L I B E R A
Infrascriptas conventiones, privilegia, laudes, instrumenta et multa di-versorum negotiorum et generum acta fecit addi et poni in registro nobilis vir Porchetus Salvaigus quondam Guillelmi per me Rollandinum de Richar-do notarium, que quidem non erant in registro, sed ipsas invenit in sacristia comunis et in aliis diversis locis ac eciam in cartulariis plurium notariorum civitatis Ianue.
932
<1146, settembre>
Trattato di alleanza tra Alfonso VII di Castiglia e il comune di Genova, nel quale si precisano gli impegni del re.
C o p i a autentica [B], Liber A, c. 293r.
Per la data vedi n. 933.
E d i z i o n e: Liber iurium, I, n. 126; SCHAUBE, p. 397 (parziale); Codice diplomatico, I, n. 167.
De factis Almarie.
?
In nomine Domini amen. Ad honorem Dei omnipotentis, Patris et Filii et Spiritus Sancti. Ego Adefonsus, Hyspaniarum imperator, tale pactum et conventionem vobiscum, Ianuenses, facio, ita videlicet quod per totum proximum mensem madii faciam exercitum pro posse et per totum illum prefactum mensem ero motus eundo ad Almariam bona fide, sine fraude et malo ingenio, et in eodem exercitu morabor sicuti concordabor cum con-sulibus comunis Ianue qui in exercitu fuerint et moram fecerint, nisi reman-serit iusto Dei impedimento aut consilio eorum et nostrum, et non inferam aliquam vim vobis neque cogam vos ire alibi ultra vestram voluntatem et salvabo vos et res vestras bona fide secundum meum posse et habeatis libereet sine omni gravamine terciam partem civitatum et locorum cum rebus mobilibus et eorum pertinentiis, quas vel que nos insimul ceperimus aut mihi vel vobis sese reddiderint, duabus partibus michi retentis, et non ero in consilio neque in facto ego vel heres meus ut comune Ianue suam ter-tiam partem amittat. Insuper faciam iurare eos homines quibus partem committam et similiter heredes mei faciant ut non sint in consilio neque in facto ut terciam vestram perdatis aliquo in tempore, et si quis voluerit vobis eam auferre, quod adiuvent eam vobis defendere et retinere sine fraude et malo ingenio. Eandem vero partem quam civitas vestra habet in temporalibus ecclesia vestra habeat in spiritualibus et in omnibus illis civi-tatibus quas ego acquisiero, in quibus terciam partem non debetis habere, habeatis ecclesiam cum tanto honore et domibus unde quinque presbiteri cum suis clericis possint honorifice vivere, et habeatis unam alfondegam de melioribus et unum furnum et balneum et iardinum bonum, et in omni terra mea quam habeo vel deinceps acquisiero salvi et securi eritis vos et homines vestri districti cum rebus vestris. Nullum enim portaticum neque pedaticum vel ribaticum dabitis in tota mea terra vel mari. Ad presens vero pro sump-tibus machinarum dabo misso vestro decem milia marabetinos marinos me-lechinos visifinos murechinos infra dies triginta et unum postquam ad me venerit, et alios decem milia misso vel missis vestris in Barchinonia usque ad proximam Pascha Resurectionis. Et quecumque galee in exercitu fuerint, vestre computabuntur, exceptis illis quas comes Barchinonensis adducet cum suo dispendio. Et donec in exercitu insimul erimus, non faciam pac-tum neque convenpac-tum aliquem de reddenda michi aliqua civitate vel loco in maritimis vel de reccipienda pecunia, neque de aliqua diminutione Ianuensis exercitus sine consilio Ianuensium consulum qui in exercitu fuerint. Et si a proximo venturo festo sancti Martini usque dum exercitus Ianue redierit aliquid infra predictos fines acquisiero, terciam partem vobis Ianuensibus dono et concedo. Hoc pactum supradictum iurabit filius meus cum fuerit quatuordecim annorum, quando consules comunis Ianue voluerint. Prete-rea Ianuenses illi qui tenebunt partem illam recognoscent dominium impe-ratoris et suorum heredum, sic tamen ut partem illam libere et sine grava-mine aliquo possideant, ita ut Ianuenses illi iurent meis heredibus duas partes et mei heredes comuni Ianue terciam partem salvare et fideliter de-fendere bona fide. Hec omnia observabo bona fide, sine omni fraude, nisi iusto Dei impedimento remanserit aut per parabolam consulatus comunis Ianue qui tunc in exercitu fuerint. Et si michi forte aliquod impedimentum,
