• Non ci sono risultati.

Nel testo di SE si riconosce con chiarezza l’opera di adattamento dram- matico compiuta sulla base dalla “versione letterale” latina della leggenda. La dipendenza da tale modello, che nella trasposizione di numerosi dia- loghi è caratterizzata da un atteggiamento di apprezzabile fedeltà, è evi- dente; si propone in successione una serie di esempi dimostrativi:8

5Pergamena del 3 aprile 1457 degli Archives Départementales des Hautes-Alpes di

Gap, n. prov. 654.

6Cf. Moralitas Sancti Heustacii (Guillaume 1883): 7-8. Insieme a SAD, per cui si veda Passion de saint André(Sibille): 290, SE è l’unico dei Misteri alpini a contenere l’indicazione del copista.

7Cf. le note al testo e l’Appendice.

8Come ricordato in sede introduttiva, la derivazione di SE dalla “versione letterale”

era già stata dimostrata da Monteverdi 1910: 56-8 e Henrard 1998: 272-4. Ci si limita dun- que qui a una rapida rassegna di alcuni dei passaggi più significativi a riguardo, e si rin- via ai detti contributi per maggiori dettagli.

- Prima apparizione del cervo divino:

AASS Septembris, VI: 124: «O Placida, quid me insequeris? Ecce tui gratia veni, in animali isto ut appaream tibi. Ego sum Christus, quem ignorans colis; eleëmosynae, quas facis indigentibus, coram me steterunt, et veni me osten- dere tibi per istum cervum et venari te et capere te retibus misericordiae meae; non enim justum est, dilectum meum propter bona opera, servire daemoniis immundis et vita carentibus et vacuis et insensatis. Ob hoc ergo veni in ter- ram in hac specie, sicut nunc me vides, salvare genus humanum».

SE, 218-238: JESUS

Placidas, tiro te avant; Perque me perseques tu tant? Per la gracio que eys en tu, A tu me soy aparegu.

You soy Jesus, lo qual honoras, E, en honorant, me eygnoras. Las almonas, las quals tu fas, Davant my son esta presentas; Et per deyliourar te de mal Me mostroc en seyt animal. Per lo cerv you te vuelh chasar E ma misericordio donar. Non eys pas chauso rasonablo Que tu servisas al dyables Que te menasan en lour preyson; Lay non ha giis de redemption! Per so soy en terro vengu, En tal figuro mostrar me a tu, Tal quant me veyes; l’umany lignage Ay reyuni, que foro damage Certanoment!

Legenda Aurea(Maggioni), II: 1091: «O Placide, quid me insequeris? Ego tui gratia in hoc animali tibi apparui. Ego sum Christus quem tu ignorans colis. Elemosine tue coram me ascenderunt et ob hoc veni, ut per hunc quem ve- nabaris cervum ego quoque te ipse venarer».

- Seconda apparizione del cervo divino:

AASS Septembris, VI: 126: «Supplico te, Domine, cognovi, quia tu es Jesus Christus filius Dei vivi, et credo in Patrem et Filium et Spiritum sanctum, et nunc veni supplicans intemeratam tuam Divinitatem, ut manifestes, quae pro- miseras mihi». Et dicit ad eum Dominus: «Beatus es Eustathi, qui accepisti la- vacrum gratiae meae, et qui induisti te immortalitate. Modo superasti diabolum, modo conculcasti eum, qui te deceperat, modo spoliasti te corrup- tibilem hominem et indutus es incorruptibilem, permanentem in secula secu- lorum; modo fidei tuae demonstrabuntur opera, quoniam invidia commovebitur contra te diaboli, eo quod illum reliquisti, et festinat omnem adinventionem circa te movere; oportet enim te multa sustinere, ut accipias co- ronam victoriae. Ecce enim exaltatus es usque modo negotiis hujus seculi et temporalibus opibus. Oportet ergo, te humiliari de alta tua vanitate, et rursus exaltari in spiritualibus divitiis. Non ergo tua virtus deficiat, nec respicias ad gloriam, quae tibi fuerat prius, sed quemadmodum repugnans hominibus cu- piebas victor ostendi, mortali imperatori festinans placere, sic et contra dia- bolum strenue agere festina, et mihi, immortali imperatori, fidem servare: oportet enim et in his temporibus alterum Job demonstrari per temptationes et victorem diaboli te ostendi per tolerantiam. Vide ergo, ne forte in corde tuo cogitatio blasphemiae ascendat; cum enim humilitatus fueris, veniam ad te, et rursus restituam te in propriam gloriam». Et postquam hæc dixit Dominus, ascendit in cælos, dicens Eustathio: «Modo vis accipere imminentem tibi temp- tationem, an in extremis diebus?».

SE, 563-620: HEUSTACHIUS

Mon dous Segnour, you te suplio, Non mespreses ton servitor; Mas te plaso, per ta amor, Que, eysint quant you ay cognegu Que tu sias lo veray Jesu,

Filh de Diou, Payre omnipotent, Enapres dic joiosoment Que creouc al Payre e al Filh E al benit Sant Sperit. Mantenent soy vengu eysi, Que tu magnifestes a mi So que as promeys lo jort passa.

