opracowanie: Agnieszka Urbanowska
konsultacja merytoryczna: prof. Włodzimierz Bolecki
tłumaczenie: Silvia Bruni, Italicus, konsultacja Marta Herling
Realizzazione Agnieszka Urbanowska
Supervisione testi prof. Włodzimierz Bolecki
Traduzione Silvia Bruni, Italicus, rivista da Marta Herling
podróż polsko-włoska
Gustaw Herling-Grudziński w Dragonei / A Dragonea
G
ustaw Herling-Grudziński, jeden z najwybit-niejszych polskich pisarzy, urodził się w 1919 roku w folwarku Skrzelczyce, kilkadziesiąt ki-lometrów od Kielc. Jego ojciec był właścicielem niewielkiego majątku oraz młyna w miejscowości Suchedniów.Uczęszczał do gimnazjum w Kielcach. Debiuto-wał – jeszcze jako uczeń – reportażem o Górach Świętokrzyskich opublikowanym w warszawskim piśmie „Kuźnia Młodych”. W latach 1937–1939 był studentem polonistyki na Uniwersytecie War-szawskim i znakomicie zapowiadającym się kry-tykiem literackim, który – mimo młodego wieku – miał w swoim dorobku wybitne eseje i recenzje.
Po wybuchu II wojny światowej, jako emisariusz tajnej organizacji niepodległościowej PLAN, w październiku 1939 roku Herling-Grudziński znalazł się na wschodnich terenach Rzeczypo-spolitej (Lwów, Grodno). Tam został aresztowany przez NKWD. Po przesłuchaniach trafił do
so-G
ustaw Herling-Grudziński, uno dei più gran-di scrittori polacchi, nacque nel 1919 nel-la campagna di Skrzelczyce, a poche decine di chilometri da Kielce. Suo padre era proprietario di un podere e di un mulino nella località di Su-chedniów.Herling-Grudziński frequentò il ginnasio di Kiel-ce e debuttò ancora studente con un reportage sulle montagne di Santa Croce, pubblicato nella rivista di Varsavia «Kuźnia Młodych». Negli anni 1937–1939 fu studente di polonistica all’Univer-sità di Varsavia e si fece apprezzare come acuto critico letterario: nonostante la giovane età, fu già autore di saggi e recensioni di rilievo.
Dopo lo scoppio della seconda guerra mondia-le, come delegato dell’organizzazione clandestina per l’indipendenza PLAN, nell’ottobre del 1939, Herling-Grudziński si trovò nei territori orien-tali della Polonia (Leopoli, Grodno). Qui venne arrestato dall’NKWD. Dopo aver subito gli
inter-Pierwszą moją ważną decyzją życiową był wybór kierunku studiów, co zrobiłem wbrew mojej rodzinie, która uważała, że powinienem wybrać kierunek bardziej praktyczny. Następną ważną decyzją było wstąpienie do jednej z pierwszych podziemnych organi-zacji niepodległościowych o nazwie PLAN (Polska Ludowa Akcja Niepodległościowa).
Gustaw Herling-Grudziński, Najkrótszy przewodnik po sobie samym
La prima importante decisione della mia vita è stata la scelta del corso degli studi: la presi contro la volontà dei miei familiari i quali ritenevano che avrei dovuto optare per un indirizzo più pratico. La successiva importante decisione è stata quella di entrare in una delle prime organizzazioni clandestine della resi-stenza: la PLAN (Azione Popolare Polacca per l’Indipendenza).
Gustaw Herling-Grudziński, Breve racconto di me stesso
order Virtuti Militari / Ordine Virtuti Militari
zaświadczenie zakończenia służby wojskowej /
certificato di congedo del servizio militare
we własnym gabinecie w Neapolu / Nel suo studio a Napoli
wieckiego obozu pracy w Jercewie k. Archangiel-ska nad Morzem Białym. W łagrze spędził półto-ra roku, ppółto-racując przy wyrębie lasu i rozładunku pociągów. Zwolniony na początku 1942 roku, do-łączył do Armii Polskiej gen. Władysława Ander-sa, z którą przez Persję i Egipt dotarł do Włoch, gdzie walczył pod Monte Cassino. Za udział w tej bitwie otrzymał order Virtuti Militari.
Koniec wojny i włączenie Polski do systemu so-wieckiego oznaczało dla pisarza konieczność pozostania na emigracji. W 1946 roku Herling--Grudziński był współzałożycielem, razem z Je-rzym Giedroyciem, najważniejszego polskiego pisma emigracyjnego – miesięcznika „Kultura”. Pierwszym miejscem zamieszkania pisarza był Rzym, potem Londyn, a w latach 1952–1955 Mo-nachium (po śmierci pierwszej żony, Krystyny). W 1955 roku Herling-Grudziński ożenił się z Li-dią Croce, córką słynnego włoskiego filozofa Be-nedetta Crocego, i osiadł na stałe w Neapolu.
rogatori da parte della polizia sovietica, fu trasfe-rito nel campo di lavoro di Ercevo, nella regione di Arcangelo, sul Mar Bianco. Trascorse nel gulag un anno e mezzo lavorando come tagliaboschi e allo scarico dei treni. Rimesso in libertà all’inizio del 1942 si unì al II Corpo d’Armata Polacco del generale Władysław Anders con il quale, attraver-so la Persia e l’ Egitto, giunse in Italia e combat-té a Montecassino. Per aver preso parte a questa battaglia è stato insignito dell’onorificenza Virtuti Militari.
La fine della guerra e l’inclusione della Polonia nel sistema sovietico costrinsero lo scrittore all’esilio. Nel 1946 Herling-Grudziński fu co-fondatore, insieme a Jerzy Giedroyc, della più importante rivista dell’emigrazione polacca – il mensile «Kul-tura». Visse inizialmente a Roma, poi a Londra e, negli anni 1952–1955, a Monaco (dopo la scom-parsa della prima moglie Krystyna). Nel 1955 Herling-Grudziński sposò Lidia Croce, terzoge-nita di Benedetto Croce, stabilendosi definitiva-mente a Napoli.
