6. Il testo
6.3 Criteri tipografici
Ho normalizzato l’ortografia allineandomi alle scelte effettuate da Russell L. Friedman e
Christopher D. Schabel, gli studiosi che finora si sono maggiormente occupati dell’edizione di
sezioni del testo di Landolfo Caracciolo. Il caso più frequente è lo scioglimento dei dittonghi, ma ho
provveduto anche alla normalizzazione della ‘y’ in ‘i’ (ad eccezione dei grecismi ‘Metaphysica’,
‘Physica’ e ‘Porphyrius’, perché così utilizzati ai tempi di Caracciolo), all’eliminazione della ‘h’ nel
termine ‘athoma’ (che risulta dunque ‘atoma’, perché così riporta l’edizione Vaticana dei testi di
Duns Scoto) e alla modificazione di ‘hoceitas’ in ‘haeceitas’ (sebbene ‘haeceytas’ sia presente solo
in M, mentre gli altri codici propendono per il prefisso ‘hoc-‘), optando (forse in maniera opinabile)
per una fusione tra la scelta editoriale dell’edizione Bonaventure delle Quaestiones super libros
Metaphysicorum Aristotelis di Duns Scoto e l’edizione Wadding dei Reportata Parisiensia del
medesimo Duns Scoto.
Ho normalizzato anche la punteggiatura, seguendo principalmente le indicazioni di quella
presente nel codice W, ma intervenendo con aggiunte laddove l’ho ritenuto necessario, per rendere
il testo maggiormente comprensibile.
Ho provveduto ad inserire la numerazione dei paragrafi distinguendoli per nuclei tematici
corrispondenti alle conclusiones in cui Landolfo Caracciolo divide il suo testo per presentare le
varie opinioni e argomentazioni.
Ho inoltre introdotto sia la numerazione delle righe sia i titoli delle diverse sezioni (pars –
quaestio – conclusio – ad argumenta principalia), indicando questi ultimi (a volte indicativi di
adnotationes a latere, opportunamente segnalate in apparato con la sigla ‘adn.’) con il simbolo
grafico < > e l’utilizzo del grassetto.
Ho infine utilizzato una serie di sigle e abbreviazioni per indicare le edizioni delle
auctoritates e delle fonti utilizzate da Landolfo Caracciolo, che corrispondono a quelle riportate in
34
Landulphi Caraccioli In secundum librum Sententiarum
d.12, partes 3-5
35
<Pars tertia>
1
[1] [C 133 a] [E 55 vb] [F 215 ra] [M 60 vb] [P 72 va] [S 58 vb] [W 65 va] [V 249 b] Utrum
2
natura specifica habeat unitatem extra intellectum qua plura individua sint unum.
3
[2] Quod sic. Unitas diffiniti et diffinitionis sunt ex natura rei, sed ista est unitas specifica,
4
ergo etc. Maior patet, quia diffinitum et diffinitio non est fictio intellectus. Minor est Boetii: «Quod
5
sola species diffinitur»
1.
6
[3] Contra: quia ponatur idea Platonis
2una scilicet res in multis individuis.
7
[4] Utrum entitas naturae in quolibet individuo habeat unitatem minorem unitate [P 72 vb]
8
numerali.
9
[5] Quod non. Boetius libro De unitate et uno: «Omne quod est, ideo est quia unum numero
10
est, sed omnis natura est, ergo unum numero est»
3.
11
[6] Contra: unitas quae perficit unitatem est maior ea, sed unitas singularis perficit unitatem
12
universalem saltem in existendo, ergo etc.
13
<Quaestio prima>
14
[7] Respondeo ad [M 61 ra] duo quaesita.
15
[8] Ad primam quaestionem dico quattuor conclusiones.