quod absit, evenerit, ut ego venire non possem, predictum pactum a et con-ventum compleat filius meus cum comitibus et principibus meis. In tota predicta convenientia possit addi vel minui secundum quod nobis et consu-libus Ianuensibus placuerit vel heredi meo per nosmetipsos vel per legatos nostros. / (c. 293v.) Hoc predictum pactum firmavit imperator et promisit legaliter per suam fidem et veritatem quod ipse et heredes sui ita tenerent ut supra scriptum est. Deinde iubendo in sua presentia fecit iurare super evan-gelium suos barones quod ipse et heredes sui ita ut supra scriptum est tene-rent. Nomina vero eorum qui iuraverunt sunt hec: Hermengaudus comes Urgelli propria manu iuravit. Deinde comes Amalricus, comes Rodericus Gomez, Veremundus Petrez filius comitis Galicie, Guarsia Guarsez filius comitis de Nazera, Guarsiaz Gomez frater eius, Fernandus Iohannis de Ga-licia, Didacus Iohannes et Raimundus Iohannes frater eius, Festugo filius eius, Poncius Deminerba, Petrus Rex nepos Garsie Regis, Rodrigo Monez de Gorman, Gonzaldus de Marainum, Guarsias, Fortumo de Daroca, Apri-lis de Leone, Didacus Monioz, Masetus, Albarus Petrez filius comitis de Lara, Didacus Paganus filius comitis de Maiera, Nicola Pelagius, Mumoteco, Rodrigo Gonzalvo de Oleo, Gutterro, Rodriez eius filius, Gonzalus Padela, Ferrandus Rodriet de Benevivere, Rodrigo Moniez Lavella, Fernandus Gu-tez, Boiso Furthomo Momor, Guarsias Petrez, Germanus Nazareth, Petrus Veremundus de Castellanos, Petrus Gordon, Rodricus Petrez filius Petri Braiol, Didacus Fernandus de Leone, Garsias Albaro de Alcubela, Petrus Veremundus, Petrus Anfosus, Martinus Diez, Nuno Didacus Moniz, co-mes Lupus, Pelagius Curvus, Didacus Muioz, Arias Calvus, Martinus Mu-nioz, Balasco Melendez, Petrus Arcero, Melendus Fagian, Balasco Garsie, Rodericus Gonzalvez, Petrus Padela, Rodericus Pedrez de Roda, comes Poncius, comes Rainirius Frolez, comes Rodericus Pedroz, Nuno Pedrez alferiz imperatoris, Lop Lopici.
Hii sunt qui iurare debent: comes Fernandus de Galletia, comes Pon-cius de Zamora et Salamantica, comes Froles de Asturica, Pelagius Curvus, Gonzalvus Fernandus, Albarus Odricus, Gotterus Fernandus, Lopo Lopez, Didacus Monioz.
(S.T.) Ego Rollandinus de Ricardo, sacri palacii notarius, ut supra ex-trassi et exemplificavi ex autentico instrumento et originali bullato duobus sigillis pendentibus, unum quorum erat cereum, cuius formam et circum-scriptionem cognoscere non potui propter nimiam vetustatem. Aliud erat plumbeum in quo ab una parte erat intra circulum forma cuiusdam sancti
cum corona in modum episcopi cum litteris talibus «SANCTUS SILUS» et erat circumscriptio talis «IANUENSIS ARCHIEPISCOPUS», ab alia vero parte erat forma cuiusdam civitatis cuius circumscriptio talis erat «CIVITAS IANUENSIS», sicut in eo vidi et legi, nichil addito vel diminuto, nisi forte littera, sillaba, titulo seu puncto causa abreviacionis, sententia non mutata, et hoc de mandato domini Danii de Osnaygo, civitatis Ianue potestatis, pre-sentibus testibus Iohanne Bonihominis et Loysio Calvo, cancellariis comu-nis Ianue, M°CCC° primo, indictione XIII, die XXa iunii, Iacobo de Albario et Brancha de Isacurte notariis.
a predictum pactum: ripetuto.