Gustaw Herling-Grudziński przed
siedzibą Wydawnictwa Literackiego /
Davanti alla sede della casa editrice
Wydawnictwo Literackie
Wydawca, właścicielka Wydawnictwa Literackiego Vera
Michalski-Hoffmann (z prawej) oraz Anna Zaremba, Prezes WL / L’editore,
la proprietaria di Wydawnictwo Literackie Vera Michalski-Hoffmann
(a destra) e Anna Zaremba, direttrice editoriale di WL
Po zakończeniu wojny Herling-Grudziński stał się jednym z najaktywniejszych i najbardziej zna-nych polskich pisarzy emigracyjzna-nych. Publikował w pis mach polskich („Wiadomości” londyńskie i „Kultura” paryska) oraz w czasopismach wło-skich, takich jak „Tempo Presente”, „Il Mondo”, „Corriere della sera”, „Il Giornale”. Przyjaźnił się i blisko współpracował w tym czasie z pisarzami włoskimi Nicola Chiaromonte oraz Ignazio Si-lone. Po okresie intensywnej pracy w Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w latach 1952–1955 Herling-Grudziński kontynuował współpracę z tą rozgłośnią do końca lat 60., przygotowując felieto-ny, recenzje i przeglądy prasy. Natomiast utwory literackie pisarza, bezlitośnie krytykujące ideolo-gię komunistyczną (np. Inny Świat), w Polsce ko-munistycznej były całkowicie zakazane – zaczęły się ukazywać dopiero dzięki powstaniu w 1976 roku tzw. drugiego obiegu, czyli poza systemem cenzury państwowej.
Ruch Solidarności i wydarzenia stanu wojennego Herling-Grudziński komentował w Dzienniku
pi-sanym nocą oraz w opowiadaniach Cud i Dżuma w Neapolu. Złożyły się one na jego pierwszą
książ-kę opublikowaną (w roku 1997) w Wydawnictwie Literackim, z którym nazwisko pisarza pozostaje związane do dziś.
Po upadku komunizmu Herling-Grudziń-ski trzykrotnie odwiedził ojczyznę. „Prze-stałem być pisarzem emigracyjnym, a sta-łem się pisarzem polskim mieszkającym w Neapolu” – stwierdził. Był doktorem honoris causa trzech uniwersytetów: w Poznaniu, Lublinie i w Krakowie. Zmarł we Włoszech 4 lipca 2000 roku. Podstawowymi tematami jego twór-czości były: problem totalitaryzmu, kwestie etyczne (problem zła jako
doświadczenia XX wieku), refleksje nad istotą chrześcijaństwa oraz miejscem sztuki w kulturze i życiu człowieka.
Dopo la fine della guerra Herling-Grudziński divenne uno degli scrittori polacchi in esilio più attivi e più noti. Pubblicò su riviste polacche (la londinese «Wiadomości» e la parigina «Kultura») e periodici italiani, fra cui «Tempo Presente», «Il Mondo», il «Corriere della sera», «Il Giornale». Nello stesso periodo strinse amicizia e stretta col-laborazione con Nicola Chiaromonte e Ignazio Silone. Negli anni 1952–1955, dopo un periodo di intenso lavoro presso l’Emittente Polacca “Ra-dio Wolna Europa”, Herling-Grudziński continuò la collaborazione con la stessa emittente fino alla fine degli anni Sessanta con scritti pubblicistici, recensioni e rassegne stampa. D’altro lato le ope-re letterarie dello scrittoope-re, spietatamente critiche nei confronti dell’ideologia comunista (come Un
mondo a parte), sono state assolutamente vietate
nella Polonia comunista e hanno cominciato ad apparire soltanto grazie all’avvio, nel 1976, del co-siddetto “drugi obieg” (secondo circuito), cioè al di fuori del sistema della censura statale.
Il movimento di “Solidarność” e gli eventi legati alla legge marziale (o stato di guerra) sono sta-ti commentasta-ti da Herling-Grudziński nel Diario
scritto di notte e nei racconti Il miracolo e La pe-ste a Napoli. Essi sono raccolti nel
suo primo libro pubblicato nel 1997 da Wydawnictwo Literackie, la casa editrice alla quale il nome dello scrittore è tuttoggi legato. Dopo la caduta del comunismo Herling-Grudziński è ritornato nel suo paese natale tre volte. “Ho smesso di essere uno scrittore in esilio, ma sono diventato uno scrit-tore polacco che vive a Napoli” – af-fermò. È stato insignito del titolo di dottore honoris causa da tre univer-sità: a Poznan, Lublino e a Cracovia. Si è spento a Napoli il 4 luglio 2000.
I temi centrali della sua opera fu-rono: il totalitarismo, le questioni etiche (il problema del male come esperienza del XX secolo), le rifles-sioni sull’essenza del cristianesimo
e sull’arte nella cultura e nella vita dell’uomo.
Dom na via Crispi ma dwa poziomy, gabinet ojca mieścił się – wciąż się mieści – na parterze. Ojciec spędzał w nim większość dnia, szukając tam samotności, sku-pienia na pisarstwie. Gabinet ten nie był jednak zwykłym pokojem do pracy, lecz miejscem, gdzie Gustaw Herling-Grudziński zbudował swój świat. Być może stworzył w nim nawet własną Polskę.
Marta Herling
La casa di via Crispi ha due piani, lo studio di mio padre era – ed è tuttora – al pianoterra. Vi passava la maggior parte della giornata cercandovi solitudine, raccoglimento nella scrittura. (…) Questo studio non era tuttavia una semplice stanza di lavoro ma il luogo in cui Gustaw Herling-Grudziński costruiva il suo mondo. Forse vi ha creato persino la sua Polonia.
