• Non ci sono risultati.

Le carte di San Siro

Le carte d e l Mo nastero d i Sa n Siro

1

952, Cmarzo 25 - settembre 22>

Teodolfo, vescovo di Genova, reintegra la chiesa di San Siro nel possesso di una vigna, già da lui erroneamente concessa in livello al presbitero Silvestro, of­

frendo in cambio allo stesso presbitero un manso in Carbonara e la disponibilità di un granaio per tre anni, e conferma alla stessa chiesa tutte le decime dei terri­

tori posti al di fuori delle mura della città di Genova.

O r i g i n a l e [A], A.S.G., San Siro, n. 1; c o p i a semplice del sec. X II [B], A.S.G., San Siro, n. 2.

A, parzialmente incollata su carta, presenta tracce di rigatura a piombo, macchie di umi­

dità sparse, rosicature lungo i margini e lacerazioni in corrispondenza delle pieghe.

B, parzialmente incollata su carta, presenta tracce di rigatura a piombo e lacerazioni in cor­

rispondenza delle pieghe.

La scrittura di B è imitativa di tutti i caratteri cancellereschi di A: aste ascendenti inclinate verso destra e verso sinistra quelle discendenti, intrecci sull’asta delle legature a ponte di et e st, la lettera g con la coda tracciata in modo artificioso.

A tergo di A e di B, di mano del X II secolo: «Carta de decima et de vinea iuxta ecclesiam Sancti Syri»; a tergo di B, di mano ducentesca: «Carta ecclesiam Sancti Syri», «A ».

Le restituzioni sono state effettuate sulla base di B.

Gli estremi cronologici del mese e del giorno si desumono dal confronto tra la data dell’anno secondo lo stile fiorentino dell’incarnazione e il termine del primo anno di regno di Ottone I.

E d i z i o n e : Deza, p. 313 (con data 951); OLIVIERI, Serie dei consoli, p. 279; OLIVIERI, Monete, p. 157; Le carte, n. 1.

R e g e s t o : BELGRANO, Il Registro, Appendice, n. 2.

Teodulfus, gratia Dei episcopus, omnibus sancte Dei Ecclesia fidelibus clericis et laicis notum §ssg cupimus qualiter, dum in hac / sancta sede Beatis­

simi Syri episcopi Deo largiente noviter presideremus, nullam qualitatem ne- que consuetudinem loci cogno/scentes, venit quidam presbiter, nomine Silve- ster, noster adiuratus fidelis, postulans nostram clementiam quatinus, / se- cundum huius loci consuetudinem, concederemus ei peciam vinee de rebus Sancti Syri per libellum. Nos igitur, eius fidei et fi/delitati promisse creduli

3

-facte, [servicium et c]aligas ab [eo r]ecipientes, peciam vine§ quam postula- vit ei concessimus / per libellum, adiurantes eum per fidelitatem quam nobis deberet ne hoc ad dissipationem et detrimentum nostre Aecclesig postularci, / qui per Deum se professus est non faceret. Quo facto, comperimus post tri- duum ipsam vineam positam §ss§ iuxta muros et atrium Beatissimi Syri / con­

fessori^ ubi eius corpus humatum quies[ci atque credentes] nos nimium in hoc deliquisse et herrore decepti sanctam matrem Aecclesiam ofendisse, / pe- nitentia ducti, considerantes ne hisdem presbiter Silvester aliquod dispendii damnum haberet pro eadem vinea, dedimus ei per libellum mansum in Car- bonaria, / [quem] per comutationem accepimus a Gotefredo, herede Thome scavini, insuper et concessimus ei orreum tribus anni, spoponditque hac pro- misit idem presbiter lib[ellum] / de predicta vinea nobis se redditurum, quod m[inim]e fecit, sed semper ipsius vine§ blavas collegit, considerantes siqui- dem pretexati presbiteri cor impenitens et pro hui[u/scemodi] commisso pia­

