductiones vel leges d etegere fas erit. Sed in hoc tentamine ni- hil festinationi est indulgendum. Intellectus eniin sui ipsius n a tu r a ad a b stra c ta et generalia fertur, vel quae fluxa s u n t credit esse constantia. Quocirca conclusio- nes cautionibus circumdemus , ne ad e rr o r e s potius quam ad leges perveniam us.
Simul e t eodem ferme anno H istoriae Naturalis in- stitutio est peragenda, quae, quam vis in medendi arte
exercenda singularem usuili habere non v i d e a t u r , a medicis tamen disciplinis, quae cum ipsa quodam vinculo coniunguntur, separari nequit. O portet e- nim ut talis informetur medicus, qui omnes num eros habeat.
Quoniam vero nullibi inagis quam vegetabili in r e gno opes suas ta n ta ubertate ac varietate ostendit Natura, gratulor quidem, paucis abbine a n n is, a g r a - rium hortum Salerni in a u g u ra tu m , et ita excultum, ut sine magna oculorutn voluptate aspici non possit novas vel iniiius n o t a s , exoticas etiain plantarum stirpes inibi adolevisse. Sed herbarutn et plantarum supellex non ad terraru m modo v e stitu m o rn a tu m q u e , neque solum ad iucundum oculorum spectaculum est facta, sed, quod desideratissimum est, ad hominum salutem est comparanda. Idcirco liic campus a d b o t a - nicam etiam tradendam est accomodandus.
Si vero nostrae regionis naturalium reru m non si- mus satis periti, hanc materiam tra c ta n d a m reform i- dabinius. Cumque quaelibet regio peculiaria de tlie r - mis, de Fau n a, de F lo ra , et fossilibus hab eat, Salerni agros, montes, littora, te rra s P rofessor p e r a g r e t, resque ibidem conquisitas, distinctionis g r a t i a , ab a- liis separet et in apposito scrinio ordinet.
Thermales Contursii aquas, non procul a S alern i tano agro s c a tu rie n te s, quibus validas contra p e r t i - naces morbos et collapsam salutem N a tu ra indidit
v i r e s , chimica analisi p e rse q u a m u r, u t e a r u m usus melius innotescat. M a g n a sane fam a de e a ru m vi sa lutifera est d i v u l g a t a ; sed usus veluti empirice inva- luit. Curem us ig itu r u t e a ru m v irtu te s etiam scien tiae ope sint definitae.
P a r i studio vegetabilia sponte n a sc e n tia , minera- lia , fossilia n o stra e regionis e r u n t conquirenda; sed q u a e n o v a a p p a re n t fossilia curatiori indagatione sae pe ad cognitas classes referenda esse novim us. Si vere n o v a o c c u rre n t a tq u e e a , quibus paleontologi multa millena an n o ru m tribuenda o p in a n tu r, hoc scientiae a d s e r tu m , niliil Bibliorum genesi a d v e rs a ri discentes adm oneam us. Quin, occasionem n a c ti, quae nuperri- me in n a tu r a e historia s u n t rep erta nullibi Sacrorum Librorum locis re fra g a ri dem onstrem us. Id valde utile erit. Non desunt enim hodierni p ra e c e p to re s, qui, sub Historiae N atu ralis progressus s p e c ie , discipulos cali g i n e , u t a religione a b d u c a n t, effundunt. Similiter q uae specialia in S alern itan a et finitima regione quoad a n im an tia conquisivim us, ad Zoologiae extensionem conferam us. Sed, oblata opportunitate, specierura im- m u tabilitatem solidis a rg u m e n tis m u niam us, u t illam opinionem de successiva animalium in hominem tran- sm utatione ridendam p o tiu s, quam refutandam tra- damus.
D iv u lg a ta per n o stra m e t vicinas regiones notitia de Salernitano H istoriae N atu ralis Museo iam
ince-pto, paulatim a scientiae cultoribus obiecta ad Musei Salernitani incrementa missum iri non vane speramus. Cumque diu Physicae et Chemiae Musea Cathedris adiungenda flagitavimus, ut dernonstrationibus in do- cendo uterem ur, similia ad Historiae Naturalis obie cta inter lectiones ostendenda expetimus. Sint non vana desideria !
Data opera his studiis, in ipsum medicae scientiae vestibulum ingredi est o p u s , et ab anatomicis rebus institutionem inaugurare. Haud inepte aliis artifìcibus comparari poterit m e d ic u s , q u i, quo pleniorem sua- rura maohinarum habent cognitionem, eo aptiores fiuntad suas res intelligendas.
Generalibus notionibus vix delibatis, in medias res ocuiis subiiciendas discipulos deducamus, et ab initio ad finem in anatomico theatro lectiones absolvamus. Quisque discentium in dissectiones m axim a sedulitate, et propria manu agendas , incumbat ; cum Anatomia dissectionum scientia non immerito sit definita. Cum que novis dissectionum artificiis quaedam o rganorum latebrae sint reseratae, in his promovendis, mutandis, perficiendis, ut novum quidquam investigari possit, toti simus. Magni viri laudem consequetur, qui ali- quam corporis particulam, etiam si m inutissim am , e- lucidaverit vel invenerit et ex scintilla m agnum fieri poterit lumen.
Hinc organica elementa eorumque qualitates, c o n
iunctionis et distributionis m o d i,a lia q u e id g e n s i n - d a g a n d a e r u n t, u t hum ani corporis penitiorem t x t u - ra m e t s tr u c tu r a m dem onstrem us. Histologicui c u - iusque te x tu s scrutinium microscopii ope c o m p le m u s .
Simul A n a to m ia topografica ita est explicarìa, u t a e g ri lecto assidentes eius corpus pellucidius v i'o in- spiciamus, e t foris, quae intus lue laborent, q u ih s q u e in latebris lethale v irus insidat, perlegamus. C u is q u e corporis regionis s u b s tr a ta si in propria serie o g n o - s c i m u s , h a e c introspectio rebus clinicis m ax iio e r i t adiumento.
N eu ro lo g ia eo diligentius exponenda erit qu m a - gis eius influxus ad omnes res medicas e x t e d i t u r . N e rv i enim p er omne corpus disseminati cuncti p a r - tibus vires et capacitatem ad functiones sibi p n p r ia s subeundas p raebent, amicoque eas vinculo n e t u n t . C aeteris ideo partibus p ra e sta n t.
Sed n e rv o s ab origine usque ad ultimos suculos, v a ria s e truncis et radicibus p ro p a g in e s , ple.us ad o rg a n a g u b e r n a n d a .e o ru m distributionem, situn, con- nexiones, g a n g lia , sanguinea vasa, quae n e r is s o - cia n tu r etc. diligentissima p ra e p a ratio n e f a c ta .p e rc i- piamus, consideremus. Hoc pacto de affectibus ìx t e r - nis et in te rn is , de eorum g r a d u , e t e x i t u , aliisque id ge n u s recte iudicare poterimus. Cumque coreensus stu p en d a e t inaudita phoenom ena in toto corpcre e x - h ib e a t, consensuum scientia solummodo e x a c ts n e r
-vorum notionibus poterit explicari. Patiens s u p ra ner- vos Anatomia haec aliaque scitu pretiosa largietur.