Marta Herling
Okładki wydań „,,Innego Świata”,, / Copertine di varie edizioni di ,,Un mondo a parte
,,
S
woje najbardziej znane dziełoHerling-Gru-dziński napisał w latach 1949–1950, prawie bez skreśleń. Opublikowane zostało w 1951 roku w Londynie w tłumaczeniu na język angielski, a dopiero dwa lata później w oryginale, po polsku. Na pierwsze wydanie krajowe (w drugim obiegu) przyszło mu czekać do roku 1980,
a na pierwsze oficjalne – do 1989. Do tego czasu Inny Świat stał się jednym z najpopularniejszych tytułów podziemnego ruchu wy-dawniczego w Polsce. Po upad-ku komunizmu został lekturą szkolną. Ciesząca się niesłab-nącą popularnością książka ukazała się w Wydawnictwie Literackim w roku 2000 (seria „Lekcja Literatury”, wydanie poprzedzone rozmową Wło-dzimierza Boleckiego
z auto-rem) oraz w 2010 (ze wstępem Anne
Applebaum, która w swojej znanej książce Gułag wielokrotnie powołuje się na Inny Świat). Do-tychczas na całym świecie ukazało się 45 różnych wydań książki w polskim oryginale oraz w tłuma-czeniach na języki: angielski, szwedzki, argentyń-ski, arabargentyń-ski, chińargentyń-ski, japońargentyń-ski, niemiecki, włoski, francuski, rosyjski, czeski, hiszpański, bułgarski, węgierski, holenderski i ukraiński. Herling-Gru-dziński w Innym Świecie podzielił się swoimi do-świadczeniami z obozu pracy w sowieckiej Rosji. Opisując życie codzienne w „innym świecie”
ła-gru oraz losy współwięźniów, stworzył nawiązu-jącą do Dostojewskiego opowieść o istocie tota-litaryzmu, granicach człowieczeństwa, o upadku i zdziczeniu człowieka, ale również o heroicznym usiłowaniu ocalenia zasad moralnych wolnego świata; o przetrwaniu, nadziei, wolności, praw-dzie, miłości i przyjaźni.
H
erling-Grudziński scrisse la sua opera più celebre negli anni 1949–1950, quasi senza cancellature. Il libro è stato pubblicato nel 1951 a Londra, tradotto in inglese, e soltanto due anni più tardi nell’ originale polacco. Per la prima edizione in Polonia (nel secondo circuito) ha dovuto attendere il 1980, mentre per la prima pubblicazione ufficiale, il 1989. Fino ad allora Un mondo apar-te ha costituito uno dei titoli più
popolari del movimento editoria-le clandestino in Polonia. Dopo la caduta del comunismo è entrato a far parte delle letture scolastiche. Forte di una popolarità inesauribile, il libro ha visto più volte la ristampa presso Wydawnictwo Literackie: nel 2000 (serie “Lekcja Literatury”, edi-zione preceduta da un colloquio di Włodzimierz Bolecki con l’autore) e nel 2010 (con un’introduzione cura-ta da Anne Applebaum, che nel suo celebre libro Gulag fa più volte riferimento a Un
mondo a parte). Fino ad oggi sono apparse in
tut-to il mondo 45 edizioni diverse del libro nell’origi-nale polacco e nelle traduzioni in inglese, svede-se, argentino, arabo, cinesvede-se, giapponesvede-se, tedesco, italiano, francese, russo, ceco, spagnolo, bulgaro, ungherese, olandese e ucraino.
In Un mondo a parte Herling-Grudziński ha ri-portato le esperienze vissute in un campo di lavo-ro della Russia sovietica. Descrivendo la vita quo-tidiana nel “mondo a parte” del gulag e i destini
dei compagni di prigionia, ha creato un racconto che, richiamandosi a Dostoevskij, tocca l’essenza del totalitarismo, i limiti dell’umanità, la caduta e l’abbrutimento dell’uomo ma anche il tentativo eroico di salvataggio dei principi morali del mon-do libero; la costanza, la speranza, la libertà, la ve-rità, l’amore e l’amicizia.
>>> Inny Świat. Zapiski sowieckie
>>>
Un mondo a parte.
Zawsze zachowywałem się tak, żeby mówić prawdę i służyć prawdzie. Mój „Inny Świat” powstał z potrzeby prawdy. Moi współwięźniowie mnie do tego zobowiązali. Żegnali mnie słowami: „napisz o nas prawdę”.
Gustaw Herling-Grudziński, Najkrótszy przewodnik po sobie samym
Sono sempre stato guidato nella mia vita dal desiderio di dire la verità e di servire la verità. Il mio “Un mondo a parte” nacque da una esigenza di verità. (…) Sono stati i miei compagni di prigionia a indurmi a questo. Mi hanno salutato con le parole: “scrivi su di noi la verità”.
Gustaw Herling-Grudziński, Breve racconto di me stesso
Okładki polskich i włoskich wyborów opowiadań: ,
,Wędrowiec cmentarny,,”, ,,Wiek biblijny i śmierć,,
, „
,,Skrzydła ołtarza,,,„,,l,Isola,,, ,,Dwie historie - ,Wieża. Cud,,
” / Copertine di racconti in edizioni
polacche e italiane
P
ierwszym opowiadaniemHerlinga-Grudziń-skiego był opublikowany w 1956 roku w „Kul-turze” Książę Niezłomny (osnuty wokół tematu emigracji włoskiej w okresie
faszy-zmu). Dwa ostatnie utwory, nie-dokończone, odnalezione w archi-wum – Wędrowiec cmentarny oraz
Wiek biblijny i śmierć – ukazały się
w Wydawnictwie Literackim już po śmierci pisarza. Łącznie Her-ling-Grudziński napisał ponad pięćdziesiąt opowiadań. Ogłaszał je w zbiorach, na łamach prasy, a niektóre włączał do Dziennika
pisanego nocą.
