Qui amat vina, non exsecret crateras, qui lac non vaccas, qui segetes non boves, qui fidem non opus, qui Deum non proximum, qui filios non coniugium, et qui sapientiam desiderat, non horreat artem grammaticam, sine qua nemo eruditus et sapiens esse potest. Anon. ad Cuimn. 17, 547 - 552
Indice
1 Il grammatico Pompeo 5
1.1 Edizioni . . . 5
1.2 Storia degli studi . . . 6
1.3 Nuovi spunti di ricerca . . . 8
2 La terza parte dell’ars grammatica 11 2.1 Un elemento essenziale: la latinitas . . . 13
2.2 I vitia orationis . . . 14 2.2.1 Il barbarismo . . . 15 2.2.2 Il solecismo . . . 17 2.2.3 La barbarolexis . . . 18 3 I codici 21 3.1 Lo stemma . . . 22 3.2 Il ramo italiano: PGH . . . 25
3.2.1 Cenni sui codici . . . 25
3.2.2 Errori congiuntivi di PGH . . . 27
3.2.3 GH . . . 27
3.3 Q . . . 29
3.3.1 Cenni sul codice . . . 29
3.3.2 Lezioni singolari di Q . . . 30
3.3.3 Sporadici accordi con il ramo italiano . . . 30
3.4 SJV . . . 31
3.4.1 Cenni sui codici . . . 31
3.4.2 Errori congiuntivi di SJ(V) . . . 32
3.4.3 SV . . . 33
3.5 NWCF e B . . . 35
3.5.1 Cenni sui codici . . . 35
3.5.2 Rapporti tra i testimoni . . . 37
3.5.3 W . . . 40
3.6 E . . . 40 3
INDICE INDICE
3.6.1 Cenni sul codice . . . 40
3.6.2 Lezioni singolari di E . . . 41
3.7 Pompeo nelle miscellanee grammaticali . . . 42
4 Edizione 45 4.1 L’apparato . . . 46
4.2 Conspectus siglorum . . . 47
4.3 Il testo . . . 48
4.4 Note testuali . . . 63
4.5 Gli excerpta di P (Par. Lat. 7530) . . . 76
4.5.1 Trascrizione del testo . . . 77
5 Saggio di commento 83 5.1 Questioni vocaliche in relazione al barbarismo . . . 83
5.1.1 Vocali lunghe e vocali brevi . . . 83
5.1.2 L’adiectio accentus . . . 95
5.2 Iotacismo . . . 100
5.2.1 Lo iotacismo nei grammatici latini . . . 100
5.2.2 Qualche considerazione iniziale: bibliografia sulla que-stione . . . 101
5.2.3 Lo iotacismo come pronuncia errata di nessi consonan-te + <i > . . . 103
5.3 Labdacismo . . . 116
5.3.1 Qualche considerazione iniziale: bibliografia sulla que-stione . . . 116
5.3.2 Il labdacismo nei grammatici latini . . . 119
5.4 Mitacismo . . . 125
5.4.1 Il mitacismo nei grammatici latini . . . 125
5.4.2 La grafia del termine . . . 129
5.4.3 Il mitacismo “grammaticale” . . . 132 Bibliografia 143 5.5 Testi grammaticali . . . 143 5.5.1 Grammatici . . . 143 5.5.2 Opere anonime . . . 148 5.6 Bibliografia secondaria . . . 151 4