Res anatomicas administrantes abnorm em partium situm, num erum , conformationem , aliosque n a tu ra e lusus, qui identidem nostris oculis obversantur, specia- tira viscerum in situ et connexione anomalias haud obiter attingamus. H aec enim vel modos m o n s tra n t quibus benefica N a tu ra se expedire s c i t , etiam q u a n do a consueto tram ite deflectit, vel nonnulla m orbo- rum arcana aperiunt. Interdum huiusmodi aberratio- nes plus lucis affuderunt, quam solitus et re g u la ris partium status.
Ànatomicis rebus Physiologiae institutio strictovin- culo nectitur. Vix enim quidquam in Physiologia scire possumus nisi per e a . q u a e in anatom ia didicimus. Cumque Physiologia sit veluti fons, quo caeterae me- dicae disciplinae irrigantur, maior tam en cum patho- logia eius est cognatio. Quod com probatur ex eo, quod ut rectum de morbosa v ita ferri possit iudicium neces- se est ut praecedat vitae sanae consideratio. Hinc magnum notionum tliesaurum P a th o lo g ia a P h y s io logia repetit, et si quidquam veri morborum philoso- phiae accessit, id maiori ex p a rte a Physiologia prae- stitum est.
Sed speculativum quodlibet Physiologia hodier- na reliquit, et veluti P h y sic a et Chemia facta est scientia experimentalis. Cum vero unicum saepe
expe-rim e n tu m p lu riu m an n o ru m figmenta refutasset, P h y - siologia e le c tric is , chirnicis , microscopicis auxiliis adhibitis, m ulta ob scu ra i l l u s t r a v i , plurim a antiquis- in cognita perspexit, e t solidum in dies sibi parat pro- gressum.
Idem igitur p e rc u rra m u s i t e r , e t stimulo electrico, m e d ia n ic o , th e rm ic o , c h im ic o , partium ex animali- bus abscissione, ipsa vivi sectione n a tu r a m subtilius rim em ur. Haec crudelitas saepe ad res physiologicas plus contulit, quam omnes fere a rte s, q uarum conspi r a n t e opera haec scientia est progressa. Sed oportet a cced ere ad opus non eo animo u t videam us quae classicus a u c to r descripsit, sed ea cum voluntate ut quae n a t u r a fecit videamus. Tunc non paucas verita- tes firmabimus, q u a e s tio n e s , difficultates, quae super- sunt diluemus, e t aliquid ad scientiae progressum mo- liemur. Hinc Physiologiae co m p aratae promovendae sunt o b s e r v a tio n e s , q uarum ope n o v a e functionum rationes e t c a u s a e , aliaeque progressus viae aperiri possunt.
Cauti tam en simus de q u o c u m q u e , quem neoterici ia c ta n t huius scientiae progressu. Quae enim in scho- lis hodie tr a d u n t de typi animalis in em bryonum for- m atione u n i t a t e , asserendo species hom ine inferio- r e s nihil aliud esse nisi pausas in humani embryonis evolutione , haud excipimus. Cum enim vitae anima lis fulcrum sit in nervoso system ate, si una archetypa
idea organicae formationi praeesset, unum etiam in di- versis organismis nervorum system a esse deberet. At contrarium nos docet observatio. N e rv e a enim systemata in diversis animantium speciebus diversa et ad diversas functiones ordinata , singula in p r o prio genere sunt perfecta. Ad haec, quaeque species peculiari pollet informatione relate ad finalem e v o - lutionem, quae nonnisi vi illata et fallaciter in unam scalam vel formationis unitatem reduceretur. Rem penitus consideranti illud satis apparet quod C reator Omnipotens cuique in universum animantium speciei finalem nisum formativum ad definitas, c o n s ta n te s , et diversas formas induendas indidit. In ipso mine rali regno observatione docemur, nullum esse mine- ralium genus, quod, licet ingens inter m ineralia et organica corpora intercedat discrimen, peculiari t a men nisu in determ inatas, e t diversas crystallorum formas continenter abire non g a u d e a t quin e x una in aliam transeat. Idcirco illa in formatione typi a n i- malis unitas in speciosam mentis excogitationem r e - dit. Sed in his rebus excogitatio, quantum vis specio s a , non est inventio neque progressus. T a n tu m tam en abfuit ut omnes naturae studiosi hanc excogitationem vanam habuerint, ut complures velut sitientes avide exceperint.Eos,re penitus perpensa, haud imitabimur.
Similiter quae hodie ferunt in medium de formis primitivis, quae transitionein m ateriae inorganicae in
org an icam m o n stre n t ad p h a n ta s m a ta cecidere. R e v e r a famosum illud B a ty b iu m , in q u o , siperfìcie t a n t u m inspecta, prim um in m ateria inorganoa pla sm a organicum vel aliquid in te r inorganicas et orga- nicas m aterias medium invenisse o s t e n t a r u n ; , licet a p p a r e n te r ad org an icam formam accedere sitvisum, chimici tam en d e m o n s tra ru n t nihil aliud esse, nisi calcis s u lp h u r, sub aspectu depositi flocco-gelatinosi. Nihil aliud ig itu r fuit nisi minerale depositum, et m a gni pro g ressu s expectationem substituit risus.
Cum nostri saeculi initio insolita cerebri eiusque functionis facta sit contemplatio e t inauditae de h o - minum indole ad artes, v irtu te s ac vitia divinationes e x solo cranii aspectu ta ctu q u e ductae e cathedra per u rb es et t e r r a s tra n sla ta e , scriptisque divulgatae fue- r i n t , h a e c non imperitis so lu m , sed eruditis etiam ad m iratio n em , doctis v e ro indignationem excitarunt. Hodie fere in oblivionem vel silentium transiere.
Similia s u n t existim anda de physiologico progressu quod a ttin e t ad Psycologiam , quem non pauci Pro- fessores hodie in Italia ven d itan t. In q u iu n t « niotum m ole cularum p a rtis corticalis cerebri cogitationem efficere, vel in vim cogitandi tr a n s m u ta r i ». Hinc co gitationem nihil aliud esse quam cerebri specialem functionem b lateran t.
V e ru m hic molecularis motus tam exiguus et pu- sillus u t oculorum aciem e ffu g ia t, ta m minimus u t
acutissimis etiam lentibus lateat si efficeret longe in - tensissimam cogitandi et volendi operationem, quae ad immateriales res et ad infinitum usque se extollit, effectus longissime exsuperaret conditionem quae po- nitur prò causa efficienti ; ideoque effectum sine cau sa habereraus. Nec motus ille molecularis in vim ad ipsara cogitationem efficiendam posset immutari ; nani haec vis semper illi motui, utpote causae efficienti, re- spondere deberet, et res semper eo rediret u t effectus hac ipsa vi longissime esset superior.