gami sibi a Deo et sancto Syro illatam, unde per huius nostre firmitatis et ces- sionis paginam eandem vineam per terminum et fines suos restauramus et re- sti/tuimus in eadem sede et sancta Aecclesia unde fuit: de subteriore capite via publica et [f]osato, de alia parte vinea que tenet Ydo vicecomite usque in Castello, de tercia / [parte via] que pergit in Castelieto. Insuper concedimus ei omnem decimationem ipsius aecclesig antiquitus pertinentem per fines et cohereritias designatas foris muro / [civi]tatis Ianua usque in fosato Aura Pa- latii et f[lume]n Vesano et usque in fosato Sancti [Michaelis, in usum et]

sumptum clericorum [ibidem a]ss[idu]e Deo m[ili]tan[tium, statu]/entes ca­

nonico iudicio et censura ut nemo successorum nostrorum aliquo scriptionis [aut alienationis] titulo ipsam vineam et [su]prascriptam decimacionem / de aecclesia Sancti Syri usurpare aut alienare presumat. Quod si quis facere pre- sump[serit, anathemat]is maranathe vinculo se innodatum §ss? cognoscat / et cum Iuda traditore in extremo iudicio dampnatum, in presenti quoque secu-lo ultionem vindicte accipiens, terra apperiat os suum et absorbeat / illum si- cut Dathan et Abiron, qui viventes descenderunt in infernum. Quod [u]t ve- rius a nobis factum credatur, hanc firmatoriam manu propria / roboravimus.

Actum anno episcopatus nostri septimo, indicione decima, [re]gnante domi­

no nostro Octo rege hic in Italia / anno primo, incarnationis domini nostri Ie- su Christi anno nongentesimo quinquagesimo secundo, feliciter.

Teodulfus, Dei gratia humilis episcopus, in hac cessionis pagina manu mea propria subscripsi et subscribentes / firmare rogavi, anathematis vincu­

lum imprecantes ut fiat, fiat et fiat © © © amen.

© Et Vuitbaldus, archipresbiter sancte Ianuensis ecclesie, fiat, fiat, fiat.

Iohannes a de cardine, sancte aecclesif diaconus, fiat, fiat.

4

-Le carte d e l Monastero d i Sa n Siro

Iohannes, presbiter sancte [Ianujensis ecclesia, fiat, fiat.

Iohannes, diaconus de cardine sancte Ianuensis ecclesie, fiat, fiat.

[Amen]b.

Iohannes è preceduto da un segno a cappio b [Amen]: la pergamena di A ap­

pare rifilata.

964, luglio, Genova

Teodolfo, vescovo di Genova, col consenso del giudice Alessandro, avvoca­

to della chiesa genovese, cede a Eldeprando del fu Zangulfo un appezzamento di terra situato entro le mura della città di Genova, di proprietà della chiesa di San Giorgio, in cambio di tutti i diritti su alcune terre situate in Lavagna, nelle lo­

calità di Noali, Casa Vetere e in Campo Sculdascio.

O r i g i n a l e [A], A.S.G., San Siro, n. 3.

La pergamena presenta lacerazioni in corrispondenza delle pieghe.

A tergo, della stessa mano: «In valle Lavania, ubi dicitur Noali, ubi nominatur Casa Vetere et in Campo Sculdasio, tam casa, vineis, castanetis, silvis, campis et pascuis, cod est per mensura inter longitudo et latitudo pertica C » e il disegno di uno stilo sempre della stessa mano.

I nomi degli estimatori indicati nel testo non coincidono pienamente con quelli che figura­

no nelle sottoscrizioni, che parrebbero inserite dal notaio in un momento successivo alle sotto- scrizioni del diacono Liuzo e del giudice Adalberto. Quanto all’annotazione autografa del diaco­

no Bonizo, non menzionato nel testo, apposta nel margine destro del documento senza rispetto di alcun allineamento, il MARENGO (pp. 16-17) ipotizza che sia di mano dell’archivista o cancel­

liere che l’ebbe in custodia.

E d i z i o n e : MARENGO, p. 20; Le carte, n. 2.