933
1146, settembre <24 - 30, Genova>
Trattato di alleanza tra il comune di Genova e Alfonso VII di Castiglia, nel quale si precisano gli impegni dei Genovesi.
O r i g i n a l e [A], A.S.G., Archivio Segreto, n. 2720/20; c o p i a autentica [B], Liber A, c. 293v.
A tergo di A la seguente annotazione di mano moderna: «Cantera 3».
Per la data occorre fare riferimento all’indizione genovese.
E d i z i o n e: Liber iurium, I, n. 125; IMPERIALE, Caffaro, p. 400; Codice diplomatico, I, n. 166.
R e g e s t o: OLIVIERI, Carte, p. 232; LISCIANDRELLI, n. 28.
De eodem.
Anno ab incarnacione domini nostri Iesu Christi millesimo CXLVI, mense septembris, indictione VIIII. Nos Ianuenses per totum a proximum mensem madii faciemus exercitum pro comuni et bona fide erimus moti per totum illum mensem prefactum eundo ad Almariam sine b fraude et malo ingenio. Et habebimus in eodem exercitu machinas et cetera que in nostro arbitrio, scilicet consulatus comunis Ianue qui tunc fuerit, in his fuerint ne-cessaria. Et in eodem exercitu morabimur sicuti concordabimur cum
impe-ratore, nisi remanserit iusto Dei impedimento. Et salvabimus bona fide im-peratorem et res suas secundum nostrum posse, tali convencione habita in-ter nos et imperatorem quod civitatum et locorum cum eorum pertinentiis quas vel que cum imperatore ceperimus, vel ipsi vel nobis sese reddiderint, duas partes imperator habeat, tertia nobis retenta, quam libere, sine omni gravamine, habere possidere c debemus. Et non erimus in consilio neque in facto ut imperator suas duas partes amittat. Et faciemus iurare eos homines quibus partem nostram committemus ut non sint in consilio quod impe-rator suas duas partes amittat, et si quis voluerit eas sibi auferre, quod adiu-vent eas sibi defendere bona fide et sine aliqua fraude. Et ecclesia nostra eandem partem habere debet in spiritualibus quam civitas nostra habet in temporalibus et donec in exercitu erimus non faciemus pactum neque con-ventum aliquod d de reddenda nobis aliqua civitate vel loco, vel de recipien-da pecunia, neque de aliqua diminucione exercitus imperatoris sine parabola imperatoris, si ibi fuerit, vel heredis eius e. Nos Ianuenses non erimus con-stricti hoc iuramento facere expedictionem ultra Almariam. Si vero cum comite Barchinon(ensi) non concordaverimus, predicto sacramento non tenebimur. Hec omnia observabimus bona fide, sine fraude, nisi iusto Dei impedimento aut parabola imperatoris vel suorum seu eius missi certorum missorum remanserit. Et si a proximo venturo festo sancti Martini usque dum exercitus Ianue red/dierit (c. 294r.) aliquid infra maritimas fines acqui-sierimus, dabimus duas partes imperatori, nobis tertia retenta. In tota pre-dicta conventione possit addi vel minui secundum quod consules comunis Ianue cum imperatore seu cum eius missis vel misso concordati fuerint.
(S.T.) Ego Rollandinus de Richardo, sacri palacii notarius, ut supra extrassi et exemplavi de autentico et originali privilegio bullato duobus pen-dentibus sigillis, unum quorum erat cereum, cuius formam et circumscrip-tionem discernere non potui propter ipsius nimiam vetustatem, aliud erat plumbeum antiquum sigillum comunis Ianue, sicut in eo vidi et legi, nichil addito vel diminuto nisi forte littera, sillaba, titulo seu puncto causa abre-viacionis, sentencia non mutata, et hoc de mandato domini Danii de Osnay-go, civitatis Ianue potestatis, presentibus testibus Iohanne Bonihominis et Loysio Calvo, cancellariis comunis Ianue, Iacobo de Albario et Brancha de Isacurte notariis, M°CCC° primo, indictione XIII, die XX iunii.
a totum: in A scritto su rasura b sene in A c possideremus in A d aliquem in A e vel heres eius in A, in sopralinea.
934
<1146, settembre ?>
Trattato di alleanza tra il comune di Genova e Raimondo Berengario IV, conte di Barcellona, nel quale si precisano gli impegni dei Genovesi.