16
<Conclusio prima: opinio Platonis>
17
[9] Prima ponit opinionem Platonis
4, qui imaginabatur quod quaelibet species esset quaedam
18
natura abstracta etiam secundum esse a quolibet individuo, et istam dixit ideam, cuius participatione
19
omnia inferiora [E 56 ra] talia erant et quae in quid de omnibus diceretur, et movebatur quadruplici
20
medio.
21
1 ANICIUS MANLIUS SEVERINUS BOETIUS, Liber de divisione. 2 Locus non inventus.
3 Potius DOMINICUS GUNDISSALINUS, De unitate et uno. 4 Locus non inventus.
36
Primum: sicut se habent res in intelligendo, ita in essendo, quia, sicut res se habet ad esse, ita
22
ad intelligi, sed in intelligendo est dare [C 133 b] talem naturam seu ideam, ergo etc.
5.
23
Secundum: omne quod praedicatur de omnibus individuis non est in aliquo individuo, quia
24
quidquid est in individuo est individuum
6, sed specifica [V 250 a] natura praedicatur de omnibus
25
[W 65 vb] individuis, ergo etc.
7.
26
Tertium: omne quod participatur ab omnibus individuis non est in individuo, quia tale esset
27
individuum, sed specifica natura participatur ab omnibus individuis, ergo etc.
8.
28
Quartum: in quibuscumque est perpetua generatio est aliquid perpetuum secundum esse, sed
29
in qualibet specie est perpetua generatio est aliquid perpetuum, et illud non est individuum, quia
30
omnia corrumpuntur, ergo in specifica natura
9.
31
<Conclusio secunda: opinio Aristotelis>
32
[10] Secunda conclusio: quod istam opinionem Philosophus repellit in diversis locis pluribus
33
rationibus.
34
Prima: omne individuum est tale specifice per naturam sibi inexistentem, sed talis natura
35
separata secundum esse non potest inexistere, ergo etc.
10. Maior patet, quia esse tale specifice est
36
esse formaliter tale per inexistentem formaliter naturam. Minor patet, quia contradictio est naturam
37
esse separatam secundum esse, et tamen formaliter inexistere.
38
Secunda: si est dare talem naturam separatam cuius participatione individuum sit tale, unus
39
homo esset duo homines, consequens est falsum, patet, ergo etc.
11. Probo consequentiam: quia
40
quilibet homo est homo entitate sua propria, sed si cum hoc esset homo humanitate illa separata
41
communi, esset bis homo.
42
Tertia: quilibet homo realiter existens est individuum, sed natura illa separata esset realiter
43
existens, ergo esset individua: [S 59 ra] quomodo enim habebit esse separatum, nisi sit in esse suo
44
ab omni particulari homine distinctum, et tunc erit particularis homo
12.
45
5 ARISTOTELES, Metaphysica, A, 9, 990b 25-27. 6 Locus non inventus.
7 PORPHYRIUS, Isagoge, cap. ‘De specie’. 8 Ivi, A, 9, 990b 28-35.
9 Locus non inventus. 10 Locus non inventus.
11 Ivi, A, 9, 990 b 15-17. 991 a 2-5. 12 Locus non inventus.
37
Quarta: illius participatione Petrus non est homo, quod est separatum secundum esse, talis
46
est idea per te
13, ergo etc.. Maior probatur, quia Petrus est homo humanitate, quae formaliter
47
participatur et inest, non autem separata.
48
Quinta: impossibile est remanere totam naturam specificam, corrupto omni eius individuo,
49
patet, sed, si natura specifica sit separata secundum esse, poterit corrumpi omne individuum et ipsa
50
manebit, patet, ergo etc.
14.
51
Sexta: illa non faciunt ad individuorum generationem vel perpetuationem quae non faciunt
52
ad entitatem, sed hoc [P 73 ra] est illa idea separata, ergo etc.
15. Maior patet, quia generatio et
53
perpetuatio entium est per eorum entitates vel ponendo eas effective vel conservando vel formaliter
54
tenendo vel essendo [F 215 rb] vel aliter, nullum istorum facit illa idea separata secundum esse,
55
cum sibi nihil competat tale respectu individui.
