STORIA DELLA LINGUA LATINA a.a. 2017/2018
L’ONOMASTICA SIDERALE TESTI
1. Plaut. Amph. 271-276:
Certe edepol, si quicquamst aliud quod credam aut certo sciam, credo hac noctu Nocturnum obdormivisse ebrium.
Nam neque Septemtriones quoque in caelo commovent, neque se Luna quoquam mutat atque uti exorta semel, nec Iugulae neque Vesperugo neque Vergiliae occidunt.
Ita statim stant signa neque nox quoquam concedit die.
2. Luc. 4, 521-25:
cum sidera caeli
ante ducis voces oculis umentibus omnes adspicerent flexoque Ursae temone paverent, idem, cum fortes animos praecepta subissent, optavere diem
3. Hor. carm. 3,29,17 sgg.:
Iam clarus occultum Andromedae pater / ostendit ignem, iam Procyon furit / et stella vesani Leonis, / sole dies referente siccos.
4. Luc. 4, 525-528:
Nec segnis vergere ponto
Tunc erat astra polus; nam sol Ledaea tenebat Sidera, vicino cum lux altissima Cancro est;
nox tum Thessalicas urgebat parva sagittas.
5. Quint. inst 1,4,4
nec, si rationem siderum ignoret [scil. grammaticus] poetas intellegat, qui (ut alia omittam) totiens ortu occasuque signorum in declarandis temporibus utuntur.
6. Verg. georg. 1,427-437
Luna, revertentis cum primum colligit ignis, si nigrum obscuro conprenderit aera cornu, maxumus agricolis pelagoque parabitur imber;
at si virgineum suffuderit ore ruborem, ventus erit; vento semper rubet aurea Phoebe.
Sin ortu quarto, namque is certissimus auctor, pura neque obtunsis per caelum cornibus ibit, totus et ille dies et qui nascentur ab illo
exactum ad mensem pluvia ventisque carebunt, votaque servati solvent in litore nautae
Glauco et Panopeae et Inoo Melicertae.
7. Hom. Od. 5,271-75:
“e il sonno non gli cadeva sulle palpebre,
mentre fissava le Pleiadi e Boote che tardi tramonta e l’Orsa, che chiamano anche con il nome di Carro, che sempre si volge e spia Orione,
la sola che non partecipa ai lavacri di Oceano”.
8. Luc. 8, 165-184:
saepe labor maestus curarum odiumque futuri 165 proiecit fessos incerti pectoris aestus,
rectoremque ratis de cunctis consulit astris, unde notet terras, quae sit mensura secandi aequoris in caelo, Syriam quo sidere servet,
aut quotus in Plaustro Lybiam bene dirigat ignis. 170 Doctus ad haec fatur taciti servator Olimpi:
‘signifero quaecumque fluunt labentia caelo, numquam stante polo miseros fallentia nautas, sidera non sequimur; sed qui non mergitur undis
axis inocciduus gemina clarissimus arcto, 175 ille regit puppes. Hic cum mihi semper in altum
surget et instabit summis minor Ursa ceruschis, Bosporon et Scythiae curvantem litora Pontum Spectamus. Quidquid descendet ab arbore summa
Arctophylax propriorque mari Cynosura feretur, 180 in Syriae portus tendet ratis. Inde Canopos
excipit australi caelo contenta vagari,
stella timens borean; illa quoque perge sinistra trans Pharon, in medio tanget ratis aequore Syrtim’.
9. Plin. nat. 2, 31:
Obliquitatem eius [scil. Zodiaci] intellexisse […] Anaximander Milesius traditur primus Olympiade quinquagesima octava, signa deinde in eo Cleostratus, et prima Arietis ac Sagittarii.