Non est huius loci haec e x a g ita re : non tamen in - congruura vel a nostro instituto est alienum, quod adiungo. Si ille motus esset causa efficiens cogitatio- nis, cum illae ipsae moleculae propter assimilationem continuo commutantur, necessario fieri deberet u t temporis fluxu tota prior cerebri substantia corticalis evanesceret, ac nova sufficeretur. Idcirco, si vis co gitandi in ilio cerebri molecularum m otu ponitur, haec temporis processu v ariari, tandemque, illis m utatis, in aliud verti piane deberet. Contra, ut nemo non expe- ritur, cogitatio eadem iugiter et in te g ra m a n e t , ita ut ad vitae finem eosdem nos esse sciamus, qui, quoad longissime recordari possumus, a n te a operabam ur.
Ex quibus recte concludimus hunc Physiologiae quoad mentis facultates progressum nihil aliud esse, quicquid neoterici v e n tile n t, nisi ad v eteres e rro re s , mutato nomine, regressum. Sed somniant h a ru m e t
similium opinionum sectatores, si m alesuados errores P hysiologiae p ro g re ssu m esse a u tu m a n t, e t Lucretii i n s a n ia m , qua hominem cra ssa solum m a te ria com- positum b la te ra v it, re producere con an tu r.
Maxim e vero dolendum est has non minus absurdas quam dolosas opiniones in n ostris scholis ab exte r n p raesertim tradi. In quo quis non do ieat mise r a ta conditionem Italiae, quae, cum p raeteritis tem poribus optim arum disciplinarutn fuerit M a g is tr a , nunc ta m e s t prolapsa u t e x te r a ingenia ad huiusmo- di doctrinas tra d e n d a s a d v o c a v e r it?
Mihi affulget spes fore u t m ox, re v o c a to ad melio- rem frugem iudicio, cunctisque hos e rr o r e s fastidien- tib u s, h ae opiniones m aterialisticae prorsus evane- scant. Sed ab e a n t a nobis, si qui reliqui fuerint,qui obstinate p e rsista n t, et sciant eorum ta n tu m palato talia piacere posse, qui quicquid veruni et rectum est re c u s a n t vel spernunt. E go a u te m nihil magis opto quam a medicinae discentibus materialismi accusatio omnino d ep e lla tu r, atq u e u t ipsi h a ru m opinionum p r o p a g a to re s effugiant.
Ad P a th o lo g ia e generalis institutiones g r a d u m fa- ciamus.
Cum de medicinae stu d io ru m ratione in te r socios disquirerem, u t auspicato lectiones pathologiae gene ralis in Salernitano Lyceo tra d e re m , in te r nos mota fuit quaestio, an generalem pathologiam clinicae
in-stitutioni praemittere vel postponere p r a e s ta r e t, et quomodo illam observationis et experientiae raethodo subiicere possemus.
Contendebant nonnulli, praeposita institutione P a - thologiae generalis, systema oriri praestabilitum in iuvenum tam fl xili mente, quo, tirocinio confecto, ad theoretica tamquam ad saxuin ipsi a d h a e r e s c u n t , et quamvis experientia contrarium edoceat, quae tenel- lis animis primum in se d e ru n t, vix unquam m u tare patiuntur, nonnullo cum aegrorum detrim ento. Qua- propter, inverso institutionis ordine, post clinicas ob- servationes aptius esse patliologiae excolendae t e m - pus, atque tunc ad inductiones in observationum vi et fide mentis vires esse intendendas a rb itra b a n tu r. Hac veluti aequatione unica problema bimembre solutum dedere.
Cui sententiae res ipsa nos assentiri iuberet si de novis inductionibus etprincipiis inveniendis et statuen- dis ageretur, et non de iis tradendis, quae dudum re - cepta, crebra observatione sunt c o n firm a ta , et m o r- borum faciliorem diagnosim et curationem red d u n t. Si his prorsus careremus, a novis profecto o bservatis et experimento subiectis ea essent desumenda; a t medi cae scientiae conditio non est tam misera et infelix ut post viginti et amplius saeculorum intercapedinem et post tot tantosque labores illis principiis omnino destituatur.
Q u a re cum mihi diversa esset opinio, alia sociis di- iudicanda dedi ratio n u m m om enta. Dixi enim «a pau- cis o b serv atis e t exp erien tia compertis mens ad legi- tim as inductiones e t principia ascendere npquif. Cum enim N a tu r a sit in phoenomenis fìuxa et variabilis, vel in illis paucis factis subsistere deberemus, vel in erro- re m incidere, in quem unius vel alterius facti obser- vatio nos ad generalia p ro p e ra n te s saepissime prae- cipitat. Neque docentis peritia his difficultatibus ob - viam i r e t, nam clinica lectio,quatenus talis e s t , ad pe culiare factum esset limitanda. Ipsa repetita observa- tio, nullo praeposito principio cognoscitivo, paruin es set intelligibilis, quia h au d e x a c ta esset eius intima c o g n itio , ideoque nec vere similes casus dignoscere possemus. Alias aliquid fere empiricum induceret, et tam q u a m circulo v ecti eodem unde modo abivimus proni re d u c e rem u r. Facilius ab unius vel alterius casus ap p aren ti s im ilitu d in e , posthabitis quae vere dissimilia s u n t , propera s u r g e r e t opinio genèralis, a q u a discentes continere o p o r t e t , expresse docendo u t a te m e rita te hypothesim confingendi absistant. Prima enim hypothesis u lteriore p ro g ressu alios in errores d u c it, et fere uti in divergentibus lineis, a veritatis tr a m ite seducit. Hac ig itu r methodo fru stra ad in ductiones p ro p erarem u s vel precarie a paucis factis concludentes Sysipbi sax u m volvere co narem ur.
inductio-nes et principia pathologica, quae per severas ob- servationes constiterunt et ab ipsa rerum n a tu ra len te et patienter interrogata deducta f u e r u n t , clinicis lectionibus praemittere ».
Quibus alla tis, postquam socii sua de sententia in meam iverunt, Salernum petii et, oratione inaugurali habita, hanc methodum proposui, quam m ox sum se- quutus.
Ut vero pauca de ipsa Patbologiae institutione de- libemus, plura omittenda e ru n t, in quibus pathologi ut systemata concinnarent, ingenium e x e rc u e ru n t vel potius torserunt. Haec enim , quamvis per aliquod tempus recepta, paulo tamen post periere et suis ipsis ruinis sunt obruta. Neque excipiendae s u n t theoriae quae nostros tenent dies, n is i, a constanti experien tia sancitae felici eventu in praxi coronentur. Sed o quanta inter neotericos de intima m orborum n a tu ra indaganda, gloriolae captandae causa, fervet cupido ! Saepe observationes ipsae in praestabilitam id e a m , veluti super Procustae lectum, su n t distentae et men uratae, vel multum a paucis factis d e su m p tu m , vel- imaginatione et ingenti agitatione aliquid effictum eis appositum fuit. Sed melius est n a tu ra m in facta dis secare, quam ab ipsis abstracta decerpere.
Ut igitur ad solidas P atbologiae institutiones nos convertamus, eas ab anatomia pathologica generali ad scopum clinicum coordinata incipiamus. Haec huius
scientiae directio plurimas diagnosis diffìcultates e m e dio tollit et curationis vias e x p lan at. Verumtamen haec scientia omnibus morbis applicari nequit. Multa enim sanguinis e t n e rv o ru m vitia su n t etiainnum in c o m p e rta , et quam vis verisimile sit in illis etiain o rganicas esse m utationes , ipsae tam en adirne la- t e n t , ideoque ad scientiam non pertinent.