56
<Conclusio tertia: opinio Ioannis Duns Scoti et aliorum>
57
[11] Tertia conclusio ponit opinionem dicentium
16quod, quamvis natura specifica non sit
58
separata ab individuis, est tamen entitas naturae in quolibet individuo, et humanitas in me et in te est
59
aliquid unum ex natura rei extra intellectum unitate specifica, quae minor est unitate numerali.
60
Et aliqui
17addunt ad ista quod etiam in illis conceptibus in quibus univocatur Deus et
61
creatura, accidens et substantia, ut conceptus entis, conceptus intellectus et voluntatis, ut sunt
62
trascendentalia in istis, dicunt ex natura rei extra intellectum habere aliquam unitatem, ita quod
63
entitas divina et creatura sunt aliquid unum ex natura rei extra intellectum, et est minima unitas;
64
motiva istius opinionis ponentur quinque conclusiones statim.
65
<Conclusio quarta: opinio propria>
66
[12] Quarta conclusio: teneo oppositum, et in hoc respondeo ad hanc primam quaestionem
67
dicendo quod natura specifica non habet aliquam unitatem talem extra intellectum, qua unitate plura
68
individua sint unum ex natura rei, circumscripto intellectu: nihil enim quod est in me positivum
69
alicui, quod sit in te ex natura rei, est idem, et multo minus Deo et creaturae, et accidenti et [C 134
70
a] substantiae.
71
13 PETRUS AUREOLI, Commentarii in Secundum Librum Sententiarum, d. 9, q. 2, a. 1. 14 Locus non inventus.
15 ID., De generatione et corruptione, B, 9, 335 b 7-15. 16 IOANNES DUNS SCOTUS, Ordinatio, II, d. 3, p. 1, q. 1, § 30. 17 Locus non inventus.
38
Probatio: quaecumque sunt unum ex natura rei, circumscripto actu intellectus, impossibile
72
est unum adnichilari altero non adnichilato, nec alterum creari altero non creato; sed per te
1873
positivum aliquid in Deo et creatura, <in> accidente et substantia et in duobus individuis sunt unum
74
ex natura rei, ergo non poterit adnichilari vel [M 61 rb] creari aliquid in uno quin pari [W 66 ra]
75
modo in altero, quod est falsum. Patet maior per extrema contradictionis de eodem secundum idem,
76
ex quo enim non sunt unum ex natura rei, ut sic quomodocumque unum se habet et reliquum, si per
77
se per se, <si> per accidens per accidens. Minor est tua, et falsitas conclusionis patet, quia nihil
78
adnichilatur in Deo vel in creatura, tota adnichilata creatura.
79
Secundo
19: illa duo non habent [E 56 rb] idem aliquid positivum, cuius unum per se totale
80
positivum non est alterum, sed sic est de Deo et creatura et duobus individuis in una specie, ergo
81
etc. . Maior patet. Minorem probo: quia illa duo distinguuntur totali suo [V 250 b] positivo, quae sic
82
se habent quod totum positivum unius producitur de nihilo et positivum alterius non producitur,
83
certum est quod positivum creaturae de nihilo productum est, sed positivum Dei non, eodem modo
84
Deus posset unum hominem totaliter de nihilo producere eiusdem speciei cum aliis.
85
Confirmatur tertio
20, quia, si Deus produceret Petrum de nihilo, certum est quod
86
producere<t> totum positivum quod est in eo de specifica natura, aut ergo istud positivum est idem
87
cum alio positivo in Martino, quod non est productum, et sequitur contradictio, quod idem erit
88
productum et non productum, aut non, et habeo propositum.
89
Sed dices
21quod produci et non produci competit [P 73 rb] individuis et non speciebus, quia
90
actus effective et terminative sunt suppositorum.