I
l primo racconto di Herling-Grudziński, intito-lato Il principe Costante (sul tema dell’emigra-zione italiana durante il fascismo) fu pubblicatonel 1956 in «Kultura». I due ultimi raccon-ti, rimasti incompiuti e rinvenuti nell’ archivio – Il vagabondo per
i cimiteri e L’età biblica e la morte
– sono usciti presso Wydawnict-wo Literackie dopo la scomparsa dello scrittore. Herling-Grudziński è autore di più di cinquanta raccon-ti. Li pubblicò in raccolte, su giorna-li e riviste, inserendone la maggior parte nel Diario scritto di notte.
>>> Opowiadania
>>>
Racconti
Już wczesne opowiadania, takie jak Wieża i Pieta
dell’ Isola, wydane w tomie Skrzydła ołtarza,
od-słoniły nowe oblicze autora Innego Świata – pisa-rza metafizycznego i religijnego, artysty zafascy-nowanego sztuką i pejzażem Włoch.
Già i primi racconti, come La torre e Pietà
dell’Iso-la, editi nel volume Pale d’altare, svelano un nuovo
volto dell’autore di Un mondo a parte – quello di uno scrittore metafisico e religioso, di un artista preso dal fascino per l’arte e il paesaggio italiani.
Zło, zdaniem Herlinga, jest nieusuwalną częścią ludzkiej natury i każdy z nas w sprzyjającej sytuacji, każdy tzw. przyzwoity człowiek może stać się bestią. Świadomość tego nie oznacza kapitulacji, przeciwnie – jest częścią gorzkiej i pozbawionej złudzeń wiedzy o naturze człowieczej.
Zdzisław Kudelski
Il male, secondo Herling, è una parte irremovibile della natura umana e in una situazione scatenante ognuno di noi, ogni persona per bene, può trasformarsi in una bestia. La consapevolezza di questo fatto non significa una resa ma, al con-trario, è parte di una nozione amara e priva di illusioni sulla natura umana.
Zdzisław Kudelski Nie tworzę opowiadań nieosobistych, co przecież od wieków robią inni pisarze.
W każdym moim opowiadaniu jest pępowina łącząca je z moim życiem.
Gustaw Herling-Grudziński, Rozmowy w Neapolu
Non creo racconti impersonali, come fanno invece da secoli altri scrittori. In ogni mio racconto vi è un cordone ombelicale che lo lega alla mia vita.
Gustaw Herling-Grudziński, Conversazioni a Napoli
Marta Herling z ojcem w jego gabinecie /
Marta Herling con il padre nel suo studio
D
ziennik Herlinga-Grudzińskiego zastąpiłna łamach paryskiej „Kultury” Dziennik zmarłego w 1969 roku Witolda Gombrowicza. Publikowany był nieregularnie od roku 1971 do połowy lat 90.; fragmenty przedrukowywano również (po roku 1989)
w „Tygodniku Po-wszechnym”. Od 1996 roku zaczął się ukazy-wać w weekendowym dodatku do gazety co-dziennej „Rzeczpospo-lita”. W latach 2011– –2012 Dziennik pisany
nocą został
wznowio-ny – w trzytomowej edycji – przez Wy-dawnictwo Literackie. Pisany przez niemal trzydzieści lat, aż do śmierci, i ogłaszany na bieżąco Dziennik... był dla Herlinga-Gru-dzińskiego formą spontanicznego re-agowania na
rzeczy-wistość. Pisarz komentował w nim wydarzenia polityczne, analizował historię, rozważał proble-my sztuki i religii, w centrum uwagi umieszczając
Sulla rivista «Kultura», pubblicata in polacco a Pa-rigi, il diario di Herling-Grudziński ha sostituito il Diario di Witold Gombrowicz, scomparso nel 1969. Fu pubblicato a cadenza irregolare a partire dal 1971 fino alla metà degli anni Novanta; alcuni frammenti hanno visto la ristampa anche (dopo il 1989) su «Tygodnik Powszechny». Dal 1996 è stato pubblicato sul supplemento dome-nicale del quotidiano «Rzeczpospolita». Ne-gli anni 2011–2012 il
Diario scritto di notte
è stato ristampato da Wydawnictwo Litera-ckie in una edizione in-tegrale in tre volumi. Scritto nell’arco di cir-ca trent’ anni, fino alla morte e pubblicato all’i-stante, il Diario scritto di
notte è stato per
Herling-Grudziński una forma di reazione spontanea alla realtà. Lo scrittore ha commentato in esso gli eventi politici, ha ana-lizzato la storia, ha riflettuto su problemi legati all’arte e alla religione, concentrando l’attenzione
>>> Dziennik pisany nocą: 1971–2000
>>>
Dario scritto di notte: 1971–2000
Kiedyś, nie pamiętam ile mogłam mieć lat, obudziło mnie szybkie, rytmiczne bum, bum, bum. Niekończące się, niemal biegnące kroki. Jak na więziennym spacerniaku. W pierwszej chwili przeraziłam się: coś się stało. W końcu zorientowałam się, że to są kroki ojca. Tak pracował. Chodził godzinami, głośno, szybko i nerwowo maszerował. Często te kroki cichły nad ranem…
Marta Herling
Una volta, non ricordo quanti anni avessi, fui svegliata da un veloce e ritmi-co bum, bum, bum. Passi incessanti, quasi di ritmi-corsa. Come nella passeggiata in un carcere. Dapprima mi spaventai: cosa è successo? Alla fine mi resi conto che quelli erano i passi di mio padre. Lui lavorava così. Camminava per ore, marcian-do forte, velocemente e con nervosismo. Spesso questi passi cessavano al mattino…
Marta Herling
Gustaw Herling-Grudziński z żoną Lidią Croce /
Gustaw Herling-Grudziński con la moglie Lidia Croce
sprawy o wymiarze uniwersalnym, a nie osobi-stym. Idealny dziennik wyobrażał sobie tak:
Obok Dziennika Gombrowicza, Dziennik pisany
nocą jest najwybitniejszym utworem
diarystycz-nym w literaturze polskiej XX w.
su questioni di portata universale, non personale. Egli così immaginava un diario ideale:
Accanto al Diario di Gombrowicz, il Diario scritto
di notte è l’opera diaristica di maggior spicco nella
letteratura polacca del XX secolo.
