• Non ci sono risultati.

Le pergamene dell'Archivio comunale di Sarzana

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Condividi "Le pergamene dell'Archivio comunale di Sarzana"

Copied!
80
0
0

Testo completo

(1)

GIULIO FIASCHINI

LE P E R G A M E N E

D E L L ’A R C H I V I O COMUNALE

DI S A R Z A N A

(2)

Il presente lavoro fa parte di una serie d’indagini finanziate dal Consiglio Nazionale delle Ricerche.

(3)

A S arzan a, nellA rchivio comunale, si conservano 20 per­ g am ene, e, in codice pergamenaceo, il Registrarli Vetus, recen­ te m e n te pubblicato da Geo Pistarino ’. Di queste pergamene, 13 co n ten g o n o atti trascritti anche nel Registrum Vetus: esse sono sta te collazionate dal Pistarino nella edizione del Regi­ stru m . R estavano inedite sette pergamene, di cui si dà qui, o ra, descrizione, regesto e trascrizione. Per comodità dello stu d io so e p er dare un carattere di maggiore completezza, si è rite n u to opportuno riportare in questo lavoro anche i re­ g esti d ei docum enti contenuti nelle pergamene precedente- m en te pubblicate, rinviando naturalm ente all’opera del Pista­ rin o p e r tu tte le altre notizie concernenti sia i documenti sia le p erg am en e in questione.

Degli inediti, due sono form ati da più pergamene cucite insiem e. Il prim o m anoscritto, costituito da due pergamene, co n tien e gli atti nn. 22 e 24; l’altro, costituito da tre perga­ m ene, con tien e gli atti nn. 25, 29 e 31. Questi documenti, in­ siem e al n. 33, fanno parte di un unico processo, relativo ad u n a c au sa confinaria insorta tra Sarzana e Castelnuovo, so­ p ra ttu tto in riferim ento alla giurisdizione delle terre site in loco H ospitalis 2. La lite si svolge sul cadere del XV secolo (negli an n i '69- '70: quando la Lunigiana si trova a dipendere d alla sig n o ria fiorentina), ed è preceduta, accompagnata e se­ g u ita d a a ltre num erose consimili vicende che legano,

nell’am-1 G. Pi s t a r i n o, Il Registrum Vetus del comune di Sarzana, Sar­ zana, 1965, nel vol. V ili della raccolta Fonti e Studi, curata dagli Isti­ tu ti di S to ria Medievale e Moderna dell’Università di Genova.

2 U na particolare im portanza va annessa, al di fuori del campo strettam en te storico, al documento n. 25: un amplissimo consulto for­ nito, su richiesta delle parti, dal famoso giur sta Alessandro Tartagni da Im ola.

(4)

r 4

bito duna logorante alternativa polem ica, la c o m u n ità di S a r­ zana a tutti i minori e minimi centri che la c irc o n d a n o 3. Si tratta in realtà di un’eco, se pure un po’ tarda, di tu tto q uel vasto moto di precisazioni confinarie sorto dal p ro g re ssiv o assorbimento delle terre zerbide o boschive in fu n z io n e a g ri­ cola. Tale processo, soprattutto vivace nei secoli XIV e XV, reca ad un certo punto con sè il problem a di u n a p iù p re c isa delimitazione delle aree d’influenza, venute o rm ai a so v ra p ­ porsi da tempo, e conduce inevitabilm ente a ll'in so rg e re d ’in­ terminabili questioni a carattere confinario e g iu risd iz io n a le 4. Al di fuori di questo gruppetto di docum enti, a c c e n tra ti tutti su un unico momento sarzanese, restano q u a ttr o p erg a ­ mene d’importanza diversa e, cronologicam ente, lo n ta n issim e tra loro.

Il documento più antico è l’atto d ’una d onazione, d a p ri­ vato a privato, avvenuta nel 1183. Non essendo rife rito il luogo ove il contratto venne perfezionato, ci affid iam o alla patria del donatore e del notaio rogante, P o rto v en ere, p e r si­ tuare topograficamente questa scrittura. Da n o ta re ch e il no­ taio Benaduxi o Beneaduxi non è un ritro v am en to iso lato ; il suo nome infatti ricorre con una certa frequenza com e ro ­ gatario di più d ’un atto in Portovenere 5.

Più interessante, dal punto di vista sia sto rico sia d ip lo ­ matico, si presenta il documento n. 10: un d ip lo m a im p e ria le del 25 settembre 1327, concesso da Ludovico IV il B avaro, nell’ambito della politica di concessioni dietro c o m p e n so da lui costantemente seguita durante il suo viaggio ita lia n o . Il da lui costantemente seguita durante il suo raid ita lia n o . Il

3 Cfr. G. Pistarino cit., passim. Nella Biblioteca Civica di Sa­

vona, inlotre, esiste, in ms., una copia settecentesca di atti relativi a polemiche confinarie tra Sarzana e Ameglia e Fosdinovo. Segno che la controversia, lungi dal comporsi, si prolungò assai nel tempo.

4 Cfr. G. Pistarino, La questione di confine tra il Marchese di

Monferrato e il Ducato di Milano, sulla fine del '400, in Archivio Sto­ rico del Monferrato, I (1960).

5 Cfr. G. Falco, Le carte del Monastero di San Venerio del Tino,

I, Torino, 1920, docc. nn. LXIV e LXXVII; II, Torino, 1933, doc. n. III. - 40 —

(5)

d o cu m en to è integralm ente autentico, salvo che per il nome del d e stin a ta rio che, grossolanam ente raschiato, è stato sosti­ tu ito col nom inativo della città di Sarzana. Non essendo pur­ tro p p o possib ile risalire alla lezione originaria, non resta che analizzare il falso com e tale. Va detto, a questo proposito, che il fa lsa rio sarzanese operò con accortezza, almeno per ciò che rig u a rd a la data; cronologicamente, infatti, non era im­ p ro b ab ile che Ludovico, ancora a Milano alla fine di maggio, si p otesse tro vare quattro mesi più tardi nella zona di Sai- zana, cam m in o obbligato alla volta di Roma. La grossolanità della falsificazione si potrebbe spiegare forse, più che con l'im p erizia della cancelleria, per l’appunto con un eccesso di fiducia: ogni contestazione di autenticità sarebbe infatti stata con venientem en te rib attu ta con il sostegno delle pergamene a u te n tich e dell'anno successivo. Con esse Ludovico, reduce q u esta v o lta dall'incoronazione romana, fece ulterioii con­ cessioni, com m erciali e giurisdizionali, e confermò i pi i\ ilegi dei suoi predecessori im periali6.

A nche m olto notevole, l’atto di dedizione, fatto dal co­ m u n e di N icola a Bernabò Visconti, in data 13 dicembie 1373. Q uesto periodo è considerato solitamente di recessione p iu tto sto che di sviluppo per la signoria milanese: una delle p erd ite p iù gravi fu certam ente quella di Genova, già datasi

6 Va n otato inoltre che, in questo momento, Sarzana aveva già fatto il suo atto di sottomissione all’imperatore. Anzi è proprio del giorno precedente a quello del falso, il 24 settembre 1327, un atto au­ tentico della cancelleria imperiale, con il quale Ludovico il Bavarc accetta la dedizione di Sarzana e rende nota l’avvenuta receptio in

gratiam . E ciò conferma ancora una volta l’accortezza con cui venne

eseguito questo falso, in apparenza tanto grossolano: le concessioni del 25 settem b re potevano bene essere un corollario dei patti inter­ corsi tra la com unità e il suo signore.

Il docum ento in questione è stato pubblicato dallo Schwalm in

M.G.H. - Leges, sectio IV, Constitutiones et acta publica Imperatorum

et R egum , t. VI, pars I (1325-1330), Hannover, 1914-27. L’originale in

pergam ena, già visto in persona dallo stesso Schwalm nel 1905, e da lui d ato com e esistente presso l’Archivio Comunale di Sarzana, è oggi irreperibile in questa sede, e forse perduto.

(6)

spontaneamente ai tempi della m aggior p o ten za d e ll’a rciv e­ scovo Giovanni, ed ora nuovam ente ric o stitu ita si in d ip e n ­ dente. Questo fatto parve indicare la fine della tra d iz io n e p o ­ litica viscontea dello sbocco al m are, c o sta n te m en te seg u ita fin dai tempi di Matteo, le cui annessioni p iem o n tesi (V ercelli e Alessandria) ed emiliane (Piacenza e Parm a) fu ro n o sem p re in funzione del raggiungimento di Genova. M a p ro p rio in questa prospettiva acquista significato il n o stro d o c u m e n to : puntando su Nicola (previa occupazione di R eggio n e ll’E m ilia, si badi, secondo una delle vie tradizionali), B e rn a b ò V isco n ti mira chiaramente a riaprirsi la strada verso G en o v a. S em p re che, e sarebbe un'interpretazione nuova, egli n o n p e n sa sse a d ­ dirittura ad una vera e propria installazione m a rittim a in zona lunense; la quale soluzione d ’altronde sarà p iù d a vicino perseguita, quasi un secolo più tardi, proprio d a F ra n c e sc o Sforza, erede in ciò della politica viscontea.