Quicquid ad aeg ro s recte exam inandos cliemia, mi- croscopium, electricum nuperrim e c o n tu le ru n t minu- tim est e x p lic a n d u m , exam ine ipsis discipulis postea c o m m isso , u t rectioribus semiologiae notionibus im - b u a n tu r.
U t vero p rogressus legi notiones subiiciamus vel aliquid ad eius scopum conferam us, de cathedrae cancellìs exeam us e t nova huius scientiae super a - nimalia ex perim enta tnoliam ur, cautione de iis recte instituendis e t iudicandis adhibita. Eiusmodi etiim ten- ta m in a morbosas m utationes in d u c u n t, quae melius quam illae quae naturales sunt possunt in v e stig a ri, dummodo diversi organism i ratio h a b e a tu r. Nervo- ru m irritationes diversiinode in d u c e re , heterologas m aterias in sanguinem iniicere etc. opus erit. In ner- vis enim et in sa n g u in e , uti est vitae s u m m a , ita e - tiam u t plurimum s u n t m o rborum sedes e t causae. A t nonnisi post la boriosam experim enti variationem a c q u ie s c e m u s , e t , si in venta expectationi non res- p o n d e n t, alia m ethodo p e r seriem e t continenter
ex-perimenta repetamus. Hoc pacto non solum scientiam tradere,sed obulum in progressus aerarium coniicere poterimus.
Pathologia specialis sive descriptiva maxima ex parte cathedrali labore indiget. Sed, priusquam cuius- que organi morbos delineamus, anatomicas et physio- logicas ipsius organi notiones renovemus. Eiusmodi prodromum has lectiones dilucidare et fructuosiores reddere est certum. Mox illis lineamentis morbos de- scribamus, quae constanter et quasi necessario ex morboso processu derivant; ita u t morbus talis inspi- ciatur in p ra x i, qualis vivis coloribus, ceu fidelis na- turae imago, descriptus fuerat. Non causarum a c e r - vum, qui communiter in libris profertur, s e d e a s t a n - tummodo, quae, observatione et experientia docente, cum pathologica conditione connectuntur, excipiamus.
Interea discentium comitati! Salerni nosocomia ex- currere opus erit, ut morborum facies sicuti in n a tu ra est, licet obiter, inspiciatur. Plus enim luminis in rebus inspectis esse quam in ipsa v e ra earum h is to - ria est notum. Sed aegrorum inspectio, licet tra n si toria et praematura, multo etiam erit adiu m en to , u t , spectata morborum effigie, haud novi hospites in cli- nicas aedes discentes ingrediantur.
Clinicas exercitationes suscept,uri plus operis in hanc studiorum metani impendamus. Ecclectici et ab omnibus systematum vinculis liberi a eg ro ru m lectulo
fasces subm ittere debemus. A eg er enim est perennis medicinae fons, a quo prim a saecula medendi a ’tem h a u s e r u n t , et p o s te rà se m p e r a u ctam h a u rie n t.
Observationes n o ta tu digniores, quisquis morborum fuerit e x itu s , in tabellas collectas c o n fe ra m u s, iudicii acumine m e d ite m u r: quid simile vel dissimile ad ae- g r o s melius curandos co n tin ean t perpendainus, con- clusiones alumnis explicemus. Si in dubia vel difficilia de interioribus reb u s incidim us, a posteriori, scilicet post exitum salutis vel m ortis, re intimius perspecta, veriu s quam a priori ea dilucidare poterimus. Even- tum prò consultissimo indice habebimus.
Morbos n a t u r a et a r te insanabiles, et innoxios, na- tu ra le s u t ita dicam, dignoscere oportet, utrosque re- mediis p ertu rb an tib u s te n ta re nefas. Quoad insanabi- les, ut tollerabiles fiant vires tuendae, dolores sunt m itigandi.Q uod ad innoxios attin et, p artes q uae sanae m anent longe e x ced u n t m orbosas, bine s alu tari qua praepollent vi h a s in pristinum re s titu u n t. Corpus tan tu m retinet pristinae fa c u lta tis , u t propriis viribus morbosam conditionem in sa n a m immutet. Multum vero interest hos morbos dignoscere, quod eos curare op o rte t non quavis artificiosa medela, sed expectatio* ne ; expectando scilicet usque dum n a tu r a e vis mor- bum fregerit. A t enim huiusmodi a e g r o r u m , qui natu r a e m agisterio incolumes e v a s e r u n t , sanationem no- stris remediis tribuim us, nubem prò Ju n o n e amplexi.
Hac occasione limites inter naturae et artis potentiam seduta distinguamus, et praecipuam medendi ratio - nem in eo ut remedia ipsi naturae nisui sint congrua statuamus. Naturarli rerum m agistram sequam ur.
Morbos etiam, qui licet rite et recte curati, ad sini- strum tamen exitum d u x e ru n t enucleemus. Sicut na- vis, licet scientissimo gubernatore u ta tu r, non semper conficere potest cursum suum, cum ventis, tem p esta ti bus, turbinibus inter scopulos et syrtes feratur, idem saepe aegrotis e v en it, quamvis peritissimo medico commissis. Facile enim morbi ex c a th ed ra vel ex libris sanantur, in lectis vero saepius aegri m oriuntur. Sed quae nobis sinistre successerunt ne reticeamus ; haud raro ea plus afferent utilitatis quam felix eventus. E- runt admonitionis loco, ut artis limites melius agno- scamus, vel potiora adhibeamus rem edia, vel quos- dain lapides in posterum vitemus.
Nova denique in clinicis aedibus, ubi est observa- tionum foditia in e x h a u s ta , e ru n t inspicienda vel ut obscura dilucidemus, vel ut nova detegam us. Identi- dein a nobis ipsis sciscitemur non quot aegrotos in - viserimus, sed quem progressum in morborum dia gnosi et curatione fecerimus. Non enim num erandae sed perpendendae observationes. Quibus collatis, epi- crisim quotannis de iis quae nove o b se rv a ta vel expe- rientia comperta s u n t , typis mandemus.
m a te ria e m e d i c a e , q uae ab antiquis huius S c o l a e A uctoribus prae caeteris fu ite x c u lta , erit in s titu o d a .
Haec scientia, quae cum clinica institutione sH cte nectitur, dum facilis creditur, reipsa diffìcultatibu im plicata, quandoque te n e b ris est obsita.