(S.T.) In nomine domini Dei et salvatori nostri Iesu Christi. Inperante domno nostro Oto et item Oto, filio eius, regnante / in Italia anno tercio, mense iulio, indiccione septima, acto Ienua. Comutacio bone fidei nositur / esse contractum at vicem emcionis obtineat firmitatem eodemque nexum obligant cotraentes. Placuit / itaque bona convenit voluntate inter domnus Teudulfo, vir venerabilis, episcopus sancte Ianuensi eclesie, nec non / et inter Eldeprandus, fili quondam Zangulfi, ud, in Dei nomine, debeant dare, sicuti et de presentem dederunt ac / tradiderunt, sibi unus alteri vicissim in

comu-- 5

-tacionis nomine. In primis dedit ipse domnus Teudulfus epis/copus, per con- sensum Alexandri iudes, avocator sancte Ianuensis eclesie, eidem Eldeprandi pecia imam de terra iuris basilice Sancti Georgi, pertinente de sub / regimine et potestate eiusdem sancte Ianuensis eclesie, qui posita est“ infra uno muro civitatis Ienua, iusta predicta eclesia Sancti Ieorgii, et est ipsa pecia / de iam dieta terra per mensura in longitudo pedes numerum quadraginta et medio et es traverso da uno capite pedes / decem et nove et medio et de alio capite si­

militer pedes decem et nove et medio a pede domni Liuprandi rex. Quidem et atvicem recepit ipse / domnus Teudulfo episcopus, a parte predicta eclesia Sancti Ieorgii, ab eodem Eldeprando meliorata et ampliata causac sicut lex abet, id est te/rra iuris proprietaria ipsius Eldeprandi, qui est posita in valle Lavania, loca ubi dicitur Noali et Casa Vetere et in Campo / Sculdasio, tam casa, vineis, castaneis castaneti, silvis, campis et pascuis, cod est per mensura inter longitudo et latitudo super totum / perticas centum at pertica de pedes duodecim a pede domni Liuprandi rex, et ubi porcione foris iam dictas men- suras / inventa fuerit, que de ipsa terra eidem Eldeprandi pertinere videtur.

As denique predicta terra superius no/minata vel comutata, tam infra civitatis Ienua quanquam et foris, in prenominatis locis, sicut superius men/suras legi- tur, una cum accessionibus et ingressoriis earum seu cum superioribus et in- ferioribus suis, in integrum, / pro as paginas, comutacionis nomine, tradide- runt, faciendum exinde a presenti die unusquisdem cos receperunt / in inte­

grum proprietario iure cot voluerint aut previderint, sine ornili unus alteri contradiccione, et spopon/derunt sibi unus alteri qui [...]eruntd [in integrum ab] omni ornine defensare. Quidam et urdo legis continet testis / et ad anc providendum comutacionis accesérunt super ipsa terra a previdendum, id est Liuzo, diaconus de cardine / sancte Ianuensi eclesie, misus eiusdem domni Teudulfi episcopus, misus ab ipso derecto una simul cum viri idoneis omi- ne[s] / estimatores, qui estimarent, id sunt Gotefredo, filius quondam Gati- fredi, et Ardoino, filius quondam Odoni, abitatores in va/lle Lavania, et Vuil- nigiso, filius quondam Adelgisi, abitator in valle Rapallo, quibus omnibus ex- timantibus conparuit illorum exti/maverunt cot meliorata et ampliata causas usi peret predictus domnus Teudulfo episcopus, a parte predicta eclesia Sancti / Ieorgii, quam dedisset, et legibus comutacio ec fieri posset de quibus et pena inter se posuerunt ut quis ex ipsi aut suce/sores vel eredes eorum se de anc comutacionis removere quesierint et non permanserint in ea omnia qualiter / superius legitur vel si ab unumquenquem ominem quis cos dede- runt in integrum non defensaverint, conponant / pars parti fidem servanti, il- le qui neclegens aparuerit, pena suprascripta terra sicut superius mensuras le­

gitur / in dublo comodo in tempore fuerint meliorata aut valuerint sub

esti 6 esti

-Le carte d e l Monastero d i Sa n Siro

macione in consimilibus locis. Unde due car/tulee comutacionis uno tinore scripte sunt. Et prò onore sacerdocii eiusdem domni Teudulfi episcopus et sponsione ipsius Eldeprandi / nec eis liceat ullo tempore nolle cot voluerint, set cod ad eis semel factum vel conscriptum est sub iusiurandum in/violabili- ter conservare promiserunt inconvulsa cum stipulacione subnixa.

© Eldeprandof in an comutacione a me facta manu mea fir/mavi.