Resta a dire di una pergam ena bollata se tte c e n te sc a , re­ siduo delle normali relazioni burocratiche in te rc o rre n ti tra Genova e Sarzana, dopo la sua conquista d efin itiv a. Di essa diamo qui la trascrizione solo per trarre alla lu ce il d o cu ­ mento, non rivestendo l’edizione di questa s c rittu ra u n vero e proprio carattere storico.

* * *

Nella pubblicazione si è seguito il m etodo o rm a i c o sta n ­ temente in uso presso la m aggioranza degli s tu d io si. L 'u n ica situazione un po' particolare si è presentata in rife rim e n to alle citazioni giuridiche, sparse abb on dantem en te nei d o cu ­ menti nn. 24 e 25. Per esse, nella trascrizione, si è u sa to il sistema abbreviativo moderno 7, e inoltre, sin g o la rm e n te , si

7 Abbiamo preferito questa soluzione alle altre d ue possibili: cioè conservare il sistema delle abbreviazioni antiche, o a d d irittu ra

sciogliere le abbreviazioni stesse. Così per es. di fronte a FF., anziché f

lasciarlo tale e quale, abbiamo preferito risolvere in Dig. (m eglio che:

Digestum, integralmente riprodotto). Così ancora C. = Cod., Aut. =

Authen. ecc. ecc. Per le abbreviazioni meno intuibili ab b iam o prefe­

rito dare la forma completa, declinandola ove fosse necessario ; così

l. = lex, in l. = in lege, q. = quaestio, ecc. ecc.

(7)

s

è c erc ato di rintracciare la citazione nel testo originale, ripor­ ta n d o eventu alm ente in nota le varianti, o comunque anno­ ta n d o ogni particolare degno di rilievo. E ancora, ogni volta che la citazio n e lo richiedesse, si è estesa la nota, per quanto p ossib ile, al com m ento particolare di qualche giurista8. 4

8 A q u e s to p rop osito, data l’inesistenza pressoché totale di edi­ z io n i m o d e r n e d egli an tich i com m en ti, si è ritenuto utile riportare l ’in d ic a z io n e b ib lio g ra fica d elle op ere di cui ci siam o giovati: Bartolo da S a s s o fe r r a to , Omnia quae extant opera, V enetiis, m.d.xc, sexta edi­ tio Iu n ta r u m ; B a rto lo da Sassoferrato, Consilia, quaestiones et trac­

tatus, V e n e tiis , m .d.lxxx.i; B a rto lo da Sassoferrato, Tractatus de flu­

m inibus seu Tiberiadis, B on on iae, apud Io. Roscium , m.d.lxx.vi; Baldo d e g li U b a ld i, Super Codicis Iustiniani libris commentaria luculentis­

sim a, L u g d u n i, m .d.xl.iv; B aldo d eg li Ubaldi, In primam et secundam

Digesti V eteris partes commentaria, Venetiis, M.D.L.VII; Baldo degli U b a ld i, In Decretalium volumen commentaria, V enetiis, apud Iuntas, m .d .lx x x ; B a ld o d egli U baldi, Super feudis, 1542 (s.l.); Giovanni d’An- drea, In S extu m Decretalium librum novella commentaria, Venetiis, a p u d F r a n c is c u m F ran cisciu m Senen sem , m .d.lxxx.i (contiene anche In

titu lu m de Regulis luris commentaria, vulgo Mercuriales); Cino da Pi­ s to ia , In Codicem et aliquot titulos primi Pandectarum tomi, id est Di­

gesti Veteris, doctissima commentaria, Torino, Bottega d’Erasmo, 1964 (R is ta m p a a n a sta tic a d ella ed izion e di N iccolò Cisnero. Francoforte su l M en o , m .d .lx x .v iii); Inn ocenzo IV, In quinque libros Decretalium, V e n e tiis , a p u d Iu n tas, m .d .lx x .v iii; Oldrado da Ponte, Consilia, Lugdu­ n i, 1550; A n d rea d’Isern ia, In usus feudorum commentaria, Neapoli, m .d .lx x .i; G io v a n n i da Im ola, In primam Digesti Novi partem egregia

com m entaria, B o n o n ia e, apud Societatem Tvpographiae Bononiensis, m .d .lx x x ; A n to n io da B u trio , Super prima parte secundi Decretalium

lectura, L u g d u n i, m .d.l.vi; E n rico da Segusio, card. O stiense, Summa,

1537 (s.l.); N ic c o lò de T u d esch is, Omnia quae extant commentaria, Ve­

netiis, a p u d Iu n ta s, m .d .lxxx .viii.

» P er il Corpus luris Civilis ci siamo serviti dell’edizione Krueger-M o m m s e n -K r o ll, Berlino, 1886, confrontandola, ove ritenessimo neces­

sario, con l’edizione italiana, curata da G. Vignati, del testo stabilito da G ottfried-Friesleben, Napoli, 1862.

Per il Corpus luris Canonici ci siamo serviti dell’edizione di E.

F ried b erg , Lipsia, 1879 (edizione anastatica, Gratz, 1955).

(8)
(9)

-1

1163, n o v em b re 4, Lodi.

Federico ( /) imperatore riceve il borgo di Sarzana sotto la protezione dell'impero.

Originale su pergamena (cm. 39 70), con sigillo aderente in cera bruna, nell’Archivio comunale di Sarzana.

Edizione: G. Pi s t a r i n o, Il Registrimi Vetus del Comune di Sarzana,

Sarzana, 1965. Doc. n. 1 e inserto in n. 2.

2

1175, a g o sto 21, Pavia.

Federico ( /) imperatore concede a Guglielmo Bianco da V ezzano ed ai suoi eredi il pedaggio di 12 denari d'imperiali per sorna e di 16 denari d ’imperiali per fardello nel Borgo di S a nto S tefa n o e sul percorso fino a Sarzana.

Edizione: G. Pist a r in o cit., inserto in doc. n. 9.

3 1183, m ag gio 6, [Portovenere].

P orro da Portovenere dona ad Africante suo nipote ima casa ed u n terreno sito in località detta Camerata. Di entrambi i beni si riserva l'usufrutto vita naturai durante.

Originale su pergamena (cm. 31 30) nell’Archivio comunale di Sar­ zana. La pergamena è ottimamente conservata, se non per qualche scolo­ ritura, che peraltro non pregiudica affatto la lettura.

Il documento è inedito.

In C h risti nom ine. Ego Porro de Portuveneris dono tibi A frican ti n e p o ti meo, m ea p ura donatione inter vivos, domum

(10)

unam meam quam emi a Calvo de Pino; cui c o h e re n t a b u n a parte domus eiusdem Calvi, ab alia dom us Puti, a b alia d o m u s Piceni Boni antea via publica. Et dono tibi, m ea p u r a d o n a tio ­ ne inter vivos, omnem terram quam nabere visus s u m loco ubi dicitur Camerata, salvo tantum iure comunis Ia n u e , et re te n ­ to usufructu domus predicte et terre illius in v ita m e a . Q uam donationem firmam et ratam habere prom itto p e r m e m eos- que heredes et in aliquo non contravenire. E t ego A fricans promitto vobis domino et avunculo meo Porro p re d ic to , sta re vobiscum et servire donec vivus fueritis. T estes A lu isiu s de Fexano, Fredericus Naso, Homodeus, R evenderolus. A ctu m in domo eiusdem Porri predicti, anno dominice n a tiv ita tis m il­ lesimo centesimo octuagesimo tercio, indictione q u in ta d e c i­ ma sexto die madii.

(S.T.) Ego Benaduxi de Portuveneris n o ta riu s , ro g a tu s subscripsi.

4 1185, luglio 29, San Miniato.

Federico (/) imperatore riceve la Chiesa d i L im i so tto la protezione dell’impero e ne conferm a i possessi.

Copia imitativa autentica su pergamena dall’originale, della fine del sec. XII, sottoscritta dai notai Lombardo, Alberto da M assa e Cancellario, nell’Archivio comunale di Sarzana.

Edizione: G. Pistarino cit., doc. n. 21.

5 1226, agosto, presso Sarzana.

Federico (II) imperatore, a conferm a del d ip lo m a di Fe­ derico (/) del 4 novembre 1163 (cfr. n. 1), riceve il borgo di Sarzana sotto la protezione dell’Im pero.

Originale su pergamena (cm. 53 ■' 49), con sigillo pen dente in cera

bruna, neH’Archivio comunale di Sarzana.

Edizione: G . Pistarino cit., doc. n. 2.