91
Contra: producto individuo, totaliter producitur omne quod est positivum in eo: non enim
92
sola ratio individualis educitur in esse, sed ipsum totum, quod constat ex natura et ratione
93
individuali, producitur, ergo natura in individuo, quamvis non sit primus per se terminus.
94
Quarto
22: si est aliqua talis res communis, unus homo erit duo homines, consequens est
95
falsum, ergo etc. Probo consequentiam: constat quod Petrus habet humanitatem per quam ita est
96
Petrus homo, quod Martinus non est humanitate Petri homo; si ergo habeat aliam humanitatem qua
97
sit idem Martino, erit duo homines. Sed dicitur quod eadem humanitate [S 59 rb] in specie Petrus et
98
Martinus sunt homo, sed differunt rationibus individualibus.
99
18 PETRUS AUREOLI, Commentarii in Secundum Librum Sententiarum, d. 9, q. 2, a. 1. 19 Ibid. .
20 Ibid. . 21 Ibid. . 22 Ibid. .
39
Contra: quid vocas
23idemptitatem in specie aut <vocas> unitatem ex natura rei, ita quod una
100
humanitate in re ambo sint homines, et solum habeant duas distinctas rationes individuales, et hoc
101
est impossibile, quia tunc Petrus non differt a Martino positivo humanitatis existentis in se, aut
102
vocas illam unitatem specificam rationis et negas propositum.
103
Confirmatur: quia quidquid est in creaturis idem distinctis realiter, distinguitur realiter; sed
104
natura specifica in Petro et Martino est eadem realiter rationibus individualibus, quae realiter
105
distinguuntur etiam secundum istos
24, ergo etc. Maior patet, quia solum individuis conceditur
106
distinctio realis relationum cum unitate essentiae. Minor est eorum
25.
107
[13] Ad primum argumentum Platonis: quamvis maior non concederetur, quia licet sicut res
108
se habet ad esse, sic se habeat ad intelligi, non tamen e converso. Minor tamen est falsa, quia licet
109
intelligatur natura specifica, non intellecto individuo, [F 215 va] et per hoc concludatur aliquid esse
110
conceptibile formaliter ipsa natura, [C 134 b] quod non est ratio individualis, non tamen intelligitur
111
naturam esse sine individuo, nisi false.
112
[14] Ad secundum: maior neganda est, immo oppositum est verum. Si enim esset separata
113
secundum esse, non praedicaretur de inferioribus, cum haec praedicatio sit affirmatio rei praedicatae
114
in existentiis ipsi subiecto. Cum dicis: «illud quod est in individuo est individuum»
26, nego, quod in
115
eo est natura, quae formaliter praescindit a ratione individuali.
116
[15] Ad tertium: nego maiorem. Non est enim unum ens separatum id quod [W 66 rb]
117
participatur ab individuis, sed pro tanto dicitur individuum participare naturam, quia in quolibet
118
individuo est natura.
119
[16] Ad quartum: dico quod perpetuitas generationis secundum Philosophum in De
120
generatione
27non est per hoc, quod natura est perpetua separata secundum esse, sed ex perpetuitate
121
motus solis sub zodiaco et successione perpetua individuorum genita ad generans
28.
122
<Quaestio secunda>
123
[17] Ad secundam quaestionem dico duas conclusiones.
124
23 Locus non inventus. 24 Locus non inventus. 25 Locus non inventus. 26 Locus non inventus.
27 ARISTOTELES, De generatione et corruptione, B, 9, 335 b 16-27. 28 Locus non inventus.
40
<Conclusio prima: opinio Petri Aureoli>
125
[18] Prima ponit opinionem
29dicentem duo.