Przesuwa się w nim raz szybciej, raz wolniej, raz na scenie, raz w tle, „historia spuszczona z łańcucha”. (...) A w lewym dolnym rogu, wzorem niektórych malowideł renesansowych, miniaturowy i ledwie naszkicowany autoportret obserwatora i kroni-karza.
Gustaw Herling-Grudziński, Dziennik pisany nocą, 3 II 1979
Si fa avanti in esso ora più velocemente, ora più lentamente, ora sulla scena, ora dietro le quinte, una “storia sciolta dalle catene”. (...) E nell’angolo in basso a sinistra, come in certi dipinti rinascimentali, l’autoritratto in minia-tura e schizzato appena dell’osservatore e cronista.
Gustaw Herling-Grudziński, Diario scritto di notte, 3 II 1979
W
ydawnictwo Literackie podjęło się wydaniaDzieł zebranych Gustawa
Herlinga-Gru-dzińskiego, w wielotomowej krytycznej edycji pod redakcją prof. Włodzimierza Boleckiego, hi-storyka literatury i wybitnego znawcy twórczości autora Innego Świata. Dzieła zebrane opracowuje zespół złożony z kilkunastu edytorów. Pierwszy tom ukazał się w 2009 roku – w 90. rocznicę uro-dzin pisarza. Zakończenie serii planowane jest na rok 2019.
Dotychczas w serii Dzieł
zebranych ukazały się:
1. Recenzje, szkice, rozprawy literackie 1935–1946, tom 1 (2009) 2. Recenzje, szkice, rozprawy literackie 1947–1956, tom 2 (2010)
Finora nella serie
Opere complete sono usciti:
1. Recensioni, saggi, discussioni letterarie 1935–1946, volume 1 (2009)
2. Recensioni, saggi, discussioni letterarie 1947–1956, volume 2 (2010)
W
ydawnictwo Literackie ha intrapreso la pubblicazione delle Opere complete (Dzieła zebrane) di Gustaw Herling-Grudziński con un’edizione critica in più volumi a cura del prof. Włodzimierz Bolecki, storico della lettera-tura ed eminente conoscitore della sua produzio-ne letteraria. Le Opere complete sono curate da una équipe composta da diversi redattori. Il pri-mo volume è apparso nel 2009, nella ricorrenza del 90° anniversario della nascita dello scrittore. La conclusione della serie è prevista per il 2019.>>> Dzieła zebrane
>>>
Opere complete
Wierzę, że ta monumentalna edycja stanie się wielkim wydarzeniem literackim. Ojcuniezmiernie zależało na pełnym wydaniu jego pism i przed śmiercią powierzył swo-jej rodzinie zadanie, by czuwać nad realizacją tego projektu. Mam głęboką nadzie-ję, że przygotowywana przez WL edycja przyczyni się do odkrycia pisarza, którego nie całkiem jeszcze znamy. Pierwsze dwa tomy „Dzieł” zawierają bowiem jego mniej znane utwory z lat przedwojennych i powojennych. Porządkując archiwum ojca, odnaleźliśmy zupełnie nieznane teksty – „Wędrowca cmentarnego” oraz „Wiek biblijny i śmierć”, które WL opublikował w osobnych edycjach, pozostałe ukażą się drukiem już niebawem.
Marta Herling
Credo che questa edizione monumentale costituirà un grande evento letterario. A mio padre premeva molto che i suoi scritti venissero pubblicati integralmente e ci ha affidato il compito di seguire la realizzazione di questo progetto. È mia profonda speranza che l’edizione pubblicata da Wydawnictwo Literackie contribuisca alla sco-perta di uno scrittore che ancora non conosciamo del tutto. I primi due volumi delle “Opere” contengono infatti i suoi scritti meno noti risalenti agli anni prima e dopo la guerra. Ordinando l’archivio di mio padre abbiamo rinvenuto testi finora inediti – “Il vagabondo per i cimiteri” e “L’età biblica e la morte”, che WL ha già pubbli-cato in volumi separati; altri vedranno a breve la stampa.
Marta Herling
Z Czesławem Miłoszem i Włodzimierzem Boleckim.„,,Trzy zimy,,”były dla młodego Herlinga-Grudzińskiego
wielkim literackim przeżyciem. Z Czesławem Miłoszem łączyła go długoletnia znajomość i wzajemny
szacu-nek, ale dzieliły zasadnicze różnice zdań. / Con Czesław Miłosz e Włodzimierz Bolecki. ,,Tre inverni,,
fu-rono recensiti dal giovane Herling-Grudziński come una grande esperienza letteraria. Fu legato a Czesław
Miłosz da una lunga amicizia e rispetto reciproco, anche se vi furono fra di loro fondamentali differenze
di opinioni.