1 L anno 1183 correva in realtà l’indizione I, ma qui si segue il sistema genovese che segna una unità in meno.

(11)

1244, agosto, presso Lucca.

Federico (II) imperatore riceve il borgo di Sarzana sotto la protezione dell'Impero.

Originale su pergamena (cm. 31 x 20), con sigillo pendente in cera bruna, nell’Archivio comunale di Sarzana.

Edizione: G. Pist a r in o cit., doc. n. 3.

7 1249, m arzo 30, Sarzana.

Il co in u n e di Sarzana nomina suoi sindaci Salvo giudice e Paganino notaio per stringere patti col comune di Pisa se­ condo le condizioni che vengono preventivamente elencate.

Originale su pergamena, in parte guasta per macchie d’umido, nel- l’Archivio com unale di Sarzana.

Edizione: G. Pist a r in o cit., doc. n. 26.

8

1313, fe b b ra io 13, presso M onte Imperiale.

E nrico ( VI I ) imperatore destituisce dal feudo i vassalli d ell’Im p ero , tra cui i vescovi di Firenze e di Luni, che non hanno ottem perato ai m andati imperiali.

Copia notarile autentica, dall’originale, su pergamena, in data 4 ot­ tobre 1316, già esistente nell’Archivio comunale di Sarzana, oggi perduta.

Edizione: G. Pist a r in o cit., doc. n. 51.

9 1322, d ice m b re 4, Lucca.

(C astruccio Antelm inelli), signore di Lucca, risponde ai q uesiti p ro p o sti dagli ambasciatori di Pisa, Giovanni Tigrimo, R ainero Tem panelli, Bartolomeo Musso e ser dolo de Gras- sulino, circa i capitoli stipulati presso Sarzana da Giovanni T igrim i con Ugolino de Cello, vicario del signore di Lucca.

O riginale notarile, dagli atti della cancelleria del comune di Pisa, su pergam ena m olto guasta per l’umidità, nell’Archivio comunale di Sarzana.

Edizione: G. Pist a r in o cit., doc. n. 46.

6

(12)

1327, settembre 25, presso Pisa.

Ludovico (IV) imperatore prende sotto la p ro p ria tutela gli uomini di ******, concedendo loro libertà d i m o v im e n to e

di commercio.

Originale su pergamena (cm. 39 27) nell’Archivio co m u n a le di Sar­ zana. Buono lo stato di conservazione, tranne che in q u a ttro punti dove la pergamena è stata raschiata nel processo di falsificazione.

Latto contenuto nella pergamena è originale n ella su a stesu ra , ma è stato in seguito parzialmente falsificato a favore del co m u n e di Sarzana, mediante sostituzione di burgus Sarzane al nome del p rim itiv o destinata- rio. Non ci è stato possibile risalire alla lezione originaria.

11 documento è inedito.

Ludovicus, Dei gratia R om anorum rex s e m p e r a u g u s tu s , universis officiatis, vicariis, rectoribus, n ec n o n a liis q u ib u s ­ cunque suis et imperii fidelibus dilectis, g r a tia m s u a m et omne bonum. Fidelitati vestre presentibus n o t u m e sse v o lu ­ mus quod homines de burgii S arzan e1 ad m a n d a t a e t obo- dienciam venerunt prompte nostre regie m a ie s ta tis c u m p re- stacione homagii et fidelitatis debiti sacram enti; e t id e o v o b is generaliter et singulariter districte iniungim us e t m a n d a m u s . . quatenus officiatos hominum predictorum de b u r g ii S a rz a n e ac universos et singulos homines b u rg ii2 e iu s d e m , c u m p le n a securitate ad nos ire, stare nobiscum, et r e d ir e a d p r o p r i a et alias ubi negociari vel laborare aliquid h a b u e r i n t , siv e in colleccione fructuum suorum fuerint, vel in a liis a g e n d is lib e re promittatis, absque omni m olestia et ofFensa p e r s o n a r u m et bonorum suorum quorumcunque. Et in h u iu s s e c u r ita tis evi- denciam predictos officiatos et hom ines b u rg i S a r z a n e 3 u n i­ versos in nostrum conduttum recipim us et e is, p r o o m n ib u s nostris fidelibus, accedendi curiam n o stram c u m v o lu e rin t, ibidem standi et remeandi et om nia alia a g e n d i, u t p re m itti- tur, securitatem liberam concedim us et p r e s e n tib u s in du lge- mus, harum testimonio litterarum . Datum in c a s tr is a n te ci­ vitatem Pisanam, XXVto die m ensis sep tem b ris, a n n o D o m in i millesimo trecentesimo vigesimo septimo, r e g n i v e r o n o s tri anno terciodecimo.

1 burgii Sarzane è scritto in altro inchiostro su abrasione.

2 burgii è scritto in altro inchiostro su abrasione.

(13)

1328, n o v em b re 26, Pisa.

L odovico (IV) imperatore conferma al comune di Sar­ zana i privilegi dei suoi predecessori, in particolare di Fede­ rico ( I ) e Federico (II).

Originale su pergamena (cm. 39 21), con sigillo pendente in cera

bruna, nell’Archivio comunale d i Sarzana.

E d i z i o n e : G . Pist a r in o c it., d o c . n . 56.

11

12 1328, n o v em b re 26, Pisa.

L odovico (IV) imperatore concede al comune di Sarzana la fa co ltà di stabilire gli introiti sul proprio territorio, se­ condo gli u si antichi e le consuetudini delle città toscane, e definisce la giurisdizione del distretto sarzanese nell’ambito d i due m iglia.

Copia autentica, su pergamena, dall'originale, del 10 maggio 1440, sottoscritta dai notai Andrea del fu ser Iacobino notaio de Griffis da Sar­ zana, Iacobo del suddetto ser Andrea notaio de Griffis da Sarzana, Cesare del fu ser Iacobo da Castiglione, cittadino di Lucca, e Antonio del fu Andreolo da Villa, nell’Archivio comunale di Sarzana.

Edizione: G . Pist a r in o cit., doc. n. 57.

Di questo doc. si ha notizia anche in doc. n. 24 della presente edizione.

13 1373, d ic e m b re 11, Sarzana.

P ietro Landini e Iacobello Mutii, sindaci e procuratori del co m u n e di Nicola, fanno per esso atto di completa dedi­ zione a B ernabò Visconti, nelle mani del procuratore suo Rai- nalduccio d e Monteviridi. Rogante il notaio Andrea Nuctii de M o n te fo rtin o .

O riginale su pergamena (cm. 53 x 40, rastremata in basso fino a cm . 25), n ell’Archivio comunale di Sarzana.

La pergam ena presenta una lacerazione orizzontale, in zona centrale, nel senso della ripiegatura, per un'ampiezza di cm. 5 circa, corrispondente ad una trentina di lettere. Il danno si estende, pur restando intatta la pergam ena, a tutta questa linea centrale, dove il testo risulta pressoché illeggibile. Altrettanto dicasi per la linea della ripiegatura mediana in senso

(14)

longitudinale, che ha causato, in c im a a lla p e r g a m e n a , u n a l a c e r a z i o n e

verso il basso di cm. 10 circa, con p e r d ita d i u n f r a m m e n t o d i m m . 5 * 20

circa, corrispondente ad una lacuna c o m p le s s iv a di u n a q u i n d i c i n a d i let­

tere. Altre lacerazioni d'entità m in im a si rin v e n g o n o l u n g o i b o r d i d e l l a

pergamena, senza alcun danno per il testo. Altrettanto d i c a s i d e l l e m a c ­

chie d'umido di colore vinoso, s p a rs e lu n g o i m a r g in i, m a s o p r a t t u t t o

dense nella zona centrale.La pergamena contiene un unico atto in originale.

Al verso, in fondo, di mano probabilmente s e c e n t e s c a , t r o v i a m o la

seguente scrittura: llli de Nicola se se subm ittunt B erna bon o V icecom iti

duci Mediolani cum omnibus suis iuribus. Anno 1373, d e c e m b ris. S e m p r e

di stessa mano, all’angolo superiore sinistro: n. 23; di m a n o r e c e n t e , i n ­

vece, al centro della carta: n. 4, con molta evidenza. Il documento è inedito.