Signum © Vuinigis, signum © Ainardi iermani, qui super6 / ipsa terra acesserunt et esti/maverunt ut supra.

Liuzo diaconus qui super ipsa terra acesi et misus fui ut supra.

Adelberto, iudex domni Oto inperatori e filio eius Oto regi, rogatus subscripsi.

Iohannes rogatus subscripsi.

Zangulfo rogatus subscripsi.

Cunrado rogatus subscripsi.

Otbertus rogatus subscripsi.

Bonizo sudiacunus, / filius de Martinus, visio sun berga dedi.

(S.T.) Bonandus notarius, scriptor uius cartula comutacionis, postradita conpievi et dedi.

a Teodulfus-est: scritto su rasura b st in nesso c cacausa in A d [4]

cartule: scritto nel margine destro e sinistro segue cassato n 6 qui super: ripetuto.

3

977, febbraio

Teodolfo, vescovo di Genova, concede in locazione a Giovanni Batipede alcuni terreni della chiesa genovese situati in Maxena contro la corresponsione di un canone annuo di 1 sestario di grano, di 1 pollo e di 1 libbra e mezza di formaggio.

C o p i a semplice [B], POCH, V, c. 6 r., dall’originale; c o p i a semplice mutila deña parte superiore [C], POCH, II, c. 76 r., da copia autentica in registro del 1205.

B è seguita dalla seguente annotazione: «Piccola pergamena tutta logora dall’umido segna­

ta in fronte così Libellum lohannis. In Macena».

C fa parte di un gruppo di documenti che il Poch deriva da un «Quinterno in pergamena intitolato di mano recente E x libro magno archiepiscopali prò abatia S. Stri. Sex folia in pergamena descripta anno 1205 vide excerptorum ex pergamenis fol. 27», identificabile con un perduto regi­

stro del 1205, sul quale v. CALLERI, Sualcuni «libri iurium», pp. 166-172.

Il Poch riporta il documento una volta dall’originale e una seconda dal registro del 1205, raccolta di atti relativi ai possedimenti del monastero di San Siro nel territorio di Lavagna. Nel primo caso il cattivo stato di conservazione della pergamena, denunciato dallo stesso Poch, ha reso particolarmente lacunosa la sua trascrizione, mentre nel secondo il documento risulta acefa­

lo. Non vi sono dubbi sull’unicità dell’atto, poiché gli attori dell’azione giuridica sono gli stessi, pressoché identico il compenso (in B non e riportata la parola formaggio, sostituita dal Poch con dei puntini) e uguale la località, Maxena. Già il Belgrano (Il Registro, Appendice, n. 6) aveva uni­

ficato i due testi, senza peraltro distinguere le due tradizioni. Si pubblica B integrandone le lacu­

ne attraverso C.

E d i z i o n e : BELGRANO, Il Registro, Appendice, n. 6.

R e g e s t o : C, alt .eri, Su alcuni «libri iurium», p. 182, n. 1.

Cum cum peto defensoribus sacrosancte Ianuensis ecclesie ubi preest domnus Teodulfus episcopus uti nobis Iohannes ..., una cum uxore et filiis nostris masculinis, et si unus ex nobis sine herede mortuus fuerit unus alte- rius sucedat, titulo conditionis locare nobis iubeatis petimus res iuris ecclesie vestre qu§ posit^ in loco ubi nominatur Maciola, id est casis, vineis, castane- tis, ficetis, olivetis, campis, silvis et pascuis, coerentias vero de ipsa res de ca­

put superiore fine iuvo Resiola, de uno latere fine terra Sancti Ambrosii et terra Sancti Nazarii, de alio latere fine rivo Levasco, desuper ... fine vinea ...