W przygotowaniu
kolejne tomy:
3. Recenzje, szkice, rozprawy literackie
1957–2000, tom 3 (ukaże się w 2013)
4. „Inny Świat”,
„Dziennik podróży do Burmy”
5. Opowiadania wszystkie 6. Dziennik pisany nocą
7. Szkice o literaturze rosyjskiej
(„Upiory rewolucji”)
8. Eseje
9. Pisma o sztuce 10. Pisma włoskie
11. „Najkrótszy przewodnik
po sobie samym” oraz inne szkice
12. „Rozmowy z Dragonei”
oraz „Rozmowy w Neapolu”
13. Wywiady
14. Wybór korespondencji 15. Varia
Volumi successivi
in preparazione:
3. Recensioni, saggi, discussioni letterarie
1957–2000, volume 3 (uscirà nel 2013)
4. Un mondo a parte,
Diario di viaggio in Birmania
5. Tutti i racconti 6. Diario scritto di notte
7. Saggi sulla letteratura russa
(“I fantasmi della rivoluzione”)
8. Saggi
9. Scritti sull’arte 10. Scritti italiani
11. “Breve racconto di me stesso”
e altri saggi 12. “Conversazioni da Dragonea” e “Conversazioni a Napoli” 13. Interviste 14. Corrispondenza scelta 15. Varia
Książki Gustawa Herlinga-Grudzińskiego
w Wydawnictwie Literackim (Kraków):
Libri di Gustaw Herling-Grudziński editi da
Wydawnictwo Literackie:
Cud. Dżuma w Neapolu (1997) Il miracolo. La peste a Napoli (1997) Podróż do Burmy (1999)
Viaggio in Birmania (1999)
Inny Świat (Lekcja Literatury z Gustawem Herlingiem-Grudzińskim
i Włodzimierzem Boleckim) (2000, 2002)
Un mondo a parte (2000)
Najkrótszy przewodnik po sobie samym (2000) Breve racconto di me stesso (2000)
Skrzydła ołtarza (Lekcja Literatury z Włodzimierzem Boleckim) (2001, 2004) Pale d’altare (2001)
Wędrowiec cmentarny (2006) Il vagabondo per i cimiteri (2006) Wiek biblijny i śmierć (2007) L’età biblica e la morte (2007)
Recenzje, szkice, rozprawy literackie 1935–1946, Dzieła Zebrane, tom 1 (2009) Recensioni, saggi, discussioni letterarie 1935–1946, Opere riunite, volume 1 (2009) Recenzje, szkice, rozprawy literackie 1947–1956, Dzieła Zebrane, tom 2 (2010) Recensioni, saggi, discussioni letterarie 1947–1956, Opere riunite, volume 2 (2010) Inny Świat (2010) (wstęp Anne Applebaum)
Un mondo a parte (2010) (prefazione di Anne Applebaum) Dziennik pisany nocą, tom 1: 1971–1981 (2011)
Diario scritto di notte, volume 1: 1971–1981 (2011)
W latach 1994–2002 na polskim rynku ukazało się także wydanie popularne najważniejszych utworó
w
Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, pod redakcją Zdzisława Kudelskiego.
Negli anni 1994–2002 le principali opere di Gustaw Herling-Grudziński sono apparse sul mercato p olac-co anche nelle edizioni popolari, curate da Zdzisław Kudelski.
Dziennik pisany nocą, tom 2: 1982–1992 (2012) Diario scritto di notte, volume 2: 1982–1992 (2012) Dziennik pisany nocą, tom 3: 1993–2000 (2012) Diario scritto di notte, volume 3: 1993–2000 (2012)
Tra le sue opere edite in italiano ricordiamo:
Przekłady dzieł Herlinga-Grudzińskiego na język
włoski (wybór):
Due racconti. La Torre – Il Miracolo (Scheiwiller, Milano 1990) Dwa opowiadania. Wieża – Cud (Scheiwiller, Mediolan 1990) Gli spettri della rivoluzione (Il ponte alle grazie, Firenze 1991) Widma rewolucji (Ponte alle Grazie, Florencja 1991)
Diario scritto di notte (scelta di brani da Dziennik pisany nocą,
a cura di Gustaw Herling e Francesco M. Cataluccio, Feltrinelli, Milano 1992)
Dziennik pisany nocą (wybór tekstów z Dziennik pisany nocą pod red. Gustawa Herlinga-Grudzińsk
iego i Francesca M. Catalucciego, Feltrinelli, Mediolan 1992)
Un mondo a parte (Feltrinelli, Milano1994, 2003, 2010) Inny Świat (Feltrinelli, Mediolan1994, 2003, 2010) L’isola (Mondadori, Milano 1994)
Wyspa (Mondadori, Mediolan 1994)
I due volumi di racconti:
Dwa tomy opowiadań:
Ritratto veneziano (Feltrinelli, Milano 1995) e Don Ildebrando (Feltrinelli, Milano 1999) Portret wenecki (Feltrinelli, Mediolan 1995) i Don Ildebrando (Feltrinelli, Mediolan 1999)
(con Titti Marrone) Controluce, Pironti, Napoli 1995
Pod światło (we współpracy z Titti Marrone, Neapol 1995) Le perle di Vermeer, Fazi editore, Roma 1997
Perły Vermeera (Fazi editore, Rzym 1997)
Ricordare, raccontare. Conversazione su Šalamov (L’Ancora del Mediterraneo, Napoli 1999) Wspominać, opowiadać. Rozmowa o Šalamovie (L’Ancora del Mediterraneo, Neapol 1999) Variazioni sulle tenebre. Conversazione sul male (L’Ancora del Mediterraneo, Napoli 2000) Wariacje o mroku. Rozmowa o złu (L’Ancora del Mediterraneo, Neapol 2000)
Breve racconto di me stesso, a cura di M. Herling (L’Ancora del Mediterraneo, Napoli 2001)
Najkrótszy przewodnik po sobie samym (pod red. Marty Herling, L’Ancora del Mediterraneo, Neapol 2001) L’isola (L’Ancora del Mediterraneo, Napoli 2003)
Wyspa (L’Ancora del Mediterraneo, Neapol 2003)
Requiem per il campanaro (L’Ancora del Mediterraneo, Napoli 2003) Podzwonne dla dzwonnika (L’Ancora del Mediterraneo, Neapol 2003) La notte bianca dell’amore (L’Ancora del Mediterraneo, Napoli 2004) Biała noc miłości (L’Ancora del Mediterraneo, Neapol 2004)
Il pellegrino della libertà. Saggi e racconti, a cura di M. Herling (L’Ancora del Mediterraneo, Napoli 2006) Pielgrzym wolności. Eseje i opowiadania (pod red. Marty Herling, L’Ancora del Mediterraneo, Neapol 2006)
Gustaw Herling-Grudziński na schodach Pałacu Filomarino, w dawnym mieszkaniu Benedetta Crocego. /
Gustaw Herling-Grudziński sulla scalinata di Palazzo Filomarino, dimora in cui risiedette Benedetto Croce.