In Dei nomine amen. Anno eiusdem a n a tiv ita te m illes- simo trecentessimo septuagessimo tertio, [u n d ecim ]a ' indic­ tione, die undecima mensis decembris. Providi et discreti viri Petrus Landini et Iacobellus Muzii, am bo de N ichola, sindici et procuratores comunis, universsitatis, con su lu m et hominum dicte terfre N]ichole2, ad infrascripta specialiter constituti, ut de ipsorum sindicatu apparet p ublico instrum en­ to scripto et publicato manu Luchini quondam ser Petri quon­ dam Iohannis de Soleria habitatoris, N ichole n otarii, die ***a3 presentis mensis decembris, a me Andrea n otario infra- scripto, viso et lecto ac etiam diligenter inspecto pro meliori et evidenti utilitate comunis et hominum dicte terre Nichole, ex certa scientia et non per errorem, pro se ip sis et successo­ ribus ipsorum, ac sindicario et procuratorio n o m in e, et vice et nomine predicti comunis ct personarum et h om in u m dicti comunis, et heredum et successorum ipsorum, d ed eru n t, tradi­ derunt, transtulerunt et concesserunt, omni ex cep tio n e iuris ct facti remota, egregio et potenti militi dom ino R aynalduzio de Monteviridi, capitaneo in partibus Lunexane generali et procuratori magnifici et excelsi domini, dom ini B ernabovis Vicecomitis Mediolani et cetera, imperialis v icarii generalis, recipienti nomine et vice suprascripti magnifici et excelsi do­ mini, domini Bernabovis Vicecomitis et cetera, et suorum fi­ liorum, nepotum et pronepotum, ac aliorum lib eroru m usque

1 Lacerazione della pergamena. A questa data, 11 dicembre 1373,

correva l'indizione undecima. J Lacerazione della pergamena.

5 Lacerazione della pergamena. Si tratta in ogni caso di un giorno

tra il primo e il decimo del mese, dal momento che nell'undecimo veniva redatto il documento.

(15)

in in fin itu m et in perpetuum ex eo et ex eis descendentium, o (m ) n e 4 dom inium et quasi dominium predicte terre Nichole ip siu sq u e fortillitiarum , territorii, hominum et personarum diete te rre Nichole et ipsius districtus, ac etiam dictam ter­ ram , ip siu s fortillitias, iurisdictiones et omnimodam gladii p o te s ta te m dicte terre Nichole, cum mero et mixto imperio et o m n im o d a cohertione et cum omnibus iuribus, rationibus, te rrito rio , hom inibus et personis quoquomodo pertine(n)ti- b u s 5 ad ip sam terram Nichole; subponentes ac submictentes, dictis n om inibus, se se, dictam terram Nichole. ipsiusque for­ tillitias, territoriu m , iurisdictiones, homines et personas dicte te rre N ichole, dominio potestati superioritati protectioni bay- lie et a rb itrio suprascripti magnifici et excelsi domini, domini B ern ab o v is, suorum que filiorum, nepotum et pronepotum ac lib e ro ru m predictorum . Insuper suprascripti sindici et pro­ c u ra to re s, nom inibus suprascriptis, confessi fuerunt se de­ d isse su p rasc rip to domino Raynalduzio, nominibus suprascrip­ tis recip ien ti, possexionem et quasi predicte terre Nichole, eiu sq u e fortillitiarum , iurisdictionis et o(m)nium6 predicto­ ru m s u p e riu s per ipsos concessorum; dantes et concedentes, d ictis n om inibu s, prefato domino Raynalduzio recipienti dic­ tis n o m in ib u s, ut ipsius propria auctoritate possit dictam p o ssex io n em et quasi, quandocunque sibi placuerit, accipere et illam q u a m habuit perpetuo retinere. Quas quidem tradi­ tio nem , translationem , concessionem, submixionem et omnia et sin g u la suprascripta, suprascripti sindici et procuratores, n o m in ib u s suprascriptis, fecerunt sub pactis, condictionibus, co n v enctio nib us, tenoribus et modis infrascriptis, videlicet q uia, v ersa vice, suprascriptus dominus Raynalduzius, nomi­ n ib u s sup rascriptis, per pactum speciale et expressum dedit et co n cessit suprascriptis sindicis et procuratoribus, nomini­ b u s su p rasc rip tis recipientibus, hinc ad duos annos pro­ xim e v e n tu ro s et per ipsum tempus infrascriptam inmunita- tem et franchisiam , videlicet quod comune dicte terre Nichole et h o m in e s et persone ipsius comunis sint et esse debeant liberi et im m unes ab om nibus et singulis cohertis, gabellis, im p o ssitio n ib u s, exercitibus, cavalcatis et aliis oneribus rea- lib u s et personalibus per dictum tempus duorum annorum; item q u o d si que collecte, impossitiones, talee et onera realia

4 Ms.: onte, senza segno d’abbreviazione.

5 Ms.: pcrtinetibus, senza segno d’abbreviazione. 6 Ms.: onium senza segno d’abbreviazione.

(16)

et personalia fuissent impossite seu impossita in episcopatu Lunensi per offitiales suprascripti magnifici et excelsi dom ini Bernabovis durante presenti guerra, prefati h o m in e s et co­ mune Nichole sint liberi, exempti et inmunes a p redictis, nec ab eis possint peti vel exigi quoquomodo, ita et ta lite r quod prò tempore preterito ad nullam exactionem, n u llu m onus reale seu personale vel mixtum cogi possint; item q u o d finita suprascripta inmunitate et exemptione eisdem c o m u n i et ho­ minibus supra per tempus duorum annorum concessa, ipsi seu dictum comune Nichole non teneantur nec cogi possint ad solutionem alicuius salarii seu alterius co n d ictio n is vel exactionis seu aliquarum expensarum, nisi secu n d u m m orem et modum consuetum ante motionem presentis g uerre; item quod prefatis hominibus de Nichola possit et d eb ea t satis­ fieri de et super introitibus quos Lunensis ep isc o p u s debet recipere in Nichola, usque ad summam et q u a n tita te m flo- renorum centum viginti quinque auri, de om nibus et singulis debitis que dicti homines seu aliquis vel aliqui ex eis debent recipere a stipendiariis quos dictus episcopus retin e b a t in dicta terra, ad cuius episcopi instantiam ipsi h o m in e s fece­ runt predictis stipendiariis credentias, et cum ipsis debita contraxerunt; item quod omnes et singuli hom ines et persone de Nichola et quicunque alii ibidem habitantes sin t et esse debeant salvi, liberi et securi in avere et p erso n is, non ob­ stantibus aliquibus conmixis ab hinc retro p e r ip so s vel ali­ quem ipsorum, et quod si qui processus co n d em p n atio n es seu bapna reperirentur facti facte seu data c o n tra ipsos ho­ mines vel aliquem seu aliquos ipsorum, in aliq u a seu aliqui­ bus terris que possideantur per soprascriptum m agnificum dominum, quacunque de causa vel modo, casserunt, irriten tu r et annullentur sine aliquo dampno ipsorum e t sine aliquibus expensis, tt ex nunc pro cassis, irritis et annullatis sin t et ha­ beantur ipso iure; item quod [I] annes 7 Cole e t U golinus Ber- tini de Nichola exbampniti de dicta terra Nichole, n o n possint reverti ad dictam terram Nichole sine expressa licentia et voluntate comunis et hominum dicte terre N ichole. Insu p er sindici et procuratores suprascripti ad m aiorem confirm atio­ nem predictorum, nominibus suprascriptis, iu ra v e ru n t in ani­ mas et super animas ipsorum et hominum e t p erso n aru m

7 Lacerazione della pergamena. Data l’entità minima della lacuna, abbiamo preferito integrare Iannes anziché Ioharm.es.

(17)

dicte terre Nichole, ad sancta Dei evangelia, tactis scripturis in inanibus dicti domni Raynalduzii capitanei, dictis nomi­ nibus recipientis, genibus flexis et caputeo extracto, prefato m agnifico et excelso domino, domino Bernabovi Vicecomiti et cetera, eiusque filiis, nepotibus et pronepotibus ac liberis usque in infinitum ex eo vel eis vel altero ipsorum descen­ dentibus, fidelitatem et hommatium contra omnem hominem et universsitatem mundi; et quod ab hac hora in antea pre- dicta te rra Nichole, ipsiusque comune, homines et persone nec non ipsi sindici vel alter eorum, nominibus suprascriptis vel altero ipsorum, non erunt vel erit in facto, dicto seu con­ silio q uod prefatus magnificus et excelsus dominus, dominus B ernabos seu ipsius descendentes seu aliquis eorum, perso­ nam aut vitam aut m em brum aut honorem perdat sive per­ dant, vel quod in personam recipiat vel recipiant aliquam le- xionem vel iniuriam seu contumeliam, vel quod mala cap­ tione c a p ia tu r vel capiantur, vel quod aliquem honorem sive aliqua regalia que nunc habet seu habent vel in futurum ha­

bebit seu habebunt in dicta terra Nichole vel alibi amictat seu am ictan t; et si sciverint vel audiverint aliquem vel ali­ quos c o n tra ipsum dominum vel eius descendentes vel ali­ quem ipsorum velle facere quicquid p ro 8 *************** im pedien t et disturbabunt, et si impedire et disturbare non p o teru n t, dicto magnifico et excelso domino seu ipsius descen­ dentibus, quam citius poterunt, nu(n )ptiabunt9; et si quod secretum dictis hominibus vel alicui ipsorum predicte terre N ichole m anifestaverit seu manifestaverint, illud sine licencia p refati dom ini alicui non pandet seu pandent, vel per quod p a n d a tu r fatiet seu fatient; sed si consilium vel auxilium eo rum p o stu lav erit10 seu postulaverint, illud bona fide im- p e (n )d e n t "; nec unquam in persona dictorum hominum vel alicuius eorum aliquod scienter fatient quod redundet contra prefati magnifici et excelsi domini personam et vitam, vel eius descendentium , vel quod ad alicuius eorum pertineat iniu­ riam vel facturam ; et generaliter puram et veram fidelitatem