126
Primum
30dicit quod unitas specifica est unitas [M 61 va] similitudinaria duorum
127
individuorum sibi invicem similium. Probatur per Philosophum in Praedicamentis
31, quod prima
128
substantia significat ‘hoc aliquid’, secunda, scilicet universalia, significat ‘quale quid’. Item VII
129
Metaphysicae
32quod universalia sunt qualitates (ubi Commentator commento XX dicit quod
130
species et genus non significant rem prout est res, sed significant naturam prout est [P 73 va] similis
131
naturae
33, et addit quod universalia sunt de capitulo ‘Ad aliquid’
34), et I De Anima
35, ‘universale aut
132
nihil est aut posterius est’.
133
Secundum
36dicit quod unitas specifica partim est in re, partim in actu, partim in conceptu,
134
ubi non quod imaginantur isti quod duo individua eiusdem rationis causant in nobis duas species et
135
duos actus intelligendi eiusdem rationis, ex quibus tamquam ex similitudinibus intellectus format
136
unum conceptum quem attribuit communem [V 251 a] utique; est ergo unitas specifica in re
137
inchoative, quia a rebus causatur in specie et in actu materialiter, quia materialiter sicut a proximis
138
causis formatur conceptus; sed in conceptu est formaliter accipiendo conceptum obiectivum.
139
[19] [E 56 va] Contra primum dictum opinionis: impossibile est unitatem specificam esse
140
unitatem relativam, sed omnis unitas similitudinaria est unitas relativa, ergo etc. Maior patet, quia
141
saltem in generibus absolutis unitas specifica non est ponenda unitas relativa. Minor patet, quia
142
similitudo relatio quaedam est, et maxime quia secundum eos
37non habetur nisi inter aliqua duo.
143
Praeterea, unitas fundamenti ut sic non est unitas relationis, sed unitas specifica est
144
huiusmodi, ergo etc. Maior patet, quia, accepta natura et unitate eius, hoc super hoc fundatur, esse
145
simile ad simile in individuis.
146
Confirmatur dupliciter: quia unitas specifica, cum sit unitas in substantia, spectat magis ad
147
idemptitatem quam ad similitudinem, et praecedit utrumque sicut relatio fundamentum; secundo,
148
29 PETRUS AUREOLI, Commentarii in Secundum Librum Sententiarum, d. 9, q. 2, aa. 3-4. 30 Ibid. .
31 ARISTOTELES, Praedicamenta, 5, 2 a 11-15. 32 Locus non inventus.
33 Locus non inventus.
34 AVERROES, Magnum Commentarium In Aristotelis Metaphysicam, VIII, comm. 48. 35 ARISTOTELES, De Anima, A, 1, 402 b 7-8.
36 PETRUS AUREOLI, Commentarii in Secundum Librum Sententiarum, d. 9, q. 2, a. 4. 37 Locus non inventus.
41
quia nullum posterius est formaliter ipsum prius, similitudo autem posterior est unitate super quam
149
fundatur, ergo etc.
150
Contra secundum dictum ostendo primo quod unitas speciei non possit esse causata a specie
151
vel actu, ut sunt causatae conceptus. Probatio: species et actus maxime sunt, qui est simplicis
152
intelligentiae non causat suum obiectum, sed causaret si faceret unitatem specificam, ergo etc.
153
Maior patet, quia potius obiectum est causa actus et speciei secundum eos quam e converso. Minor
154
patet, quia si causaret unitatem specificam, intellectus, cum intelligit naturam specificam unam,
155
causaret obiectum.
156
Confirmatur, quia nullum posterius ut mensuratum dat unitatem suae mensurae, sed magis e
157
converso; sed actus et species sunt mensurata, obiectum autem est mensura. Maior est Philosophi X
158
Metaphysicae
38et minor V
39, ergo etc.
159
Confirmatur item, quia quandocumque est aliqua causa partialis concurrens cum altera ad
160
aliquem effectum, non dependet in sua unitate ab effectu, sed ad causandum speciem et actum [S 59
161
va] concurrit unitas obiecti, ut cum intelligo humanitatem, immo secundum eos
40[C 135 a]
162
obiectum est causa totalis, ergo etc.