C o p i a autentica [B], Liber A, c. 294r.
Del documento esistono anche due minute: la prima [M], Archivio della Corona d’Ara-gona, Cancelleria, pergamene di Raimondo Berengario IV, n. 10; la seconda [M’], A.S.G., Ar-chivio segreto, n. 2720/21.
Entrambe le minute, prive dei nomi dei giuranti, sono della stessa mano; sennonché M’
contiene numerose correzioni (forse di altra mano con una penna non tagliata in punta che non consente il chiaroscuro) tutte recepite nell’antigrafo di B. È probabile che M’ rappresenti la re-dazione definitiva.
A tergo di M’ le seguenti annotazioni: «Non est in registro nec est opus», forse di Iaco-po Doria; «Cantera 6», di mano moderna.
Per la data occorre fare riferimento al n. 933, servito probabilmente da modello per la re-dazione dell’analogo trattato con Raimondo Berengario, del quale figurano qui solo gli impegni assunti dai Genovesi; per quelli della controparte v. n. 297.
E d i z i o n e: Liber iurium, I, n. 124; IMPERIALE, Caffaro, p. 405; BOFARULL, IV, p. 337;
Codice diplomatico, I, n. 168.
R e g e s t o: LISCIANDRELLI, n. 29.
De Tortuosa.
?
a SuB nomine sancte Trinitatis, Patris et Filii b et Spiritus Sancti. Nos Ianuenses c promittimus facere exercitum pro comuni in primo redditu no-stro post expedictionem imperatoris antequam Ianuam redeamus d ibimus ad obsidendam et expugnandam Tortosam e et de Hybero usque ad Alma-riam non obsidebimus aliquam urbem vel castrum cum aliqua gente sine li-centia vel parabola comitis Barchinonensis. Si autem evenerit quod per nos-metipsos accipiamus urbem vel castrum et ea retineremus infra terminos prenominatos, dabimus duas partes comiti, terciam vero nobis tenebimus f. Et habebimus in exercitu machinas et cetera que in nostro arbitrio, scilicet consulatus comunis Ianue qui tunc fuerint, in his g fuerint neccessaria. Et ineodem exercitu apud Turtuosam h cum comite Barchinonensi vel cum suis morabimur quamdiu in exercitu fuerint, nisi iusto Dei impedimento reman-serit aut consilio comitis supradicti et nostro. Et salvabimus pro posse no-stro comitem i et omnes res suas bona fide, tali condictione j habita inter nos et comitem quod civitatum atque locorum cum eorum pertinentiis, quas vel que cum comite ceperimus aut k ipsi vel nobis sese reddiderint, duas partes comes l habeat, tercia nobis retenta, quam libere et sine omni gravamine m
possidere debemus. Et non erimus in consilio neque in facto ut comes suas duas n partes amittat et faciemus iurare eos homines quibus partem nostram comittemus ut non sint in consilio vel in facto quod comes suas duas partes amittat. Et si quis voluerit sibi eas o auferre, quod adiuvent eas sibi retinere et defendere bona fide sine aliqua fraude. Et ecclesia nostra eandem partem p
habere debet in spiritualibus quam civitas nostra habet in temporalibus. Et dum in exercitu erimus, non faciemus pactum nec q convenienciam aliquam de reddenda nobis aliqua civitate vel loco, vel de reccipienda pecunia, neque de ulla diminucione exercitus comitis sine parabola comitis, si ibi fuerit, aut suorum qui ibi aderunt, si ipse defuerit r. Et nullum portaticum neque pe-dagium s neque ribatum t dabunt homines vestri in tota terra nostra vel mari ex his que pertinent u ad comune Ianue. Et in omni terra nostra vel mari v