8 Ms.: segue nel testo un guasto corrispondente ad una quaran­ tina di lettere.

9 Ms.: nuptiabunt, senza segno d’abbreviazione.

10 Ms.: postulaverint, col segno d’abbreviazione depennato. 11 Ms.: impedent, senza segno d’abbreviazione.

(18)

sibi et descendentibus suis perpetuo observabunt. H ec a u te m omnia et singula suprascripta predicte partes, n o m in ib u s su- prescriptis, sibi ad invicem, solem pnibus stip u la tio n ib u s hinc inde intervenientibus, promixerunt perpetuo a tte n d e re et ob­ servare et in aliquo non contrafacere vel venire a liq u a ratio n e vel causa, directe vel per indirectum, seu aliquo q u e sito co­ lore, sub pena quinque milium florenorum auri in sin gu lis ca­ pitulis huius contractus, in solidum stipulatione p re m issa, rato manente pacto quod quibus om nibus et sin gu lis firm iter attendendo et observando suprascripte partes, d ic tis n o m in i­ bus, sibi ad invicem obligaverunt, om nium ip so ru m et cu iu sli­ bet ipsarum partium bona renu(n)ptiando 12, e x c ep tio n i doli mali et in factum, condictioni sine causa et ex in iu x ta causa, exceptioni quod metus causa et quod non possint d icere, alle­ gare vel opponere, predicta vel aliquod p redicto ru m fa c ta fore per vim vel metum, vel sine causa et ex iniusta c a u sa , ac e tiam cuilibet alii exceptioni competenti et com petiture, nec non cuilibet privilegio et iuri tam com uni quam m u n ic ip a li p e r quod seu cuius vigore predicte partes seu aliqu a e a ru m ve­ nire possent contra predicta vel aliquod p red icto ru m , a liq u a ratione vel causa, de iure vel de facto, seu aliquo q u e sito co­ lore. Actum Sarzane in domo olim Franchinulli m a g istri Guil- lielmi de Sarzana et nunc habitationis su p rascrip ti d o m in i Raynalduzii capitanei, sita in loco dicto Burgo, cui s u n t co n ­ fines ab una parte domus heredum Muzii Iacobi d e S arza n a. ab alia parte domus Francischini M artini et v ia p u b lica . A duabus partibus presentibus ser Frederico ser Ia c o b i de S a r­ zana, ser Cicchino Ranaldini de Falcinello, F ran cisch o F atioli de Massa, Fuscho Fatii et Simonello Simonis de C a stro N ovo, Francischo Parentelli et Martino Muzii de O rtu N ovo, et 13 Benedicto Iofredi de Camerano, et pluribus aliis te s tib u s ad predicta habitis, vocatis et rogatis.

(S.T.) Et ego Andreas Nuctii de M ontefortino, p u b licu s imperiali auctoritate notarius constitutus, p red ictis o m n ib u s et singulis presens interfui, et de eis rogatus scrib e re scrip si 14 et publicavi, signumque meum apposui consuetum .

12 Ms.: renuptiando, senza segno d’abbreviazione. 13 Ms.: etiam, col segno d’abbreviazione depennato. 14 Ms.: scrispssi.

(19)

14

1416, novem bre 6, Genova.

Il com une di Genova conferma ai Sarzanesi il privilegio circa la loro eleggibilità negli uffici e nelle castellarne del co­ m une genovese, e l'esenzione fiscale per l'importazione delle m erci da Genova a Sarzana, nella misura di cui godono gli u o m in i della Spezia.

Originale, in pergamena, all’Archivio comunale di Sarzana.

Edizione: G. P i s t a r i n o cit., doc. n. 84.

15 1448, m ag gio 16, Sarzana.

Il com une di Sarzana nomina suoi sindaci maestro Sil­ vestro chirurgo del fu Giovanni de Socinis da Sarzana, Gio­ vanni G iacom o del fu Cristoforo da Sarzana, e Cechinello del fu Franceschino da Sarazna, nelle questioni territoriali ver­ ten ti con le comunità di Ameglia e Castelnuovo.

E d i z i o n e : G . Pist a r in o c it., in s e rto n el d o c. n . 91.

16 1448, m aggio 23, Ameglia.

Il com une di Ameglia nomina suoi sindaci Guglielmo del fu S im o n e e Fior del fu Lorenzo, entrambi da Ameglia, nelle q u estion i territoriali vertenti con il comune di Sarzana.

E d i z i o n e : G . Pist a r in o c it., in s e rto n el d o c. n . 91.

17 1448, g iug no 8, Genova.

I sin d a ci di Sarzana e di Ameglia rimettono all’arbitrato di G iano da Campofregoso, doge di Genova, le questioni per una rissa tra gli uomini delle due comunità e per le ver­ tenze territoriali relative alla località detta al Peyro, presso Am eglia.

O riginale, su pergamena, all’Archivio comunale di Sarzana.

Edizione: G. P i s t a r i n o cit., doc. n. 91.

(20)

18

1465, luglio 21, Roma.

Papa Paolo II trasferisce il titolo della sede episcopale di Limi alla chiesa di Santa Maria di Sarzana, eretta in cat­ tedrale; insignisce Sarzana della qualifica di città; confe­ risce alla diocesi di Limi la denominazione di lunense - sarzanese.

Originale su pergamena (cm. 57 * 35), con bolla plum bea, all’Archi- vio comunale di Sarzana.

Edizione: G . P i s t a r i n o cit., doc. n . 9 8 .

19 1469, gennaio 4, Roma.

Federico (III) imperatore conferma a Sarzana i diplom i imperiali di Federico (I), Federico (II), e Ludovico (IV); approva l'acquisto, da parte dei Sarzanesi presso il mar­ chese Andrea Bianco, dei monti del Caprione; conferisce a Sarzana il titolo di città, assegnandole, come distretto, la giurisdizione su Limi e sul comitato lunense.

Originale su pergamena (cm. 65 * 43), con sigillo pendente in cera bruna, nell’Archivio comunale di Sarzana.

Edizione: G. P i s t a r i n o cit., doc. n . 9 9 . 20

1469, gennaio 15, Castelnuovo.

Il comune di Castelnuovo nomina suoi sindaci e procu­ ratori ser Piero del fu Benedetto e maestro Andrea fabbro del fu Zachinello, entrambi da Castelnuovo, nelle questioni confinarie vertenti tra il comune di Sarzana da un lato, e il comune di Castelnuovo dall’altro. Rogante il notaio ser Giacomo di Giovanni d'Andrea da Fosdenovo.

Di questo doc. si ha notizia nel n. 22 della presente edizione. - 56 —

(21)

21

1469, gennaio 20, Sarzana.

Il com une di Sarzana nomina suoi sindaci e procuratori ser Luigi di Baldassarre de Tacholis e ser Giovanni Garzole del fu Andrea, entrambi da Sarzana, nelle questioni confi­ narie vertenti tra il comune di Sarzana da un lato, e il co­ m une di Castelnuovo dall’altro. Rogante il notaio ser Conte M atteo de Mercatoribus da Sarzana.

D i q u e s t o d o c . s i h a n o t i z i a n e l n . 2 2 d e l l a p r e s e n t e e d i z i o n e .

22

1469, febbraio 6, Firenze.

I sindaci e procuratori del comune di Sarzana, e i sin­ daci e procuratori del comune di Castelnuovo, a proposito della lite confinaria vertente tra i due comuni, decidono di rim ettersi all’arbitrato di Giacomo di Piero di don Luigi de’ Guicciardini da Firenze, sotto l’egida del Consiglio dei Sapienti di Firenze. Rogante il notaio Martino di Pierpaolo de Lucherinis da Firenze.