163
Praeterea, ostendo quod impossibile est inchoative esse a re unitatem specificam secundum
164
eos
41, quia impossibile est causam inchoative causare oppositum eius ad quod est apta nata, sed sic
165
est in proposito, [W 66 va] ergo etc. Maior patet, quia unumquodque causat secundum quod est
166
natum causare. Minorem probo, quia secundum istos
42in re nihil est nisi singulare, et unumquodque
167
seipso est singulare, nec unitas specifica est in re; si ergo causat [F 215 vb] sicut natum est causare,
168
causat praecise singulare.
169
Praeterea, ostendo quod non [P 73 vb] potest unitas speciei esse formaliter in conceptu
170
secundum istos
43distincta a conceptu individui, quia impossibile est idem separari a seipso
171
formaliter nisi conceptu ficto, sed secundum istos
44in re idem est precise unitas specifica et
172
individui formaliter, ergo etc. Totum patet.
173
38 ARISTOTELES, Metaphysica, I, 1, 1052 b 19-24. 39 Ivi, Δ, 15, 1020 b 30-32.
40 PETRUS AUREOLI, Commentarii in Secundum Librum Sententiarum, d. 9, q. 2, a. 4. 41 Ibid. .
42 Ivi, d. 9, q. 2, a. 2. 43 Ivi, d. 9, q. 2, a. 4. 44 Ivi, d. 9, q. 2, a. 1.
42
[20] Ad auctoritates quas inducunt respondeo quod universale dupliciter accipitur, vel
174
logicum vel methaphysicum
45. Logice accipitur prima intentio iuxta secundam intentionem,
175
secundum actualem attributionem universalitatis, et ad tale universale concurrit intellectus et res, et
176
illo modo accipit Philosophus et Commentator universalitatem in multis similibus particularibus
177
habentibus eandem naturam, et etiam universale est posterius et quale quid significat, quia est
178
predicatum dicens et affirmans naturam de subiecto quasi formale. Sed universale methaphysice est
179
solum prima intentio, quae obicitur intellectui ut quid, ut intelligendo humanitatem absque
180
attributionem predicationis, et huiusmodi quaerimus unitatem quae non est similitudinaria:
181
Philosophus enim probat ex universalibus non constitui individua, quod verum est [M 61 vb] in
182
universalibus logicis, sed falsum est in methaphysicis, quia ex natura et rationi individuali fit
183
individuum.
184
<Conclusio secunda:> opinio propria
185
[21] Secunda conclusio: quod natura specifica habet aliquam unitatem ex natura rei propter
186
intellectum quantum est ex se, non quod duobus individuis sit aliquid unum ex natura rei, sed quod
187
in quolibet individuo est unitas minor ipsius naturae et alia ab unitate numerali
46.
188
[22] Explico autem istam conclusionem per quattuor propositiones.
189
[23] Prima: quod entitas naturae in quolibet individuo est una quantum est de se unitate
190
aliqua ex natura rei et non individuali
47.
191
Probatio: quia da oppositum per actum simplicis intelligentiae non posset natura intelligi nisi
192
ut individualis, consequens est falsum, ergo etc. Falsitas consequentis patet per experientiam qua
193
experimur quod sine actu componente et dividente intelligo humanitatem. Consequentiam probo:
194
quia in tali actu fertur intellectus in re sicut est; si ergo praecise est una individualiter, ut sic feretur
195
intellectus in eam.
196
Praeterea, unitas per se [V 251 b] diffiniti est unitas ex natura rei, sed talis est unitas naturae
197
specificae, ergo etc. Maior patet, quia accipio hoc diffinitum methaphysice per acceptionem primae
198
45 IOANNES DUNS SCOTUS, Ordinatio, II, d. 3, p. 1, q. 1, § 33; ID., Quaestiones in librum Porphyrii Isagoge, prooemium ad q. 4; ID., Quaestiones in Secundum et Tertium De Anima, q. 17, § 39. Cf. anche LANDULPHUS CARACCIOLUS, InISent., d. 23, q. 1, § 35-36.