I libri di Gustaw Herling-Grudziński sono stati fino ad oggi tradotti in lingua inglese, francese, tedesca, ungherese, russa, spagnola, ucraina, olandese, bulgara, croata, ceca, serba, italiana e slo-vena.
Książki Gustaw Herlinga-Grudzińskiego przełożono dotychczas m.in. na język angielski, fran-cuski, niemiecki, węgierski, rosyjski, hiszpański, ukraiński, holenderski, bułgarski, chorwacki, czeski, serbski, włoski oraz słoweński.
W wydanym niedawno dzienniku Crocego znajduję pod datą od 21 marca do 1 kwietnia 1944 króciutką wzmiankę o sobie: że przyszedłem do willi „Tritone”; że czytałem przed wojną dzieła Crocego po niemiecku i należałem w Warszawie do grona stu-dentów interesujących się jego filozofią; i że chciałem przekładać jego książki na polski.
Gustaw Herling-Grudziński, Willa Tritone. Interludium wojenne we Włoszech
Nel diario di Croce recentemente pubblicato, in data dal 21 marzo al 1° aprile 1944 trovo una breve menzione a mio riguardo: che ero arrivato a villa Tritone, che prima della guerra avevo letto le opere di Croce in tedesco, che a Varsavia appartenevo a un gruppo di cultori della sua filosofia e cehe desideravo tradurre in polacco i suoi libri.
Gustaw Herling-Grudziński, Villa Tritone. Interludio bellico in Italia
20 listopada 2012 roku w fasadę kamienicy przy ul. Crispi w Neapolu wmurowana zostanie tablica upamiętniająca
życie i twórczość Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. W uroczystości weźmie udział Prezydent Rzeczypospolitej Polskie,
Bronisław Komorowski oraz prezydent Republiki Włoskiej Giorgio Napolitano. / Il 20 novembre 2012 sulla facciata
esterna dell,’edificio situato in via Crispi a Napoli verra apposta una lapide che ricordera la vita e l,’opera di Gustaw
Herling-Grudziński. Assisteranno alla cerimonia inaugurale il Presidente della Repubblica di Polonia Bronisław
Komorowski e il Presidente della Repubblica Italiana Giorgio Napolitano.
,
,
s. 1, 7, 15, 17, 25
fot. B. Paczowski, Neapol 1988
foto: B. Paczowski, Napoli 1988
s. 4
fot. B. Paczowski, Dragonea 1988
foto: B. Paczowski, Dragonea 1988
s. 9
fot. W. Bolecki, Kraków 2000
foto: W. Bolecki, Cracovia 2000
s. 18
fot. E. Lempp, Kraków 1994
foto: E. Lempp, Cracovia 1994
s. 27
fot. S. Ruocco, Neapol 2012
foto: S. Ruocco, Napoli 2012
>>> Indeks fotografii
www.wydawnictwoliterackie.pl infolinia: 800 421 040
L’ARCHIVIO
DI GUSTAW HERLING-GRUDZIŃSKI A NAPOLI
Il 25 giugno 2010 il direttore della Biblioteca Nazionale di Varsavia,
dr Tomasz Makowski, la vedova dello scrittore Lidia Croce, membro
del Consiglio della Fondazione «Biblioteca Benedetto Croce» e la figlia
Marta Herling responsabile dell’Archivio di Gustaw Herling-Grudziński,
hanno firmato un accordo per l’ordinamento dell’Archivio, l’inventario
informatico dei documenti in un data-base e la loro riproduzione digitale
finalizzata alla definitiva conservazione dell’archivio e all’utilizzo per
opere editoriali e scientifiche.
Nel mese di ottobre del 2010 il Presidente della Repubblica di Polonia
Bronisław Komorowski, ha concesso l’Alto Patronato al Progetto.
Il progetto è previsto di durata triennale. Nella prima fase della sua realizzazione (2010), coi fondi del pro-gramma operativo del Ministro della Cultura e del Patrimonio Nazionale della Repubblica di Polonia – «Cultura polacca all’estero. Tutela del patrimonio nazionale» – si è proceduto alla disinfestazione delle raccolte. Sono stati inventariati i manoscritti letterari, alcuni faldoni con i ritagli di stampa, la corrisponden-za con Jerzy Giedroyc e i suoi numerosi allegati; sono stati poi collocati in apposite cartelle antiacido e in contenitori realizzati per la conservazione dell’archi-vio, e schedati nella base dati informatizzata.
Nel 2011 il lavoro ha riguardato l’ordinamento e l’inventariazione della corrispondenza, che consta di alcune migliaia di lettere in diverse lingue, ed è pro-seguito nel 2012. Nel corso di quest’anno è prevista anche la digitalizzazione dei manoscritti letterari di Gustaw Herling-Grudziński e della sua corrispon-denza con Jerzy Giedroyc e Konstanty Jeleński.
Nell’archivio accanto a materiali biografici quali documenti personali, diplomi delle lauree honoris
cau-sa e dei premi letterari, le medaglie: Virtuti Militari
che gli fu conferita per la battaglia di Monte Cassino e l’Aquila Bianca, la più alta onorificenza polacca, che ricevette nel 1998; si trovano le lettere che gli furono inviate al campo di prigionia di Ercevo, tra gli altri dal professor Juliusz Kleiner, un piccolo taccuino con copertina di metallo comprato subito dopo la sua libe-razione dal campo e contenente gli appunti utilizzati in seguito per Un mondo a parte – uno dei suoi libri più celebri, tradotto in molte lingue; le fotografie scattate durante l’addestramento militare del Secondo Corpo di Armata Polacca nel Vicino Oriente, i numeri di «Orzeł Biały», «Irydion» e di «Aretusa» del 1944 con l’articolo Guida della Polonia per i buoni Europei, che rappresentò il suo debutto letterario italiano. I mate-riali del periodo della seconda guerra mondiale e del dopoguerra fino al 1952, fra i quali diverse traduzioni dall’inglese e l’ultimo capitolo di Un mondo a parte non pubblicato in «Wiadomości», sono stati portati da Londra nell’archivio di Napoli, dopo la morte dello scrittore.
