aiunt…naves] Florentinis qui cum his navibus praefuit est Angelinus del Tegghia de Corbizzis

consobrinus filiorum Gherardini Giannis add. in mg. sin. ZM una munita] una florentinis munita sed florentinis del. ZM.

2 datis velis: VERG. Aen. 3,703 «teque datis linquo velis, palmosa Selinus, / et vada dura lego saxis Lilybeia caecis»; OV. Ars 2,351 «Phyllida Demophoon praesens moderatius ussit, /Exarsit velis acrius illa datis» ad-castra capienda: VAL. MAX. 1,8,6 «inde voce ingenti clamitans factum victoriae gradum et nostros ad aliena castra capienda et Lucanos Bruttiosque ad sua defendenda illuc traxit, ubi conferti dubio certamine terebantur» favente vento: OV. Epist. 2,11 «Saepe, videns ventos caelo pelagoque faventes, /

ipsa mihi dixi 'si valet ille, venit'»; OV. Met. 15,49 «grates agit ille parenti / Amphitryoniadae ventisque faventibus aequor / navigat Ionium, Lacedaemoniumque Tarentum / praeterit et Sybarin Sallentinumque Neretum / Thurinosque sinus Nemesenque et Iapygis arva» ad propria remeasse: AVG. cons. evang.

2,17,37 «...nisi quia intellegendum est non sic eos vidisse tunc dominum iuxta Iordanen, ut ei iam inseparabiliter cohaererent, sed tantum cognovisse quis esset eum que miratos ad propria remeasse?»

pelles-hircorum: PETR. CHRYS. Collect. serm. 73 «Ille nos sub hircorum pellibus figurabat, qui, ut moriamur peccato, hortatu matris ecclesiae mortificati corporis induimur vestimento» arborum

cortices: PLIN. 1,1 «gentes sine arbore miracula in septentrionali regione arborum de glandiferis de civica corona de coronarum origine qui frondea corona donati glandium genera XIII de fago de reliquis glandibus de carbone de galla quam multa praeter glandem ferant eaedem arbores cachrys coccum agaricum quarum arborum cortices in usu de scandulis de pinu pinastro picea, abiete larice, taeda taxo quibus modis fiat pix liquida»

[3] Verum Niccolosus de Reccho ianuensis, alter ex ducibus navium illarum, rogatus

aiebat a Sibilia civitate usque ad predictas insulas milia passuum fere nongenta, a loco vero cui hodie nomen est Caput Sancti Vincenti longe minus a continenti distare; et primam ex compertis insulis fere cl milia passuum habere circuitus, lapideam omnem atque silvestrem, habundantem tamen capris et bestiis aliis atque nudis hominibus et mulieribus asperis cultu et ritu. Et in hac dicebat se cum sotiis maiorem partem pellium et sepi sumpsisse, non ausi nimium insulam infra ingredi. [4] Inde ad aliam insulam fere maiorem predicta transeuntes quantitatem gentium maximam ad se venientem in litore videre: homines pariter et mulieres fere nudi omnes, esto aliqui, qui videbantur aliis preminere, tegerentur pellibus caprinis pictis croceo atque rubro colore et, ut poterat a longe comprehendi, delicatissimis et mollibus, sutis satis artificiose ex visceribus; et, ut in eorum actibus poterat comprehendi, videbatur hos habere principem cui omnes reverentiam et obsequium exiberent. Que gentium multitudo ostendebat se cupere cum his qui in navibus erant habere commertium et moram trahere. Sane cum ex navibus navicule quedam magis litori propinquassent, non intelligentes aliquo modo illorum linguam minime descendere ausi sunt. Est quidem, ut referunt, ydioma eorum satis politum et more ytalico expeditum. Qui tamen, videntes quod nulli ex navibus descendebant, aliqui natantes ad eos pervenire conati sunt, ex quibus quosdam cepere: et ex iis sunt quos aduxerunt.