46 IOANNES DUNS SCOTUS, Ordinatio, II, d. 3, p. 1, q. 1, § 30 47 Ivi, II, d. 3, p. 1, q. 1, § 34.
43
intentionis quae est quidquid obicitur intellectui, et talis non est fictio intellectus. Minor est
199
Philosophi VII Metaphysicae
48et Boetii Super praedicamenta
49.
200
Respondetur
50quod, quia diffinitio est actus intellectus idcirco unitas rei diffinitae, est
201
secundum explicationem, quam intellectus facit attribuendo sibi conceptum universalis entis
202
naturae, tamen res quae diffinitur est particularis, ut Commentator vult [E 56 vb] II De Anima
203
commento IX
51.
204
Contra: cum diffinio humanitatem, non causo prius unum conceptum in ea, et postea diffinio
205
eam ut est sub attributo conceptu, sed intelligo humanitatem ut est, intendo obiectum conceptus
206
mei, explico de ea specifice componentia ostendentia quid est in re, non quid est in concipi, sed
207
totum istud non est nisi respectu naturae ut entitatis, non ut conceptae, ergo etc.
208
Praeterea
52, mensura metaphyisica habet aliquam unitatem ex natura rei, quia non fingit eam
209
intellectus, sed in quolibet genere una species est mensura ex X Metaphysicae
53, ergo etc.
210
Praeterea
54, fundamentum relationis realis est aliquid unum ex natura rei, sed talis est unitas
211
speciei, ergo etc. Maior patet, quia non est magis ens relatio [C 135 b] quam fundamentum. Minor
55212
est [W 66 vb] Philosophi V Metaphysicae
56: unum in substantia fundat idemptitatem, in qualitate
213
similitudinem, [P 74 ra] in quantitate aequalitatem.
214
Praeterea
57, oppositis realibus realiter sunt extrema realia, sed contraria opponuntur
215
secundum naturas specificas et non individuales, ergo etc. Minorem probo, quia, si secundum
216
rationes individuales <formae> contrariae opponerentur, tunc una albedo opponeret uni nigredini,
217
quod est falsum, quia una opponitur omnibus.
218
Praeterea
58, si unitas realis est tamen universalis, sequitur quod omnis diversitas seu
219
distinctio erit tamen numeralis, consequens est falsum, ergo etc. Falsitas consequentis patet, quia
220
tunc omnia quae differunt realiter differrent sicut ea quae essent in eadem specie. Consequentiam
221
48 Locus non inventus.
49 ANICIUS MANLIUS SEVERINUS BOETIUS, In Categorias Aristotelis. 50 IOANNES DUNS SCOTUS, Ordinatio, II, d. 3, p. 1, q. 1, § 35.
51 AVERROES, Magnum Commentarium In Aristotelis De anima, I, comm. 8.
52 IOANNES DUNS SCOTUS, Ordinatio, II, d. 3, p. 1, q. 1, § 11. Cf. anche ID., Quaestiones super libros
Metaphysicorum Aristotelis, VII, q. 13, § 70.
53 ARISTOTELES, Metaphysica , I, 1, 1052b 18-24.
54 IOANNES DUNS SCOTUS, Ordinatio, II, d. 3, p. 1, q. 1, § 18.
55 IOANNES DUNS SCOTUS, Quaestiones super libros Metaphysicorum Aristotelis, V, q. 12-14, § 55. 56 ARISTOTELES, Metaphysica, Δ, 15, 1021 a 9-12.
57 IOANNES DUNS SCOTUS, Ordinatio, II, d. 3, p. 1, q. 1, § 19.
Nel documento
Il principio di individuazione nel Commento di Landolfo Caracciolo alle Sentenze. Testo e studio
(pagine 39-111)