Simplicia et p a u c a remedia utplurinum ea u o - r u m v ir tu te s experientia e t longo usu c o m p r o a t a fuere adhibeamus. Haec ipsa summi practici c o m i o - n ueru n t. Nimis complexa , quam vis specioso titul i n sig n ita , v item u s: ea enim non solum morbos n o i s a - n a n t sed sa lu ta re s n a tu ra e vires im pediunt, n v a saepius incommoda suscitant. N eque convivas i n t e - m u r qui a cibis simplicibus et boni succi a b h o r r o t , compositis c o n tra d e lectan tu r atque in iis se i n g u g i - ta n t. In te r e a complures offendimus qui vulgatis c m - positis non satis contenti novis et inconcinnis misolis se addicunt. Remediorum a cerv u m vel t u m u ltu a r m i quavis fere h o ra praebitionem , velu t inutilem s a p e etiam noxiam reiiciamus. S an cte profìteor me iner illos e s s e , qui non omnes v e te ru m medelas oblivini d a n d a s e s s e ex istim an t.H in c nonnulla s a lu ta rla , q a e n o v a to r u m libitu in desuetudinem abiere vel ex ra dico foro s u n t proscripta velu t a postliminio r e v o e - mus. U sita tio ra item vel v e te r a n a rem edia in re ti bia po tiu s administremus. E o r u m enim vi m orbi sa nissim e sunt profligati, sicuti v e te ra n is militibus p r- m u lta praelia confecta fuere.
Non tamen antiqua remedia velu t idola colamus. Non enim qui antiquis ad remedia invenienda patuit aditus nobis est in te rc lu s u s , neque credendum est naturam omnia effudisse remedia, e t hodie effoetam et sterilem evasisse.
Verum nova remedia non levi et perfunctoria in - spectione sed summa diligentia et ferrea patientia e- runt exploranda. Experientiam vero sine praeiudicata opinione consulamus, et sciamus ubi oportet consiste re, quoties ipsa nondum nos illuminat, vel quando na tura se ipsam patefacere recusat. Nullum experimen- tum semel tantum, sed pluries, multimode, et omni vi tata errandi occasione, erit instituendum. Num quam enim verum innotuit nisi ex constanti e t repetito pe- riculorum eventu. H a c lege n e g l e c t a , maximi ali- quando viri poenas luerunt.
De ipsa medica venenorum v irtu te in b rutis a n i- mantibus instituamus experim enta; sed nihil nisi o- culata fide et maxima cum severitate, uti cautum me- dicum decet, excipiamus. Minime vero prudentem medicum haec experimenta eo adducent u t ex iis.quae animalibus adveniunt, in posterum eadem homini exhibendo pronunciet, vel sine consilio et m ulta tre - pidatione ea ad hunc traducat. Absint a nobis illae obtrusae medicae laudes de venenis, quae hodie prae- stantissimis et securissimis aliis remediis inaudita fe re audacia p raeferuntur; ita u t medicinae beneficia
p e r v e r s a n o v a to ru m consuetudine in maleficia con- v e r t a n t u r . Absit te m e r a r ia novandi libido.
Dum ex p e rim e n ta extendim us , ratiocinatione non abstinebim us: nam n o v a e x p erim en ta non seiunctim, sed co m p a ra tiv e , ideoque ratio n ab iliter s u n t insti- tuen d a. Ad haec qui aliquid in q u irit, id ipsum sub aliquo principio v e s tig a t; ipsa experim enti successiva applicatio non est nisi rationalis tra d u c tio illius ad aliud experim entum . V e ru m in observationis e t expe- rien tiae confiniis ratiocinia contineamus. Neque tem- pus in explicando intimiores rem ediorum actiones te - r a m u s , sed ad sensibiles effectus considerationes cohi- beamus. Neque theoria, neque empiria suum efferat caput.
Cum vero casus non sint omni conditione gemelli, nec ab uno ad alium a e g ru m in remediis adhibendis, neque ad similia facile t r a n s e a m u s , nisi similitudine penitus perspecta et intellectu ad se corrigendum pa ra to . Alioquin labilis et f a l l a x , saepe cum aegrorum damno erit analogia.
A nimiis demum remedii laudationibus tempere- m u s , e t mirabilia, quae multi de eius v irtu te prae- d i c a n t , excutiam us. Vel levissimi morbi certuni et num quam fallax remedium h au d ex siste re quilibet sincerus et cord atu s medicus mecum fatebitur. Obser- v a t o r vel m axim e a tte n tu s vix de medicaminis in lioc vel alio co rp o re saluberrim o effectu et morbi
sanatio-ne certum iudicium pronuntiare poterit. Indigni Ae- sculapii discipuli, qui sua remedia prò unice veris ven- ditant ad scepticismum invitant vel antiquae sa ty ra e sarcasmos merentur.
Durn remediorum virtutes limitibus coercemus, ae- ris aprici et rusticani, frugalitatis, m u tatae victus vel totius vivendi rationis, ipsius animi medicatrices vires maximi faciamus. Enimvero ipsarum r e r u m , quibus sanitas s e rv a tu r, recto et opportuno u su, saepissime aegri sanitati sunt restituti. Huiusmodi sunt omnia quibus circumdamur et vivim us; hinc non raro remedium fuit natura universa.
Ad morborum sedes et causas indagandas non lon- ge a clinicis Salerni aedibus distet anatomicum a m - pbitheatrum, in quo quicquid morbosum fuit minuto extispicio perscrutemur. Convocatis auditoribus, qui morbi tractationi adfuerunt, disquiratur solidae ne fue- rint naturaeque morbi vere consentaneae quae inter medendum proferebantur diiudicationes. Cui examini nemo erit aptior quam ipse clinicus qui aegroto cu rando insudavit. Qui enim aegrorum curam gessit, ve luti face instructus, intimius cadaver p e r lu s tr a r e , et bina observationum momenta ad morbi sedera, c a u sarci, naturam aliaque id genus detegenda conferre poterit. Veruin si partiura vitia non qualia praevisa talia reperta erunt ne idcirco animura despondearaus, nam illa diagnosis, licet erro n ea, in hoc tamen erit
plusquam profìcua, u t scilicet ad meliora diiudicanda m entem extollam us e t huiusmodi lapsum vitemus in c asu simili ac dissimili.
Eiusmodi indaginum m aior e r it fructus, si morbi pri- m ordia vel elem enta, quae effìcaciori vel aptiori me- dela am overi p o te ra n t, vel processus ab ipsa natura ad sanationem inchoatos deprehendimus. T u n c enim meliora effìcere, vel ipsius n a tu ra e vestigia premere poterim us. P le ru m q u e vero cadaveris sectio laesiones insuperabiles, e a ru m q u e progressus et causam nostrae im potentiae ostendit. Id ipsum valde interest, nam dat nobis c rite ria u t minime e x p e c t a t a , vel m ortem eius- que h oram praedicere possimus. Hoc pacto scientia a r te m honestabit.
U t progressus vias heic etiam te n te m u s , microsco- pii e t chemiae ope sanguinis e t limphae penitiora vitia perscru tem u r. Hoc scrutinio e x stricti solidismi con- fìniis egredi, et aliquid novi de hum o ru m morbis, quod aliorum oculos effugit, in ipso facto anatom ico attin
g e re poterimus.
Feliciter chemia et microscopium ad Anatomiae P a th o lo g ic a e p rogressum hodie adhibentur. Sicut n a u tica acu ad m aria traiicienda novasque orbis regiones detegendas u t i m u r , ita his subsidiis ignota vitia o r ga n ic a reeludere poterimus. Sed ipsius chem iae et mi- croscopii intem pestivus erit usu s, si m orborum cura- tioni aliquid offìciat.