3 compertis insulis: cf. TAC. Ann. 14,63 «At Nero praefectum in spem sociandae classis corruptum, et incusatae paulo ante sterilitatis oblitus, abactos partus conscientia libidinum, ea que sibi comperta edicto memorat insulaque Pandateria Octaviam claudit» cultu et ritu: AUG. Civ. 21,7 «sed isti, cum quibus

vel contra quos agimus, qui et deum esse credunt, a quo factus est mundus, et deos ab illo factos, per quos ab illo administratur mundus, et miraculorum effectrices sive spontaneorum siue cultu et ritu quolibet impetratorum sive etiam magicorum mundanas vel non negant vel insuper et praedicant potestates»;

PETR. DAM. Serm. 10 «Ponetque eas Aaron a vespere usque in mane coram Domino, cultu rituque perpetuo in generationibus vestris» 4 pellibus caprinis: PLIN. 12,76 «nec non fruticem esse dicunt in Carmania et super Aegyptum per Ptolemaeos tralatis plantis aut, ut alii, degenerante in id turis arbore, colligi que ut cummim inciso cortice et caprinis pellibus excipi» reverentiam et obsequium: TAC.

Ann. 6,37,4 «Vitellius ostentasse Romana arma satis ratus monet Tiridaten primoresque, hunc, Phraatis

avi et altoris Caesaris quae<que> utrubique pulchra meminerit, illos, obsequium in regem, reverentiam in nos, decus quisque suum et fidem retinerent»; THOM. AQU. Summ. theol. II,2,101,2 «Qui cum sit superior, quasi principium filii existens, debetur ei a filio reverentia et obsequium» moram trahere:

OV. Met. 9,767 «Telethusa timens modo tempora differt, / nunc ficto languore moram trahit omina saepe / visaque causatur»; VERG. Aen. 7,315 « at trahere atque moras tantis licet addere rebus, / at licet amborum populos excindere regum»

[5] Demum, cum nil ibi utilitatis cernerent, naute discessere; circumdantes vero insulam

invenere eam longe melius a septentrione quam ab austro cultam, videntes ibidem casas plurimas, ficus et albores et palmas, dato steriles palme, et ortos et caules et olera, et ob id ibidem ex nautis xxv deposuere cum armis, qui perscruptantes que in domibus illis essent in eis invenere circa xxx homines nudi omnes qui perterriti visis armatis illico aufugere. Hii vero intrantes domos eas videre ex lapidibus quadris compositas mirabili artificio et lignis ingentibus ac pulcerrimis tectas; et, cum hostia clausa invenissent, cupientes introrsum videre, lapidibus infringere hostia cepere, quamobrem in iram versi qui habierant altissimis clamoribus complere loca cepere. Tandem hiis fractis clausuris fere per omnes illas domos intravere, nec aliud in eisdem invenere preter ficus siccas in sportulis palmeis, bonas uti cesenates cernimus, et frumentum longe pulcrius nostro, habebat quippe grana longiora et grossiora nostro, album valde; sic et ordeum et segetes alias ex quibus, ut rati sunt, vivebant incole. Domus vero cum essent pulcerrime et lignis pulcerrimis contecte, introrsum omnes erant albissime tamquam ex gipso viderentur albate. Invenerunt et insuper oratorium unum seu templum in quo penitus nulla erst pictura nec aliud adornatum preter statuam unam ex lapide sculptam, ymaginem hominis habentem manuque pilam tenentem, nudam, femoralibus palmeis more suo obscena tegentem: quam abstulerunt et imposita navibus Lisbonam transportarunt redeuntes. Hec igitur insula habitatoribus plena est et colitur et ab incolis granum, segetes, fructus et potissime ficus colliguntur. Frumentum autem et segetes aut more avium comedunt aut farinam conficiunt quam etiam absque panis confectione aliqua manducant aquam potantes.