quam modo w habemus vel in antea acquisierimus salvi et securi erunt ho-mines vestri districti cum rebus eorum, salvis nostris vetitis. Si aliqua persona Ianuensis districti vel aliqua persona que habitet in porcione Ianuensium aliquam reclamacionem fecerit supra x aliquam personam que sit sub iuris-dictione comitis, causa illa tractabitur ante iudicem comitis, et e converso si aliqua persona de iurisdictione comitis fecerit aliquam reclamacionem super aliquam personam Ianuensis districti, causa illa tractabitur et diffinietur sub iuditio illorum quibus Ianuenses partem suam commiserint et hoc sit tam in pecuniariis causis quam in criminalibus. Preterea y homines districti comitis non cogantur facere bataliam in districtu nostro z. Hec omnia observabimus bona fide, sine fraude, nisi iusto Dei impedimento aut parabola comitis aut suorum certorum remanserit aa missorum. In tota predicta convenientia possit addi vel minui secundum quod consules qui in exercitu fuerint cum bb
comite seu eius cc missis concordati fuerint dd. Isti ee sunt qui iuraverunt:
Lanfrancus Piper, W(illelmus) Niger, Ansaldus Malon, Marinus de Porta, Sigismundus, Boiamons, // W(illelmus) Piper, Obertus cancellarius, Guido de Laude, Anfosus Guercius, Tancredus de Mauro, Oto iudex, Obertus Usus de Mari, // Marchio iudex, Ingo de Volta, W(illelmus) Malusocellus,
W(illelmus) Picamilium, Ogerius de Guido, Ansaldus de Auria, Rodoanus, //
Gabernia, Guillelmus Guercius, Ugo iudex, W(illelmus) Boron, W(illelmus) Stangon, Philipus Lamberti, Obertus de Insula, // (c. 294v.) W(illelmus) de Nigro, Ugo de Baldizone, Iordanus de Porta, Bonefacius Lamberti, W(illelmus) Porcus, Obertus de Belamuto, Ceba, Gandulfus Sardena, Rubal-dus Albericus, W(illelmus) de Mauro, Lambertus de Marino, Ido GontarRubal-dus, Rainaldus Gauson, W(illelmus) de Murta, Ogerius Ventus, W(illelmus) Buferius, Vassallus de Campo, Opizo Lecavellum, Martinus de Mauro, Otto Bucella, Villanus de Castello, Trentavellate, Guidotus Surlus, Albericus Vicecomes, Rozeron Asalite, Lanfrancus de Pallo, Guinegisus, Ido de Data-lo, // Ugo de Bulgaro, Anselmus Albericus et Lanfrancus frater eius, Oto Lecavellum, Enricus Mazal, Odezon Mastal, W(illelmus) Tornellus, Mara-botus Iusiol, Bernizon Seria, Raimundus Crispin, Marchio Castagna, Merlus Guaracus, Lanfrancus Mollis, Ingo Galeta, Buccafurni, Merlus Gallus, Fulco Buferius, Marchio Culierada, Lambertus Mussus, Merlus de Mari, W(illelmus) Brusetus, Bertramus de Marino, Guido Almerii, Belmustus, Otto de Cafaro, Ido de Guiscardo, Obertus de Carbo, Dodo Bolfericus, //
Otto Ruffus, W(illelmus) Filardus, W(illelmus) Saccus, W(illelmus) Cigala, Iohannes Simia, Iohatas ff de Gandulfo Rufo, Gandulfus Bucafuria, Bonvas-sal de Cantano, Ugo Leccar, Obertus Malus Avellus, Balduinus et Enricus, Rainaldus de Berizo, Bonefacius Mortussitis, Baldizon Ususmaris, Amicus Grillus, W(illelmus) de Vualdo, Bonefacius Roza et Bardinon frater eius, Anfossus Boter, Belamutus, Ingo Phariseus, Anselmus Signoraldus, Ionatas de Merlo, Montexellus, Conradus Rufus, Rubaldus de Curia, Ottobon Vicecomes, Petrus Golias, // Butericus, Ugo Guaracus, Bonusvicinus de Campo, Obertus Picamilium, Bonusvassallus Cimademar, Ido de Campo, Bonefacius Vicecomes, Conradus Botar, Ogerius Baltealdus, Bonusvassallus de Medolico, W(illelmus) de Bombello, Froenzo Gontardus, Rolandus Ad-vocatus, W(illelmus) Bibensaqua, Merlo de Brasil, Rubaldus de Alcherio gg, Ugo de Castro, Iohannes Novedela, Ansaldus Bolachese, Albertus de Volta, Rubaldus Cavaruncus, Alvernacius Stralandus, Lanfrancus Argemme, Girar-dus Scotus, Otto Binzerrus, AnsalGirar-dus Golias, // Ioel, W(illelmus) Guer-cius de Ponte, Serrus. Isti iuraverunt in presencia comitis Barchinonensis:
Ansaldus de Auria, Obertus Turris, W(illelmus) Picamilium, Philipus de Lamberto, Balduinus, Ansaldus Pizo, Martinus de Mauro, Bonusvassal de Castro, Obertus Spinda hh, Guillelmus de Volta, Paganus de Volta, Oger de Bocheron, Rainaldus de Ceba, Otto de Bonvillan, Ido Scotus, Lanfrancus
Albericus, Ido Gontardus minor, W(illelmus) Polesin, Rogeron Derdone, Nicola Roza, Philipus Ansalite, Grifus Albericus ii.//
(S.T.) Ego Rollandinus de Ricardo, sacri palacii notarius, ut supra ex-trassi et exemplificavi ex autentico et originali privilegio predicto scripto in pergameno, bullato duobus sigillis pendentibus, unum quorum erat cereum cuius formam et circumscriptionem cognoscere aut discernere non potui propter eius nimiam vetustatem, aliud vero erat pumbleum sigillum anti-quum comunis Ianue, sicut in eo vidi et legi, nichil addito vel diminuto nisi forte littera vel sillaba, titulo seu puncto causa abreviacionis, sententia non mutata, et hoc de mandato domini Danii de Osnaigo, civitatis Ianue pote-statis, presentibus Iohanne Bonihominis et Loysio Calvo, cancellariis co-munis Ianue, Iacobo de Albario et Brancha de Isacurte notariis, M°CCC°
primo, indictione XIII, die XX iunii.
a?: om. M, M’ b et Filii: in sopralinea in M’ c Ianuens in B d in M segue ut eamus primitus, depennato in M’ con ibimus in sopralinea e in M segue deinde ad Baleares insulas, videlicet Maioricam, Minoricam, Evizam, Fromenteram, depennato in M’ f reti-nebimus in M, M’ g in M segue que tunc, depennato in M’ h in M segue deinde apud in-sulas supradictas, depennato in M’ i in M, M’ segue et suos j convencione in M, M’
k aut: vel in M l in M segue omni tempore, depennato in M’ m in M segue omni tempo-re tempo-retinebimus, depennato in M’ con atque possidetempo-re debemus in sopralinea n duas: in so-pralinea in M’ o eas: sibi in M p in M segue habeat, depennato in M’ con habere debet in sopralinea q nec: neque in M r ipse comes defuerit in M s pedaticum in M, M’
t ribaticum in M u pertinet in B v et mari: in sopralinea in M w modo: om. M x super in M’ y preptea in M’ z Si aliqua-districtu nostro: in calce al documento con se-gno di richiamo in M’, om. M aa remanserit: in sopralinea in M’, om. M bb com in B cc seu cum eius in M, M’ dd gli ultimi due periodi invertiti in M ee quanto segue, man-cante in M, M’, è disposto in colonna; due trattini segnalano la fine di ogni colonna ff Ioha-tas: così B gg segue Ido de Campo, già indicato hh Spinda: così B, forse per Spinola ii nel margine esterno di B la seguente annotazione coeva sunt 964
935
1190, febbraio 16, Genova
Ugo III, duca di Borgogna, che agisce per conto di Filippo Augusto re di Francia, promette al comune di Genova di pagare le 5850 marche d’argento
precedentemente pattuite per il trasporto su navi genovesi di soldati, cavalli e viveri in Oltremare, di reintegrare i Genovesi e la chiesa di San Lorenzo nei loro diritti in Terrasanta e di concedere loro libertà di commercio e propria giurisdizione, nonché quartiere, chiese, fondaci, bagni e forni nelle terre orien-tali da lui sottomesse.
O r i g i n a l e [A], A.S.G., Archivio Segreto, n. 2721/23; c o p i a autentica [B], Liber A, c. 294 v.; c o p i a autentica [B’], Duplicatum, c. 433v.
A è convalidato con il sistema della «carta partita» e reca tracce di sigillo pendente. A tergo le seguenti annotazioni: «Ponatur est (così) in registro in et […]», forse di Iacopo Doria;
A è convalidato con il sistema della «carta partita» e reca tracce di sigillo pendente. A tergo le seguenti annotazioni: «Ponatur est (così) in registro in et […]», forse di Iacopo Doria;