Due pergamene cucite insieme (ciascuna di cm. 70 33), nell'Archivio comunale di Sarzana.Esse contengono per esteso i documenti nn. 22, 23, 24. Nel doc. n. 22 si dà notizia dei documenti nn. 20 e 21. Del doc. n. 22 si ha notizia anche nel doc. n. 24; del doc. n. 24 si ha notizia anche nei docc. nn. 25, 26, 33, tutti della presente edizione.Gli atti sono dati tutti in copia autentica. Gli originali sono andati

perduti.Buono lo stato di conservazione; assenza di guasti, ove si eccettui,

all’angolo superiore destro, una lacerazione frastagliata dovuta a consun­ zione progressiva su macchia d’umido, per una corrispondente lacuna di una ventina di lettere circa.II verso, in alto, reca la seguente scritta: Registratio. Consilium et

sententia m agnifici collegii Fiorentini et cetera. All’opposto capo della per­

gamena troviamo scritto: Consilium et sententia augusti collegii de octo

Florentiae inter Sarzanenses et illos de Castro Novo declarationis confi­ nium , de anno 1469. Entrambe le scritte sono della stessa mano, presumi­

bilmente secentesca, come per la pergamena precedente. Sempre di questa mano, all’angolo superiore sinistro: n. 33; della solita mano recente: 8°, molto marcato.

I documenti sono inediti.

In Dei nomine amen. Anno domini nostri Iesu Christi ab eius salutifera incarnaione millesimo quadringentesimo

(22)

-sexagesimo ottavo, indictione secunda ', die vero sexta m en­ sis februarii. Actum Florentie, in populo sancti Stefani ab- baçie de Florentia, presentibus testibus ad in frascrip ta om ­ nia et singula vocatis habitis et rogatis, videlicet, ser Anto­ nio olim ser Batipste Antonii Bartolomei et ser D onato An­ tonii ser Donati civibus et notariis 2 Florentinis, et aliis. Ser Loysius Baldasaris de Tacholis et ser Iohannes G arzole quon­

dam Andreae, cives Serçanenses, partium Lunigiane distric- f tus Florentini, sindici et ut et tanquam sindici et p ro cu ra­

tores civi [tatis Serçane] 3 et hominum et p erso n aru m eius­ dem, ut de eorum sindicatu et mandato constare dixerunt manu ser Contis Matei [de M er]catoribus4 de S erçano pre- dicto notarii publici, sub die vigesimo ianuarii, ann o a na­ tivitate m.cccc.l x v iiii., vel alio tempore veriori, dictis nom i­

nibus et quilibet ipsorum dictis [modis] 3 et n om inibus, in­ simul et de per se, et omni meliori modo via iu re et form a qui qua et quibus magis et melius potuerunt au t possunt, dictis modis et nominibus, ex parte una; et ser P ierus quon­ dam Benedicti et magister Andreas faber q u o n d am Çachi- nelli de Castro Novo, partium Lunigiane d istrictus Floren­ tini, sin [dici] 3 et procuratores et ut et tanquam sindici et procuratores dicti loci et hominum et personarum eiusdem , ut de eorum sindicatu et mandato constare d ixerun t publico instrumento manu ser Iacobi Iohannis Andree de Fosdenovo, die xv ianuarii proxime preteriti, vel alio tem p o re veriori, et quilibet ipsorum dictis modis et nominibus, insim ul et de per se, et omni meliori modo via iure et form a quo qua et quibus magis et melius potuerunt, dictis m odis et nom ini­ bus, ex parte alia. Vigore maxime conventionum et pacto­ rum et seu concordie inite et facte per hom ines dictorum locorum, et de qua et prout patet manu mei M artini notarii infrascripti, generaliter omnes lites, questiones et differentias vertentes et que verti et esse vel orriri possent in ter dictas partes, dictis nominibus, occasione, causa vel p retex tu con­ finium et iurisdictionum de quibus fit mentio in p un to et

1 L’anno 1468 correva in realtà l'indizione prim a. M a, essend o questo documento datato secondo lo stile deH’incarnazione fiorentina,

il giorno 6 febbraio appartiene già all’anno 1469, e p erta n to si spiega

la sfasatura dell’indizione, che segue regolarmente lo stile rom ano. 2 Ms.: et notariis, in sopralinea.

3 Lacerazione della pergamena.

* Lacerazione della pergamena. Ricostruzione probabile.

(23)

quesito, transm ictendum per infrascriptum dominum arbi­ tru m consulere debentibus. Quia dicti de Serçana preten- dunt et asserunt ad eos spectare et pertinere eorum iuris- dictionem et confines, inter cetera, a civitate Serçane eundo per stratam Romeam, ipsa strata comprehensa, usque ad aquam Parm ignole5, recte discendendo per ipsam aquam usque ad mare, et ab ipso mari eundo per litus eiusdem ^ versus faucem Maere, usque ad aquam Amole seu pontem

de R adetta; et ex adverso, per dictos sindichos de Castro Novo dicitur et pretenditur partem iurisdictionis et confi­ nium supradictorum locorum ad eos spectare et pertinere, videlicet, incipiendo in dicta strata Romea ad locum ubi dicitur via Hospitalis, que via, ut dicunt homines de Castro Novo, dirigit confines inter comunitatem Castri Novi et co- m unitatem Fosdenovi, et ab ipsa strata infra eundo recte ad foveam Hercheam, et de inde eundo recte ad foveam Tre- m olam , et per dictam foveam in foveam Mastram, et per dictam foveam in bracciolum Bettegne, et per dictum brac- ciolum in stagnum, et per dictum stagnum ad mare, et de inde recte versus montes ad terminum di bocha di Chane- te lo 6, et de inde recte ad terminum strate veteris, et de inde recte ad terminum strate nove, dicta strata compre­ hensa, usque ad viam Hospitalis suprascripti. Que loca su­ pra designata et protensa pro parte dictorum hominum de Castro Novo, ambe dicte partes asseruerunt comprehendi sub generalitate et confinibus supra primo loco designatis per dictos sindichos civitatis Serçane, et una queque par­ tium ut supra pretendit ad se spectare tales confines et eo­ rum iurisdictionem, videlicet, dicti homines de Serçana in to tum et integre et prout se extendunt confines supra primo loco designati, et dicti homines de Castro Novo pro dicta parte infra confines supra secundo loco notatos et comprehen­ sos. E t propterea dicte partes iam convenerunt ut supra huius- m odi lites declarari consilio sapientium habendo per infra­ scriptum dominum arbitrum. Et quod consultores, exami­ natis iuribus et allegationibus ambarum partium, secundum inventaria sibi per infrascriptum dominum transmictenda et in am bis inventariis contentis, nec non quibuscunque con­ siliis et allegationibus et aliis hinc inde deductis et allegatis, referre debeant de iure dicto arbitro que partes sint ipsius

5 M s.: com prehensa - Parmignole, sottolineato. 6 Ms.: d i - Chanetelo, in volgare nel testo.

(24)

domini arbitri, in decidendo huiusmodi lites de iure tantum , et ad quam dictarum partium secundum deducta spectent huiusmodi confines et iurisdictiones, de quibus u t su p ra est questio et differentia inter dictas partes. Nec non et prop- terea ipsas lites et differentias, causas, questiones, differentias, controversias inter dictas partes, dictis modis et nom inibus, et quamlibet ut supra vertentes et inde connexas vel de­ pendentes7 et tam ortas quam orriundas, occasione pre­ dicta et quacunque ratione iure modo vel causa, usque in diem duraturas presentis compromissi, omni m o d o via et iure quibus melius potuerunt, remiserunt, co m m iseru n t et compromiserunt, et de eis et qualibet earum com pro m is­ sum generale et seu spetiale fecerunt in spectabilem virum Iacobum Pieri domini Loysii de Guicciardinis, h o n estu m ci­ vem Florentinum, tanquam in arbitrum et a rb itra to re m et amichabilem compositorem, amicum comunem et b on um vi­ rum dict[arum] partium dictis modis et nom inibus. Dantes et concedentes dicte partes et compromictentes predicti, dictis modis et nominibus, singula singulis referendo dicto eorum ar­ bitrio et arbitratori plenam licentiam, auctoritatem , potesta­ tem, arbitrium et baliam inter dictas partes et quam libet ea­ rum, dictis modis et nominibus, procedendi et term inandi de iure et de facto, et laudandi, sententiandi et arb itran d i, divi­ dendi, sortiendi, dandi, assignandi, concedendi et adiudicandi, condempnandi, precipiendi et mandandi, de iure ta n tu m et su­ per iuribus dictarum partium et cuiuslibet vel alteriu s earum , dictis modis et nominibus, et prout et sicut et q u em adm o du m secundum relationem et consilium ferendum et d an d u m per consultores collegii Florentini, electos seu eligendos per dic­ tum dominum arbitrum, et secundum consilium p er huiusm o­ di consultores electos et seu eligendos per dictum a rb itru m referendum, dictumque consilium prosequendum, confirm an­ dum et approbandum, et prout dicto arbitro et a rb itra to ri vi- delitur et placebit. Et laudum, sententiam, a rb itriu m et arbi- tramentum inter dictas partes et quamlibet earum , dictis m o­ dis et nominibus, ferendum et dandum, de iure ta n tu m et cum iure cognitionis et prout de iure erit. Et per dictos consultores referetur et consuletur in et super litibus predictis et aliis quibuscunque inde dependentibus connexis vel em ergentibus, et cum processu et sine, partibus presentibus et seu absen tibus et alia presente altera absente, partibus citatis et non citatis

' Ms.: vel dependentem, in sopralinea. * Macchia nel ms.