Ut rem exemplo confìrmem, detectis microscopii ope minimis fungis in morbis epidemicis, en neoterici velut ad portentum e x c i t a t i , confestim eos in epide- miae causa et contagii seminio esse assev eraru n t, li- cet nulla extiterint criteria de eorum vi causali et contagio ad hos morbos producendos. Quid fit? Ad illos ipsos fungos praecavendos vel abigendos to ta cu- rationis ratio est con versa. Magis dolendum fuit quod, excepta nova theoria cum plausu (quid novum hodie non plauditur?), in illis fungis extollendis,ipsisque, qui minimi erant, maximos effectus tribuendis, quampluri- ini etiam docti medici novitatis amore abrepti se ipsos dedicarunt. Loco epidemicae scientiae, bacillorum lu - dum habuimus.
Sed si epidemiarum facta latius et intimius consi- deremus, illos minimos fungos inter ipsius morbi p r o - ducta vel coincidentia habebimus. Coincidentia vero, licet frequentissima, non idcirco ad causae g ra d u m evehi possunt. Quare, si verius et utilius hunc scien tiae campum exquirere velimus, nostram inscitiam de intima epidemiarum efficienti causa fassi, ad historicas et clinicas earum leges nos convertam us. Hoc rei studio meliora profecto de epidemiis praecavendis et curandis colligemus.
Ut unde divertimus redeamus, id g eneratim de che- miae et microscopii usu adserere non dubitam us, mul- tura, scilicet, etiamnum abesse u t haec auxilia valde
ad prom ovendam scientiam a p t a , p a r ite r ad medendi a r te m conferant.
C a th e d ra etiam medicinae forensis et p u b lic a e h y - gienis, quae scientiae rei publicae maxime intersunt, in Salernitano Lyceo e r it excitanda. In ea praesertiin p ractica toxicologia erit e x p la n a n d a .Q u o ties enim op- pidorum medici tard am peritissimi chimici ad venena detegenda operam quaesiverunt, toties, evanidis pri mis veneficii indiciis, crimen inultum dimissum fuit. Altiores de animi morbis disquisitiones peragamus, ut discentes de ipsis ad criminis cui pam facile reinoven- dam vel adm ittendam s e v e ra s cautiones adhibeant. Ad haec quicquid ard u u m in Salerni F o ro de hac scientia a g i t a t u r , in n o s tra schola discutere, et prò re nata,ad c a d a v e ru m legales sectiones opus erit discentes dedu c e r e , u t eos rationem haec extispicia rite instituendi e t recte de eis iudicandi doceamus. V eru m in omni
bus, huius scientiae re b u s , quodlibet hypothesis ve- stigium reiiciamus; n e , falso principio in ipsam legura applicationem immisso, funestus e r r o r in aequitatis vel iustitiae detrim entum irrepat.
In te r h a e c non inculti e ru n t pro g ressu s flores si b r u ta su sp en sio n i, m e p h iti, submersioni aliisque id genus experim entis subiiciamus, effectus in organis, in s an g u in e, in nervis ope c u ltr i, chem iae, et micro- scopii in vestigaturi. Cum vero haec scientia fere tota in applicatione c o n sista t, id heic solemne s i t , ut in
quaestionibus solvendis observationem et exp erien - tinm velut iudices habeainus.
Huic cathedrae aliud etiam non rainoris momenti pensum, publica nempe hygiene et publica medicina erit adiungenduin.
Dignior sane scientiae scopus est populares m o r - bos praecavere, cum facilius et praestantius sit po- puli sanitatem tueri vel c o n s e rv a re , quam corruptam restituere. Hinc studium nostrum continua r e p u t a t o ne est intendendum ut hanc metani attingamus.
Sed illud hac in re fuit incomodum quod dum no- xiis physico-cosmicis conditionibus vestigandis a t - tendimus, endemiae et epidemiae doctrinas parvi faci- mus vel fere neglectas habemus.
Specialein idcirco climatis influxum et peculiares Salernitanae regionis morbos persequamur. Coeli enim diversitatem et climatum vim ad morborum v a rie ta - tes inducendas valde influere experientia constat.
Salerni igituret finitimas regiones p arag rem u s, ubi aeris, aquarum , locorum vivendi rationes et similia inquiramus, et endemios morbos inde oriundos cogno- scamus.
Paestum non procul a Salernitano ag ro distans, ubi pulcra olim erant ro s e ta , nunc palustrium exhalatio- num emporium perlustremus. Notum sane est ibi p a - lustres morbos proteiformi aspectu et tristiore exitu grassari. Quare ibidem , palustrium aegritudinum na
t u r a intimius perspecta, e a ru m curationem felicius u- bique efficere poterim us. Neque hoc satis. Quid in illa regione obsit.quid raagis cavendura, quibus a rtis prae- sidiis id m orborum genus a P a e sta n o a g r o averruncari possit P rovinciae R ectoribus p roponere nostri mune- ris p a rs melior erit.
P re tiu m itineris suscepti e r i t si collectis r e ru m no- titiis discentes im buam us, u t qui in eiusdem regionis oppidis vel similibus medendi a rte m e r u n t facturi ad lares patrios r e v e r t a n t u r medendi a rte in stru cti de iis e t i a m , quae t e r r i s , aquis et locis, quod a ttin e t ad morbos inde oriu n d o s, insunt.
P a r i studio quae ad epidemias a ttin e n t e r u n t tra- denda. Sed si id m o rborum genus saevius regionem in v a se rit, nos ipsi antesignani eo accedamus. Cum- que g r a v io r morbus epidemicus intensiorem operam e x ig a t, comites quos nobis elegimus discentes, dum nos huc illue accurrim us, methodo ad m orbum curati- dum imbutos vicaria opera adhibeamus. H oc pacto aegris promptiori adiumento, discipulis maiori instru- ctioni, publicae calamitati potiori subsidio erim us.
Sed si p e r annorum seriem epidemicum seminium latuerit, n o v a e t immani vi solet erum pere, neque vi- ctimis, nisi c o n su m m ata s t r a g e , exsatiari.
T u n c v a r i o , ob insolita e t sa e v a s y m p to m a ta no mine solet a p p e lla r i, sicut ty r a n n i variis horridis ti- tulis insigniri solent, ut e x iis etiam eorum crudelitas
indicetur. At nos nequaquam sinamus aegros tristi fato relinqui. Spreto contagii vano timore, et Christia na charitate accensi curas et sollicitudines prò a e - grotis augeamus. Quo plus operae e t studii in iis cu- randis irapendimus. eo frequentiores sanitati restitue- mus. Dolendum vero est tunc temporis medicos m a gni etiam nominis, epideraiam a longinquo nescio quo littore per contagium transvectam p ro n u n tia ro , et aucto in populis te r r o r e , inania quaedam praeservan- tia commendare. Hinc aegris, quod peius, a suis ipsis familiis ob contagii metum segregatis et derelictis, du- bius haereo an miseri ex morbo vel ex nullis curis et desertione moriantur. Sed spero fore u t s e n sim , abo lita contagiorum credulitate, eiusmodi aegri omni studio et pietate curati ex hoc ipso vitent libitinam. De hoc progressu aetas nostra gloriari poterit.