Infra istas fines et coerentias ... petimus nos infrascriptis rebus omnia et om­

nibus, plenum et vacuum et integrum, una cum exitu suo, et nobis cogit in­

ter fratres et consortes nostrosb ex integrum, ita tamen ut inferamus vobis vel successoribus vestris per unumquemque annum pensionem grano sextaria uno, pullo uno, formaticosc libras una et dimidia et dum advixerit Iohannes Batipede mei sit potestatee. Spondimus, in Dei nomine, atque promittimus suprascriptasf res meliorare et pensionem ecclesia vestre vobis vel successo­

ribus vestris per unumquemque annum inferre. Quod si minime fecerimus de quo superius repromittimush, tunc liceat vos vel successoribus vestris supra­

scriptas res introire et cui volueritis dare in vestra sit potestate, post obitum nostrum vel filiis nostris, in ius et dominio sancte ecclesie vestre revertatur , cuius est proprietas. Unde si placet hec peticio nostra et hunc libellum scrip­

tum et manu vestra firmatum nobis contradere iubeatis m et alium similem a nobis factum vel a testibus roboratum vobis per munimine sancte” ecclesie vestre tradimus0 conservandum. Facto petitorio mense februarii, indictione

V P, imperante domno nostro Otto in Italia anno nono, indictione suprascrip- taq, feliciter.

Le carte d e l Mo nastero d i Sa n Siro

Teodulfus episcopus in hoc libello subscripsi.

a contangit in B b nostres in B L formaticos: om. B d adviscerit in B mei-potestate: om. B atque-suprascriptas: om. B 8 vobis vel: om. B quo-repromittinus: om. B dare-vestra: om. B 1 dominio-ecclesie: om. B revertatur: om. B nostra: om. B m contradere iubeatis: om. B “ sancte: om. B

° tradidimus in B P V: om. B q nono-suprascripta: om. B.

4 977, marzo

Teodolfo, vescovo di Genova, concede in locazione a Martino alcuni terre­

ni di proprietà della chiesa di San Marcellino situati nella valle di Lavagna, nel­

le località Maxena e Ienestedo, già condotti dal padre Martino, e una terra al­

berata situata in località Austana, già di Giovanni Malotio, contro la correspon­

sione di un canone annuo di 1 soldo.

C o p i a semplice [C], POCH, II, c. 76 r., da copia autentica in registro del 1205.

C fa parte di un gruppo di documenti che il Poch deriva «E xfoliis pergamenis scriptis 1205 vide fol. 27 excerptorum», identificabile con un perduto registro del 1205, sul quale v. CALLERI, Su alcuni «libri iurium», pp. 166-172.

Quanto espunto alla nota a) è attribuibile a un’invenzione o a una cattiva lettura del Poch, perché i genovesi ottennero dall’imperatore Corrado III il diritto di battere moneta solo nel dicembre 1138 (v. I Libri lurium, 1/2, n. 283).

E d i z i o n e : BELGRANO, i l Registro, Appendice, n. 7.

R e g e s t o : CALLERI, Sualcuni «libri iurium», p. 182, n. 2.

Cum cum petimus defensoribus sacrosancte Ianuensis ecclesie ubi pre­

est domnus Teodulfus episcopus uti nobis Martino, una cum uxore et filiis masculinis, si unus ex nobis sine herede mortuus fuerit unus alterius succede­

re debeat, tytulo conditionis locare nobis iubeatis petimus res iuris ecclesie Sancti Marcellini, que posite sunt in valle Lavania, locus ubi nominatur Mati- nola et Ienestedo, id est casa, vineis, ficetis, olivetis, roboretis, cannetis, cam- pis, silvis et pascuis. Coherencias vero habet da uno latere fine rivo Levasco, de alio latere fine terra Sancti Ambrosii et Sancti Nagarii et desuper fine iugo Ceresiola, desubtus fine Vineale. Infra istas iam dictas coherencias omnia et omnibus, plenum et vacuum, petimus suprascripti petitores medietatem de

9

-quantum antea tenuit ienitor nostro Martino per suos libellos filio Ursini de Ienestedo, tantum petimus suprascripti petitores omnia, plenum et vacuum, ex integrum, una cum exitis eorum. Similiter petimus petiola de terra labora­

toria et arbores fructiferis super se habentem, in loco que dicitur Austana, et ipsa terra fuit de Iohanne Malotio. Ita tamen ut inferamus vobis vel successo- ribus vestris per unumquemque annum pensionem denariorum I a. Tantum spondimus, in Dei nomine, atque promittimus suprascriptas res meliorare et pensionem ecclesie vestre vobis vel successoribus vestris per unumquemque annum inferre ... de quo superius repromittimus, tunc liceat vos vel successo­

ribus vestris ... dare in vestra sit potestate, post obitum nostrum vel filiis no- stris ... ecclesie revertatur, cuius est proprietas. Unde si placet et peticio no­

stra et hunc libellum scriptum et manu vestra firmatum nobis contradere iu- beatis et alium similem a nobis factum ... pro munimine sancte ecclesie vestre tradimus ad conservandum. Facto petitorio mense marcio, per indictionem V,

imperante domino nostro Otto in Italia anno nono, <indictione> suprascrip- ta, feliciter.