(25)

et una citata et alia non, diebus feriatis et non feriatis, locis congruis et non congruis, et in quocunque loco etiam quantun- cunque distante a loco presenti facti conpromissi, eundo se­ dendo et recte stando, et alte et basse, et semel et pluries, et quantum cunque et quando, quoquomodo et prout dicto arbi­ trio et arbitratori videbitur et placuerit, et prout per dictos consultores consuletur et de iure terminabitur hinc et per to­ tum m ensem martii proxime futuri, et infra ipsum tempus et term inum quandocunque dicto arbitro et arbitratori vi­ debitur et placebit. Cum pacto in presenti contractu per dic­ tas partes, dictis modis et nominibus, expresse apposito, quod de om ni et toto eo, et de omnibus et singulis hiis, et de quo et seu quibus laudatum et sententiatum et seu arbi­ tratu m fuerit per dictum arbitrum et arbitratorem, vigore presentis conpromissi et contentorum in eo intelligatur fuisse lix et questio inter partes predictas, dictis modis et nomi­ nibus, et venisse et venire in presenti conpromisso, ac si de eo seu eis in presenti conpromisso per dictas partes expresse facta foret mentio spetialis. Promictentes et convenientes dicte partes et quelibet earum, dictis modis et nominibus, sibi invicem et vicissim, solempni stipulacione hinc inde in­ terveniente et recepta, stare, parere et obedire omni et cui­ cunque laudo, sententie, arbitrio et arbitramento, declara­ tioni condempnationi et decisioni et seu precepto per dictum arbitrum et arbitratorem ferendo et dando, et ab eo et eis et seu contentis in eo vel eis non appellare, nec de nullitate seu iniquitate dicere, obbicere, opponere vel ablegare, nec dici, ex­ cipi. opponi vel allegari facere, nec petere nec peti facere quod red ucatur ad arbitrium iudicis vel alterius boni viri, sed ip­ sum laudum , sententiam, arbitrium et seu arbitramentum, de­ clarationem , condempnationem et seu preceptum et contenta in eo vel eis consequi et executioni mandari, et dare, solvere facere et executioni mandare et observare in omnibus et per om nia, p ro u t in dicto huiusmodi laudo, sententia, arbitrio et arb itram en to ut supra ferendo per dictum arbitrum et arbi­ tratorem , continebitur. Quod quidem conpromissum et omne quodcunque laudum exinde sequendum, et omnia et singula suprascripta et infrascripta et exinde sequenda promiserunt dicte partes et conpromictentes predicti, dictis modis et no­ m inibus, sibi invicem et vicissim, solempni stipulacione hinc inde interveniente et recepta, perpetuo firma e ratha habere, tenere, observare et attendere et adimplere, et contra non da­ re, facere, dicere vel venire nec dedisse, fecisse vel venisse, per se vel alium aut alios, aliqua ratione, iure, modo vel causa consentire, sub pena et ad penam florenorum auri duorum

(26)

milium, stipulatione solempni in singulis capitulis pactis et membris huius contractus in solidum prom issam et legitim e stipulatam. Que pena totiens conmictatur et peti et exigi pos­ sit et valeat in solidum et cum effectu quotiens co n trafa ctu m fuerit aut in aliquo contraventum per alteram ex p a rte 9. Et qua pena commissa vel non, soluta exacta rem issa vel non, nichilominus predicta et infrascripta omnia et singula, et omne laudum exinde sequendum firma et ratha m an ean [t] 10 et perpetuo perdurent. Pro quibus omnibus et singulis ob­ servandis, firmis et rathis habendis et tenendis et im plendis, et pro dicta pena solvenda, si et quotiens com m issa fuerit, obligaverunt dicte partes et quelibet earum, d ictis m odis et nominibus, sibi invicem et vicissim, singula singulis referen­ do, solempni stipulatione promissa, dictos eorum et cuiuslibet eorum principales, et dicta eorum et cuiuslibet e o ru m comu- nia, et omnes personas eorundem et eorum o m n ium locorum et personarum omnia bona et iura presentia et fu tu ra , singula singulis referendo, et una pars alteri et e converso, dictis m o­ dis et nominibus. Renumptiantes dicte partes et com prom ic- tentes predicti et quilibet eorum, dictis modis et nom inibus, in predictis omnibus et singulis, exceptioni et benefìcio non facti dicti conpromissi et non facte dicte prom issionis et obli­ gationis, et non sic celebrati contractus, rei non sic geste et omnium predictorum non sic actorum et gestorum , beneficio Velleani senatus consulti, fori privilegio, exceptioni doli m ali, condictionis indebite, sine causa et ex iniusta causa, in fac­ tum, actioni et omni alii auxilio et beneficio, et legi et iuri di­ centi generalem renumptiationem non valere; cu m p acto in presenti contractu expresse apposito, quod om ne et q u o d cu n ­ que laudum, arbitrium et seu arbitramentum, q uo tiescun qu e ferendum per dictum arbitrum et exequi et executioni m an d a ­ ri possit et valeat quandocunque, non obstante p en d e n tia pre- sentis compromissi. Quibus quidem partibus et com prom ic- tentibus predictis et cuilibet eorum, dictis m odis et n om ini­ bus, presentibus, volentibus et predicta omnia confitentibus precepi ego Martinus, iudex ordinarius et notarius infrascrip- tus per guarentigiam et nomine iuramenti, p ro u t m ihi licuit et licet ex forma capituli statutorum comunis F lo ren tin is de guarentigiis loquentis, quatenus predicta omnia et singula su- prascripta attendant, faciant et observent, ut su p ra p ro m ise­ runt, continetur et scriptum est. Quod quidem co n p ro m issu m

9 Corretto su: ex partem. 10 Macchia nel testo.

(27)

dicte p artes, dictis modis et nominibus, durare voluerunt et vires h ab ere u t supra, hinc et per totum mensem martii pro­ xime futuri, rogantes me Martinum notarium infrascriptum quaten us de predictis omnibus et singulis publicum confice­ rem instrum entum unum seu plura.

(S.T.) Ego Martinus Petripauli de Lucherinis civis Floren­ tinus, im periali auctoritate iudex ordinarius atque notarius publicus Florentinus, predictis omnibus et singulis dum sic ag eb antu r interfui, eaque rogatus scribere scripsi et publicavi et in hanc publicam formam redegi, ideoque me subscripsi signum que m eum apposui consuetum.

23 1469, febbraio 6, Firenze.

E sposizione dell’oggetto della causa confinaria vertente tra il com une di Sarzana e il comune di Castelnuovo, da tra­ sm ettersi al Collegio dei Sapienti di Firenze per consulta­ zione 1.

S t e s s a p e r g a m e n a . P e r l a d e s c r i z i o n e c f r . o s s e r v a z i o n i a l d o c . n . 2 2 .

P unctus transmissus collegio Fiorentino super quem pe­ titu r consilium 2. Casus talis est. Pro parte hominum civitatis Serçane d icitu r et asseritur ad eos spectare et pertinere iuri- ( s )dictionem 3 et confines infrascriptorum locorum, videlicet, a civitate Serçane eundo per stratam Romeam, ipsa strata com prehensa, usque ad aquam Parmignole, et ab ipsa aqua Parm ignole eundo recte, descendendo per ipsam aquam usque ad m are, et ab ipso mari eundo per litus eiusdem versus faucem Maere usque ad aquam Amole seu pontem de R adetta. E t pro parte hominum Castri Novi dicitur et asseritu r ad eos spectare et pertinere confines et iurisdic- tionem infrascriptorum locorum, videlicet, incipiendo in

dic-1 A bbiam o preferito dare questo documento in separata sede, pur essen d o esso direttamente allegato al precedente. La data manca, m a evid en tem en te essa non può essere diversa da quella del doc. pre­ cedente.