Di recente, durante il riordino della biblioteca, fra alcune riviste della fine degli anni ’50, e sicuramente portati dalla Polonia da Łucja Utnik – sono stati rin-venuti i testi più antichi, scritti nella seconda metà de-gli anni ’30, sulla cultura popolare, e la traduzione dal tedesco redatta dallo scrittore nella casa di famiglia a Suchedniow all’inizio della seconda guerra mondiale, del saggio di Benedetto Croce Heinrich Von Kleist.
Di estremo interesse sono i Diari degli anni 1957–
1958, ancora inediti, dove sono annotati, tra l’altro,
alcuni incontri con i Polacchi che arrivavano dalla Polonia o che si trovavano in esilio. Così diversi anni dopo li descrisse nella sua Autobiografia Sławomir Mrożek, che per la prima volta si recò in visita a Napoli nel 1959: «Oltre la Francia e Jerzy Giedroyc –
Napoli rappresentava il secondo polo dove si incrociavano le vie di coloro che arrivavano dalla Polonia».
Purtroppo non si sono conservati i manoscritti degli anni ’60 e ’70 e ciò si deve certamente al fatto che Herling non si preoccupò di conservarli . Soltanto a metà degli anni ’80 nelle lettere che egli inviò alle redazioni e agli editori, chiese che – dopo averli dat-tilografati – gli fossero restituiti, spiegando che era l’unico esemplare che possedeva. Effettivamente da quel periodo si sono conservati quasi tutti i mano-scritti delle sue opere.
Va sottolineato che fino alla fine della sua vita, anche se sulla scrivania vi era la macchina da scrivere,
Herling rimase fedele all’abitudine di scrivere a mano su quaderni e block-notes, nei quali vergava con una scrittura minuscola ma chiaramente leggibile, i suoi racconti e una delle sue opere più celebri e apprezzate: il Diario scritto di notte.
Così fu anche per l’ultimo racconto, incompiuto, rimasto sulla scrivania insieme alla corrispondenza di quei giorni, e che reca il significativo titolo: L’età
biblica e la morte.
Altrettanto interessanti sono le circa 20.000 lettere della corrispondenza intrecciata tra gli altri, con: Jerzy Giedroyc, Jerzy Stempowski, Konstanty A. Jeleński, Czesław Miłosz, Adam e Lidia Ciołkosz, Sławomir Mrożek, Jan Nowak-Jeziorański, Włodzimierz Sznar-bachowski, Jan Lebenstein, Kazimierz Wierzyński, Aleksander i Ola Wat, Wiktor Weintraub, Leszek Kołakowski; con intellettuali italiani, inglesi, francesi e americani, con scrittori, editori e esponenti politici, come ad esempio: Giovanni Spadolini, Ignazio Si-lone, Nicola Chiaromonte, Indro Montanelli, Sergio Romano, Enzo Bettiza, Bertrand Russell, Graham Green, Albert Camus, e il primo editore di Un mondo
a parte, William Heinemann.
Una parte rilevante dell’Archivio è composta dai ritagli di articoli a stampa – fra i quali la ricca e poco nota pubblicistica di Gustaw Herling-Grudzinski in lingua italiana, su temi letterari, sociali e politici – usciti nei maggiori quotidiani e periodici, come „Il Corriere della Sera”, „Il Giorno”, „Tempo Presen-te”, „Il Mondo”, „L’Espresso”, „La Fiera Letteraria”, „Settanta”. Lo stesso autore così li definì : «La
collabo-razione con i giornali italiani è stata per me significativa : scrivere in un’altra lingua,anche se si trattava solo di testi pubblicistici, in verità mi stancava molto, ma allo stesso tempo essendo una esperienza completamente nuova, mi faceva un grande piacere».
Completano l’Archivio le numerose registrazioni audio-visuali e le fotografie di Gustaw Herling--Grudziński.
Marta Herling Joanna Borysiak Traduzione di Karina Deda e Paolo Bianchi
↑La lettera di Giovanni Spadolini del
13.01.1969 che invita Gustaw Herling-Grudziński alla collaborazione con il «Corriere della Sera».
↓La lettera di Jerzy Giedroyc del 28.05. 1956 che rinnova la
collaborazione di Gustaw Herling-Grudziński con „Kultura”.
→Manoscritto del «Diario scritto di notte» del 18.03.1993.
nella pagina precedente
Melchior Wańkowicz (primo da destra) registra la testimonianza di Gustaw Herling-Grudziński sulla battaglia di Monte Cassino. In fondo Jerzy Giedroyc, Palagiano (Puglia) 1945.
nella pagina successiva
Gustaw Herling-Grudziński nel suo studio, Napoli, 1994 (fot. Irena Morawska)
Fu fra i più eminenti e più letti scrittori polacchi del Novecento,
nonostante che nel suo paese natale, per oltre 40 anni, le sue opere
non poterono esser pubblicate. Grazie alla rivista «Kultura» di
Parigi, della quale fu cofondatore, alle collane editoriali dell’Instytut
Literacki, e successivamente alle edizioni del circuito clandestino,
le sue opere poterono circolare in Polonia. Fu anche un brillante
pubblicista, saggista e critico letterario, cosa che sempre più spesso
viene ricordata, anche grazie alla pubblicazione dei suoi scritti. Non
meraviglia dunque che nella sua casa a Napoli in via Crispi 69, dove
visse dal 1955 alla morte, egli abbia lasciato un Archivio di eccezionale
interesse, estreme mante ricco ed eterogeneo.
gustaw herling-grudziński
Kielce, 20 maggio 1919 – Napoli, 4 luglio 2000
Sotto l’Alto Patronato del Presidente della Repubblica Polacca Bronisław Komorowski Progetto realizzato in collaborazione con la Fondazione “Biblioteca Benedetto Croce” Progetto finanziato dal Ministero della Cultura e del Patrimonio Nazionale della Repubblica di Polonia