Teodulfus episcopus in hoc libello subscripsi.

In B segue ianuinorum: v. nota introduttiva.

5 979, aprile

Amelio, accolito della Chiesa genovese e custode della chiesa di San Mar­

cellino, concede in locazione ad Andrea alcuni terreni di proprietà della stessa chiesa situati nel territorio di Lavagna, in località Maxena, e una terra detta Costa de Prado, già condotti dal padre Benedetto, contro la corresponsione di un canone annuo di 1 pollo e di 1 libbra di formaggio.

C o p i a semplice [C], POCH, II, c. 79 r., da copia autentica in registro del 1205.

C fa parte di un gruppo di documenti che il Poch deriva «E x Ms. S. Syri in foglio pergame­

na» ed «E x foliis pergamenis descriptis 1205 a W. Scriba vide p. 27 excerptorum», identificabile con un perduto registro del 1205, sul quale v. CALLERI, Su alcuni «libri iurium», pp. 166-172.

E d i z i o n e : BELGRANO, Cartario, n. 11.

R e g e s t o : CALLERI, Sualcuni «libri iurium», p. 182, n. 3.

10

-Le carte d e l Mo nastero d i San Siro

Cum cum petimus defensores Amelius, acolitus Ianuensis ecclesie et cu- stos basilice Sancti Marcellini, uti nobis Andrea, una cum uxore et filiis ma- sculini et si unus ex nobis sine herede mortuus fuerit unus alterius succedat, titulo condictionis locare nobis iubeatis petimus res iuris ecclesie vestre Sanc­

ti Marcellini, que posite sunt in finibus Lavaniensis, locus ubi dicitur Macino- la, id sunt casis, vineis, ficetis, roboretis, <olive>tis, campis, sylvis et pascuis.

Coherentie vero abes ipsa suprascriptas res da uno latere fine <Sancti Am>brosii et Sancti Na^arii, ab alio latere fine rio Levasco, de superiore ca­

pite fine iuvo Cerexole, subter fine Vineale. Infra istas ian dictes coherencies omnia quantum antea tenuit ienitor noster Benedicto per suis libellis infra- scriptis locis, una cum exitis earum, seve et petimus petia de terra que nomi- natur costa de Prado subtus via usque in fossado, omnia petimus. Ita tamen ut inferamus vobis vel successoribus vestris per unumquemque annum pen­

sione pullo uno, formatico libr(as) I. Spondimus, in Dei nomine, atque pro- mittimus suprascriptas res meliorare et pensione ecclesie vestre vobis vel suc­

cessoribus vestris per unumquemque annum inferre, quod si minime feceri- mus de quo superius repromittimus, tunc liceat vos vel successoribus vestris in suprascriptas introire et cui volueritis dare in vestra sit potestate. Facto pe- titorio mense aprilis, per indictionem VII, inperante domino nostro Otto in Italia anno XII, indictione suprascripta, feliciter.

Amelius, acolitus sancte Ianuensis ecclesie et custos basilice Sancti Mar­

cellini, in hoc libello a me facto subscripsi.

6

980, febbraio

Amelio, accolito della Chiesa genovese e custode della chiesa di San Mar­

cellino, concede in locazione ai fratelli Eriprando ed Elduino alcuni terreni di proprietà della stessa chiesa situati nel territorio di Lavagna, in località Maxena, e in Chiavari, già condotti dal padre Leoprando e dal cugino Eriprando, contro

cellino, concede in locazione ai fratelli Eriprando ed Elduino alcuni terreni di proprietà della stessa chiesa situati nel territorio di Lavagna, in località Maxena, e in Chiavari, già condotti dal padre Leoprando e dal cugino Eriprando, contro

Documenti correlati