2 M s.: p u n c tu s - consilium , scritto al centro della carta, a guisa di titolo.

3 M s.: iu ridictio nem .

(28)

-ta stra-ta Romea ad locum ubi dicitur via H ospi-talis, que via, ut dicunt homines de Castro Novo, dirigit confines inter comunitatem Castri Novi et comunitatem F osdenovi, et ab ipsa strata infra eundo recte ad foveam H erchiam , et de inde eundo recte ad foveam Tremolam, et per d ictam foveam in foveam Mastram, et per dictam foveam in b raccio lu m Bette- gne, et per dictum bracciolum in stagnum, et p e r d ictu m sta­ gnum ad mare, et de inde recte versus m ontes ad term in u m di bocha di Chanetelo4, et de inde recte ad te rm in u m strate veteris, et de inde recte ad terminum strate nove, d icta strata comprehensa, usque ad viam Hospitalis suprascripti. Que qui­ dem loca supra secundo loco designata pro p a rte dictorum hominum Castri Novi, presupponitur in facto conpre( he )n d i5 sub confinibus et generalitate locorum supra p rim o loco desi­ gnatorum pro parte hominum civitatis Serçane; sed dicti ho­ mines Serçane pretendunt et asserunt ad eos integre et in so­ lidum spectare confines et iurisdictiones locorum su p ra prim o loco designatorum; et dicti homines de Castro N ovo p reten­ dunt et asserunt solum pro dictis partibus supra secundo loco confinatis et conprehensis ut supra in dictis prim is confinibus, ad eos spectare et pertinere ipsa loca et confines et iurisdic- tionem locorum supra secundo loco, pro parte d icto rum ho­ minum Castri Novi, designatorum. Unde visis et exam inatis quibuscunque iuribus, consiliis et allegationibus utriusque partis et aliis quibuscunque ipsis consultoribus transm issis, queritur quid iuris et ad quam dictarum p artiu m spectent confines et iurisdictiones locorum de quibus sup ra, et que ut supra dicti homines Castri Novi, secundum u t su p ra n arrata, asserunt ad eos pertinere et spectare.

Ego Martinus suprascriptus predictum p u n tu m hic scripsi et publicavi prout dicto collegio Florentino tran sm issu s fuit, ideo me ad fidem subscripsi.

24 1469, marzo 31, Firenze.

Consiglio legale fornito dal Collegio degli A vvocati e dei Dottori della città di Firenze a proposito della lite confinaria vertente tra il comune di Sarzana e il comune di C astelnuovo;

4 Ms.: di - Chanetelo, in volgare nel testo. 5 Ms.: comprendi.

(29)

e sentenza dell'arbitro Giacomo di Piero di don Luigi de' Guic­ ciardini da Firenze. Rogante il notaio Martino di Pierpaolo Luce de Lucherinis da Firenze.

Stessa pergamena. Per la descrizione cfr. doc. n. 22.

Di questo doc. si ha anche notizia nei docc. nn. 25, 26, 33 della presente edizione.

In Dei nomine amen. Nos Iacobus Pieri domini Loysii de G uicciardinis civis Florentinus, et adpresens vexillifer iustitie populi Florentini, arbiter et arbitrator et amicabilis composi­ tor, am icus comunis et bonus vir, electus et asumptus a ser Loysio Baldasaris de Taccholis et a ser Iohanne Garzole quon­ dam Andree, civibus Serçanensibus, partium Lunigiane di­ strictus Florentini, sindicis et procuratoribus, et ut et tan­ quam sindicis et procuratoribus civitatis Serçane, et modis et nom inibus in conpromisso contentis, ex parte una, et a ser Piero quondam Benedicti et magistro Andrea fabro quon­ dam Çachinelli de Castro Novo, partium Lunigiane districtus Florentini, sindicis et procuratoribus, et ut et tanquam sin­ dicis et procuratoribus dicti Castri Novi, et modis et nomini­ bus in conpromisso contentis, ex parte alia, ut de conpro­ m isso in nos facto, auctoritate potestate et balia, constat m anu infrascripti ser Martini, sub die sexta mensis februarii proxim e preteriti. Viso itaque dicto conpromisso in nos de iure facto, et auctoritate potestate et balia nobis ab ipsis par­ tibus concessa et attributa, et visis litibus et questionibus par­ tium predictarum , et ipsis partibus et eorum litibus et diffe­ rentiis pluries intellectetis et visis, qualiter de voluntate par­ tium ipsarum , dicte eorum lites et differende per nos conmisse et rem isse fuerunt in collegio advocatorum et doctorum ci­ vitatis Florentie, et ad consilium sapientis de iure terminan­ das, ad hoc ut inter ipsas partes iustitia rectius ministraretur; et viso consilium demum reddito per ipsos sapientes et doc- tores dicti collegii Florentini inter partes predictas, et cuius quidem consilii inter ipsas partes relati tenor talis est, vide­ licet, « In nomine domini nostri Iesu Christi sanctique Yvonis collegii nostri protectoris. Viso puncto et iuribus de quibus in eo fit mentio, et que videnda fuerunt questionis vertentis inter civitatem Serçanensem ex una et comune Castri Novi ex alia, n ostro collegio doctorum civitatis Florentie de iure con­ sulendo conmissa conclusive, absque multis allegationibus pro­ cedendo, ut moris est collegii prefati, premictendum est ma­ gnificum comune Florentie fuisse et esse verum et indubita­ tum dom inum dictorum locorum legitime et iuridice acqui­

(30)

sitorum, et in ipsum comune Florentie fuisse et esse tran- latum omne dominium, merum imperium gladii p otestatem mixtum, iurisdictionem et omne ius superioritatis, salvis ta­ men preminentiis, honoribus, iuribus et aliis o m n ib u s et sin­ gulis, in capitulis, eis et cuilibet eorum locorum concessis, adeo quod illa omnia indubitanter sic observabuntur p ro ut in illis continetur, et sic iustum et iuridicum est ea o m n ia ob­ servari — ut nobis dicit textus in epistula Inter claras, circha principium, Cod. De summa trinitate ’, et in term in is de cap. Sumissionibus civitatum et aliorum locorum, dixit B arto lu s in consilio suo Comune Spoleti2, et quod per eum plene n o ta tu r in lege Si convenerit, par. Si nuda, Dig. De pignoraticia 3, et in tractatu suo Tiberiadis, II0 libro seu parte De insula, I I I a co- lumpna \ et Cynus in lege Etiam, Cod. De iure d octium 5, et lege Cunctos populos, De Summa trinitate6 p er m odernos maxime Baldum, et per canonistas in cap. 1°. N e sede

vacan-1 Cod., Lb. I, tit. 1 De sum m a trinitate et de fid e c a th o lic a , e t ut nemo de ea publice contendere audeat, lex VIII In te r c la ra s sa p ie n ­ tiae ac mansuetudinis vestrae laudes (Iustiniano A. Iohannes ep. urbis

Romae).

2 B a r t o u , Consilia, cons. LIX C om m une Spoleti c o n c e ssit.

3 Dig., Lb. XIII, tit. 7 De pignoraticia actione v e l c o n tra , lex

XVIII Si convenerit ut nomen debitoris m ei pignori tib i s it (P aulus, Lb. XXIX Ad Edictum), par. 1 Si nuda proprietas p ig n o ri d a ta sit.

Bartolt, Ad Lb. septimum Digest, De pignoraticia a c tio n e , lex XVIII Si convenerit, Si nuda.

4 B a r t o l i , Tractatus de flum inibus seu T ib eriad is, pars II De

fluviaticarum insularum divisione.

5 Cod., Lb. V, tit. 12 De iure dotium , lex VIII E tia m s i n o n d o te m

reddi sibi mater (Imp. Gordianus A. Agrippinae).

Ms.: doctium.

Cini, In Codicem, Super Cod. Lib. V, De iure d o tiu m , T it. XII

Etiam.

6 Cod., Lb. I, tit. 1 De sum m a trinitate et de fid e c a th o lic a , et ut nemo de ea publice contendere audeat, lex I C u n to s p o p u lo s

(Imppp. Gratianus, Valentinianus et Theodosius AAA. ad pop ulu m ur­ bis Constantinopolitanae).

Baldi, In Codicem, Super prim o Codicis, De su m m a trinitate,

Cunctos populos.

Riferimenti

Documenti correlati

anche se esiste un amore che non nasce dalla vista, l'amore impetuoso e passionale nasce solo dalla visione dell'oggetto.. Le 2 terzine hanno

Il “Catasto Ecografico Comunale” è un metodo per ricostruire in tempi rapidi l’assetto di tutti gli elementi nei quali si concretizza l’uso del territorio. Un sistema

gruppo A: GHIDELLI ALESSIO, TOSONI ISABELLA, MENSAH LEEFORD, KAUR SAPREET gruppo B: KAUR MANDEEP, KAUR MUSKAAN, KAUR JASDEEP, EL ARAJ RAJAE gruppo C: TALBI ASSIYA,

• Le verifiche in loco sono eseguite al fine di controllare in particolare la realità/effettività dell’operazione, la fornitura del bene/servizio in conformità con i termini e

[r]

Operando una tale dis- sociazione tra il presunto ambito della mathesis universalis e la purezza della sostanza pensante, infatti, non ci si rende conto della profonda unità che lega

Descrizione: festa tradizionale con allestimento di stand con Prodotti tipici locali come farina di mais, olio e vino, e preparazione della polenta servita su piatti di

Available Open Access on Cadmus, European University Institute Research Repository... European University