Ut ad illas s a e v a se t contagiosas epidemias redeam, notatu est dignum quod, si earum historiam introspi- cimus, facile eas ab antiquis delineatas cognoscere poterimus. Quocirca ab iisdern causis e t ab eadem r a dice eas succrevisse intelligemus. P ro p te re a diversa epidemiarum schemata non epidemias diversas n o stra aetate apparuisse iure contendiinus. Unde serius ocius earum ferociam vario sub aspectu reno v atu m i r i , ti- raere debemus. Deus nos incolumes servet.
Inter haec febrim cuiusvis gravioris et ferae epide- miae matrem fuisse, ipsamque novis, saevis vel a n o
-malis formis peritos saepe medicos illusisse animad- vertim us. R e v e r a illa epidem ia, retuso paulatim im- petu, in re g u la re m ty p u m et consuetas febrium formas iugiter abiit. T unc q u a n ta fuerit affinitas e t cognatio illius novae epidemiae cum praegressis e r it manife- stum. Hoc principium in ard u is epidemiarum rebus et in e a ru m recta cu ratio n e in s titu e n d a , si quid in me iudicii e s t , velu t A ria d n e u m filum erit.
Quibus perpensis, verosim ile mihi e s t non a dissitis locis novas saevasque epidemias ad nos venisse, sed hum ano generi, uti etiam anim antibus, varia sub for ma e t saevitie coaevas, hu m an ae et animali naturae, quoque aevo identidem tristem necessitatem fuisse.
Sed de eiusmodi rebus p lu ra praefari nequeo. Ar- g u m en tu m in mea epidemiarum H isto ria Comparata e x professo tra c ta v i.
Omnibus praedictis studiis confectis, non adhuc in- d eterm inatos casus novitio medico com m ittere pote rimus. In re enim medica quae optim a e x scholis sunt h a u s ta individuis s u n t adtem p eran d a. Hinc practicus a lu m n atu s in Salerni nosocomiis erit instituendus.
In hoc tirocinio alum nus sub medici consummatae peritiae directione varias a e g r o r u m c o n d iiio n e s , in- tric a ta s m o rborum complexiones e t e x itu s , medendi in individuis rationes, cad av erica r e p e r ta aliaque id genus continuo s cru tetu r. M agister ei sit d u x et viam habitum que p a re t de ae g ro tis r e c t e , prò re na
ta, iudicandis. Quibus instructus in e s te m p o ra n e a oc casione positus aegris curandis non erit impar. E t si- cuti in civili re advocati ingenium non provectum , in litis crisi positura se acuit et rei urgenti bene prospicit, sic noster alumnus a praesenti necessitate ex citatu s aegrotis recte consulere sciet.
Proprio denique marte aegritudines dignoscere et curare sub Magistri et sociorum laude vel censura suscipiet. Quibus polyclinicis exercitationibus assuetus ad tuendam suorum civium valetudinera non perfu n - ctorie, et pede vix in praxim immisso, sed probatus et auspicato accedere, et ad servandam popuiorum, sanitatem se accingere poterit.
Alunini scientia arteque medendi informati vitam vel modos in medicina exercenda ad recti normam r e - vocemus. Non sit, ei cominendemus, velox., au d ax , le- viculus in medendo, nimius in loquendo, sed c u n c ta - bundus, prudens, g r a v i s , veri araator. Non parum illi damnandi sunt qui flexuosis m e a n d ris , verborum ap- paratu, et ampullis, u t multum sapere videantur, non vulgi modo suffragia p e tere, sed eruditos tenere s a - tagunt. Tunc ubi est illa d ig n ita s , illa m odestia, ille veritatis cultus, quae non minus refulgere debent in medico quam ipsa scientia?
Alia vero in Salernitano Lyceo studiorura In stitu ta non erunt augenda, quippe quae ad Neapolis Univer- sitatem potius pertinent. Satius fuit res quae
condi-tioni e t statu i Salernitani Lycei respondent propo- suisse. Si a ltio ra indicarem desiderii altitudo ita fac tu m e x su p eraret, u t potius idealem ty p u m ostendisse v i d e r e r , quam quidquam reale in sta u ra ri possit.
R e s ip s a , de qua agimus, exigit u t in Salernitano, Lyceo omnis regionis e t P ro v in c ia ru m a confiniis rei medicae s t u d i a , veluti ad ce n tru m t e n d a n t , ideoqne c a v e a tu r ne studiosi in privatis scholis v e rs e n tu r, pu- blico Lyceo posthabito. In privatis enim Gymnasiis, ait V i c u s , p articulari aliquo abripim ur saeculo, cuius fluxa studia u t oriuntur, sic occidunt, e t repente adul ta repente consenescunt. Absit tam en u t p r iv a ta stu dia et liberam docendi rationem g e n e ra lite r reiiciam. H aec enim ad scientiae finem bene directa e t , gene ro s a aemulatione adiuvante , quis d u b ita t m agni fa- cienda esse? V e ru m facta nostris diebus ta n ta e spei parum favent; bine in publicis L vceis rei medicae stu dia firmari e t augeri colligimus.
U t pristinum Scholae decus r e n o v a r e possimus, alia quae rem expediunt non e ru n t omittenda.
Multis in te r r is scientiae studia obfuscata per do- c to ru m societates splendorem recu p erasse novimus. Sic in H isp a n ia , Gallia, B r ita n ia , L usitania, in ipsa Italia est factum. Collatis enim studiis, scientiae po- meriis proferendis Academici egregiam n a v a r u n t ope- ra m . Non obvia e t a n t i q u a , v e ru m difficilia e t no v a , neque magis curiosa quam fruc-tuosa, utilia potius quam subtilia e ru n t tra c ta n d a .
— 45 —
Nihil fieri poterit auspicatius quam si quisque so - cius, alius ad aliam medicinae partem exornandam et locupletandam incumbat, vel si novum argum entum elucubrandum sibi sumat et opus de eo conscribat. Labor, etsi ad unius magistri ectypum formatus, acrio- ri iudicio totius societatis subiectus perficietur. Nihil auspicatius, si sociorum singuli singula a rg u m e n ta .sibi eligentes, medicam Enciclopediam Salernitanam componendam suscipiant. Coniunctis laboribus ad Scholae decus conferent et non solum de hodierna scientia optime mereri sed labores veterum eiusdem Scholae Auctorum qui in commune scripserunt aeinu- lari poterunt.
His accedit ut Salernitanae Scholae A uctorum edi ta et inedita ex omni litterario orbe collecta in Saler nitani Lycei bibliotheca serventur. In ipsis nobilium Salerni familiarum scriniis, uti mihi est n o t u m , non pauca iacent eiusmodi manuscripta, et miserum certe est haec monumenta in tenebris et pulvere delitesce- re. Sed iuris patrii est exigere ut illa in lucem p r o - deant et ab eruditis dilucidentur. Quid solatii esse po- test ex horum operum possessione, quae a plerisque ignorantur, et ex quibus nullus in patriam honor nul- lumque profluit emolumentum? Non mihi blandiri puto, si prò certo habeo, Salerni et regionis Salerni tanae cives huic desiderio assensuros, et manuscripta Lycei bibliothecae esse donaturos. Non deerunt
prò-— 46 —
fecto, qui de illustran Jis his Scholae monumentis erunt solliciti. M anuscripta typis com m ittere, et editos libros eorum ope n a tiv a e puritati re stitu ere nostrum erit.U - tin am vero omnia edita et inedita in collectionem unam possimus re sa rc ire! Hoc Scholae Salernitanae Scripto- ru m Corpus m axim um n o stra e Scholae esset m onu-
mentum.