JESUS, per servum

Heustacy, tu sies beneyra, Car davant eras tot mortal E mantenent sies inmortal; Lo dyable as sobremonta, Que tant fort t’avio barata. L’enemic que ero corrompent As leysa, e lo omnipotent As vist; e te beylare

Lo realme que fin non oure. Mantenent saren demostra,

Fidey tue opera,

Car lo demoni, per envidio, Per sa tristor e sa malicio Contro tu fort se conmoure: Grant tribulation te dare, Per so car l’as desampara. Discipare ta hostala. Pro te conventare a sufrir E pro de chausas sostenir; Afim que tu ayas vitorio, De mi tojort ayas memorio. D’aqui al jort d’uey sies exalta; Penre te faut humilita: La te conventare humiliar E toto vanita leysar. Non falho donc ta virtu. Grant glorio al mont as agu: Mas, eysint quant prenias plaser, Cosint pogessas far dever De complayre a l’emperrour, En eysint a mi, que soy amor, Te perforsares de hobeir, E fort sares de qui a murir. Sapias ben, e non hi dotar, Que Jop te convento semblar; Jamais en ta cogitation, Queyno que scio li tentation, Contro Diou non murmurares: Eysint lo diable vensares E quant te sares humilias, Per tribulasios fort lasas, Venrey et te retornarey,

Ma proprio glorio te darey. Or me di, Hestasi, en qual temps, Si tu amas mays los temptamens Euro ou en ta velhio?

Legenda Aurea(Maggioni), II: 1091-2: «Supplico tibi, domine, ut manifestes que promiseras sevo tuo». Cui dominus: «Beatus es, Eustachi, qui accepisti la- vacrum gratie mee, qui modo dyabolum superasti; modo eum qui te decepe- rat cocnculcasti, modo apparebit fides tus. Dyabolus enim eo quod ipsum reliqueris contra te seve armatur; oportet igitur te multa sustinere ut accipias coronam victorie; oportet te multa pati ut de alta seculi vanitate humilieris et rursus in spiritualibus divitisis exalteris. Tu ergo ne deficias nec ad gloriam pristinam respicias quia per termptationes oportet te alterum Iob demons- trari. Sed cum humilitatus fueris veniam ad te et in gloriam pristinam resti- tuam te. Dic ergo si modo temptationemvis accipere aut in finem vite».

- Preghiera di Eustachio portato al martirio:

AASS Septembris, VI: 134-5: Domine Deus virtutum, qui cunctis invisibilis, nobis vero visus esse voluisti, exaudi nos deprecantes te. Ecce enim votum nostrum peractum est, quia recipientes nos invicem, et [uniti] admeruimus sortem Sanctorum tuorum recipere. Sicut tres pueri per ignem probati sunt, et non te denegaverunt, sic et nos finire jube per istum ignem. Da vero, Do- mine, reliquiis nostris gratiam, ut omnis, qui memor nostri fuerit, partem no- stri habeat in regno caelorum et super terram abundantiam; vel si in mari, aut in fluvio periclitati fuerint, et invocaverint te in nomine nostro, liberentur de periculo, et si in peccatis inciderint, per humilitatem nostram supplicantibus veniam praesta peccatorum, et omnibus memoriam nostri habentibus et glo- rificantibus te, auxilium praesta et subveni. Da vero, Domine, et commina- tionem ignis in terrorem transferri, et in hoc finire nos jube. Et complace in corporibus nostris, ut non separentur, sed sic simul reponi ea jube.

SE, 2466-2496: HEUSTIACHIUS

Segnor de vertu invisible, Al qual non eys ren inpossible, Tot en eysint quant t’a plagu A nous te sies aparegu; A nous, Segnor, per ta marci, Car nostres vot eys ja fini! Payre, si l’eys per ton plaser,

Pueys que torment nous convento aver, Que sian como li treys enfant

Que jus al fuoc anan chantant, E en eysint lo num tiou Beneysichan, aquisti e you! Payre, quant nos fini saren, Tuch aquilli que nos requeren E de nous ouren memorio, En Paradis lor dono glorio E en terro de frut habundanso, E lor cors gardo de vioulanso, Si son en fluvi ou en mar, E illi te volon invocar;

Per nostres Dious sian deyliouras! E si tombavan en pecha,

Per la vostro humilita, Te preu que lor sio perdona. Plaso te, Segnor, que li ardor D’aquest fuoc non nos fazo pour, Mas, si te play, que sio meyre Como si ero proprio rosa; Si te play, fay nos finir; Nostres cors non leysar partir: L’esperit renden en tas mans!

Legenda Aurea(Maggioni) II: om.

Gli esempi appena riprodotti provano inoltre che SE non può derivare, come erroneamente postulato in Chocheyras 1975,9dal testo della Legenda

Aurea; un’ulteriore dimostrazione a riguardo è data una serie significativa di tratti divergenti della Legenda Aurea rispetto alla “versione letterale” e allo stesso SE che riguardano nello specifico l’omissione, nella silloge di Jacopo da Varazze, dei nomi propri dei figli di Eustachio, di alcuni epi- sodi non primari e, più in generale, la costante riduzione dei discorsi di- retti.

Pur manifestando una buona fedeltà al modello latino, il testo di SE si distingue tuttavia, come anticipato, per la dilatazione di numerose se-

zioni narrative della fonte e per l’introduzione di avvenimenti inediti, in ac- cordo con gli stilemi della tradizione drammatica medievale delle sacre rappresentazioni; per un approfondimento su quest’ultimo punto si ri- manda al paragrafo I.1. Nei dintorni di Briançon: cenni sui «Misteri alpini» e alle note al testo.

Documenti correlati