Sed, u t ad finem re n o v a n d a e Scholae Salernitanae gloriae reipsa perveniam us, id s u p e re st quod F e r d i- nandi II munificentissimi Regis voluntatern exorem us u t Salerni L y c e u m praedictis scientiarum naturaliura Museis, novis c ath ed ris a u g e re et academ icas facul- tates e s t e n d e r e velit. I m i t e t u r , r o g a m u s , exempla Conradi IV , Ladislai, Alphonsi I A ragoniae, qui Scho lae Salernitanae egregie f a v e ru n t. Sicut fruges boni- t a te soli coelique tem peratione e x s u p e ra n t, haud se- cus ex Principum ben ig n itate scientiae In s titu ta efflo- rescunt. Sed non est ut Regem e x o r e m u s , indubiis e- nim documentis constat ipsum sponte scientiae patro- cinium suscepisse.
P ra e c ip u u m denique ad S alernitane Scholae glo- riam restituendam fundam entum in eo e r i t u t Christi Religionem in te r discentes proferam us. Cum enim an* tiquae Scholae M agistri non minus s c ie n tia m , quam religionem professi ad gloriae fastigium Scholam per- d u x erin t, id ipsum nobis s u a d e t, si Scholae decus re- n o v a re v e lim u s , necesse esse ip sorum religiosis v e- stigiis insistere.
Quicquid saeculum adversus Religionem blateret, et iuvenum ingenia ab ea abducere conetur, cum n a tura liumana sit immutabilis sibique constans, Reli- gionis vis, nihil fallor, numquam erit in hum ano c o r de defutura, nec salutares effectus in ipsa scientiae cultura producere desistet. Dum igitur prom ovendae scientiae studemus, Religionem in discentium animo augeamus, et pristinam gloriam Salernitanae S c h o lae restitutum iri procul dubio videbimus.
Sed huius gloriae restitutio etiam in v e stra manu est. rei medicae Studiosi, qui heic adestis. Non enim perfecta scientiae explicatio a praelectionibus petenda est, nec via ad eam patet, nisi labore et diligentia v e stra. Nos nihil aliud agimus quam si fertilem regionem vestris oculis viasque ad illam ducentes ostenderemus.
Itaque Vos ipsi conaminor ad studia observationis et experientiae. Ardui certe sunt nostrae scientiae progressus, sed quid non adsequitur dete rm inata v o - luntas.quid non superat continuatus labor? Nulla igi tur vos deterreat diffìcultas, quin potius ad maiora audenda vestrum stimulet et a cu at ingenium. Auden do enim agendoque praeclarum quodlibet confìcitur. Atque ita, vobis ipsis mirantibus, maiora vestris viri- bus insperataque prometis ingenii vestri miracula.
CLARISSIMO VIRO
FRANCISCO PAULO BOZZELLI
INTERNIS REBUS NEAPOLITANI REGNI ADMINISTRANDIS
PRAEPOSITO
Orationem « de Sch o lae S a l e r n i t a n a e g l o r i a in pristinum r e s titu e n d a » q u a m n u p e r prò p u b lic a et solemni s tu d io rn m e x e rc ita tio n e in R e g i o S a lernitano Lyceo h a b u i , tibi m itte r e n o n dubito. Quod q u id e m , nisi tu u m l i tte r a s e t s c ie n tia s p r o movendi stu d iu m s cirein , non essem ausus. V a l e , praeclare A d m in is te r ').
Prid, Non. Septembr. m d c c c x l v i i i .
Tui addictissimus Ni c o l a u s Sa n t o r e l l i
’) Non. Octobr. eiusd. an. prò responso habuimus decreto sancisse ut oratio Lycei impensa typis m andaretur, et ego iam pathologiae professor, lectoris etiam Medicinae Forensis et Materiae Medicae interim munere fungerer.
SCHOLAE SALERNITANAE
AUCTORES PRIN C IPES
ORATIO
IN REGIO SALERNITANO LYCEO
A N 1 C O L A O S A N T O R E L L I
PATHOLOGIAE PROFESSORE
HABITA
Cura docti viri exteri Scholae Salernitanae Aucto res laudibus extulerint eorumque codices adno tatio - nibus et varia lectione illustraverint, cumque raos in Salernitano Lyceo obtinuerit, u t quotannis prò publi ca et solemni studiorum exercitatione h a b e a tu r ora- tio, minime haesi quodnam argumentum mihi eligen- dum esset. Ipsa enim res ut ad ipsos Auctores me converterem postulabat, ne dura exteri eos eorumque opera magni faciunt, nos, qui in ipsa urbe Salerno tum publice medicinam profitendi, tura medendi fa- cultate utimur, illos silentio praetereamus.
Nullum praeterea argumentum cum nostrae Scho lae dignitate strictius coniungi et nostros rei medicae studiosos magis ad studia exoitare, quam si eiusdem Scholae Auctores Principes recolerem , sum ratus.
Sed dum buie rei intentiorem operam dabam, non modo occasio sed causa se obtulit eiusdam Scholae characterem et originem depreliendendi. Cumque non nulli putent Arabas, alii H ebraeos, ahi Coenobitas
Salernitana!*) Scholam fondasse, nihil antiquius habui, quam ipsis A u c to ru m locis et factis h as opiniones re - f e lle r e , e t e a , quae in hac r e probabiliora s u n t pro- ferre. Quae ad A uctorum principatum statuendum
etiam conferre quisque facile assentietur*.
Ut de bis rebus aptius disseram A uctorum codi ces perv o lv ere, et d o c to h im , qui ed eos dilucidandos in su d aru n t *) collationibus uti opus erit. O pera Aucto- ruin qui in hac Schola floruere a saeculo decimo ad duodecim um , in a u re a scilicet eius a e t a t e , rei ratio evolvere exigit. Illos v e ro A u cto res Scholae P r i n - cipes habui, qui in medendi a r t e excelluerunt, et post- habitis A rabum opinionibus, doctrinas g r a e c o - la ti- n as colere e t expolire, quodque m aius e s t , eas obser- vatione et experientia propria a u g e re praecipue sunt connisi. Unde non solum Scholam propriam funda- r u n t sed etiam optime de re medica su n t meriti.
Quibus praemissis G ario p o n tu m , Cophonein iunio- r e m , P e t r o n i u m , e t A r c h im a tth a e u m , utp ote his me- ritis praeditos, A uctores Principes fuisse ostendam.
') Inter eos Ackerraan, H euschel, D arem berg, Haeser sunt re censendo De Rentium praecipue nomino, quem olim in Salernitanae Scholae antiquitatibus vestigandis socium habui. De Renzi, Stor. D o
n im eli. pag. 210,253, 262, 296. Hic postea historicus plurim os au-
ctorum codices edidit et rem altius est perscrutatus. Duplici idcirco ratione plura eius cogitata et varias eruditiones inter meas lucubra- tiones excepi.