10. Verg. georg. 1,24-35:
Tuque adeo, quem mox quae sint habitura deorum
Concilia incertum est, urbisne invisere, Caesar, 25 terrarumque velis curam, et te maximus orbis
auctorem frugum tempestatumque potentem accipiat cingens materna tempora myrto, an deus immensi venias maris, ac tua nautae
numina sola colant, tibi serviat ultima Thule, 30 teque sibi generum Tethys emat omnibus undis,
anne novum tardis sidus te mensibus addas, qua locus Erigonen inter chelasque sequentis panditur: ipse tibi iam bracchia contrahit ardens
Scorpios et caeli iusta plus parte reliquit 35
11. Suet. Aug. 94,12:
Tantam mox fiduciam fati Augustus habuit, ut thema suum vulgaverit nummumque argenteum nota sideris Capricorni, quo natus est, percusserit.
12. Iuv. 10,93 sg :
principis [scil. Tiberii] angusta Caprearum in rupe sedentis / cum grege Chaldaeo
13. Firm. Mat. math. 2,30,4 sg.:
cave ne quando [...] de vita Romani imperatoris aliquid interroganti respondeas; non enim oportet nec licet
14. Suet. Nero 6,1:
Nero natus est [...] XVIII Kal. Ian. tantum quod exoriente sole, paene ut radiis prius quam terra contingeretur.
15. Manil. 1,874 sgg.:
seu deus instantis fati miseratus in orbem / signa […] mittit; / numquam futtilibus excanduit ignibus aether
16. Verg. ecl. 9,46 sgg.
'Daphni, quid antiquos signorum suspicis ortus?
Ecce Dionaei processit Caesaris astrum, astrum quo segetes gauderent frugibus et quo duceret apricis in collibus uva colorem.
17. Aug. comm. de vita sua, fr. VI p. 87 Malc.4:
Ipsis ludorum meorum diebus sidus crinitum per septem dies in regione caeli sub septemtrionibus est conspectum. Id oriebatur circa undecimam horam diei clarumque et omnibus e terris conspicuum fuit. Eo sidere significari vulgus credidit Caesaris animam inter deorum immortalium numina receptam, quo nomine id insigne simulacro capitis eius, quod mox in foro consecravimus, adiectum est.
18. Luc. 1,522 sgg.:
Spes saltem trepidas mentes levet, addita fati Peioris manifesta fides, superique minaces
Prodigiis terras implerunt, aethera, pontum. 525 Ignota obscurae viderunt sidera noctes
ardentemque polum flammis caeloque volantes obliquas per inane faces crinemque timendi sideris et terris mutantem regna cometen.
Fulgora fallaci micuerunt crebra sereno 530 et varias ignis tenso dedit aere formas:
nunc iaculum longo, nunc sparso lumine lampas emicuit caelo. Tacitum sine nubibus ullis
fulmen et arctois rapiens de partibus ignem
percussit Latiare caput, stellaeque minores 535
per vacuum solitae noctis decurrere tempus in medium venere diem, cornuque coacto iam Phoebe toto fratrem cum redderet orbe, terrarum subuta percussa expalluit umbra.
Ipse caput medio Titan cum ferret Olympo, 540 condidit ardentes atra caligine currus
involvitque orbem tenebris gentesque coegit desperare diem; qualem fugiente per ortus sole Thyesteae noctem duxere Mycenae.
19. Macr. Somn. 1,14,41:
sunt stellae quidem singulares […]; sidera vero, quae in aliquod signum stellarum plurium compositione formantur, ut Aries, Taurus, ut Andromeda, Perseus, vel Corona et quaecumque variarum genera formarum in caelum recepta creduntur. Sic et apud Graecos et diversa significant;
et stella una est; signum stellis coactum, quod nos sidus vocamus.
20. Varro ling. 7,73 :
Arbitror antiquos rusticos primum notasse quaedam in caelo signa, quae praeter alia erant insignia atque ad aliquem usum culturae et tempus designandum convenire animadvertebantur.
21. Varro ling. 7,50 :
Iugula signum quod Accius appellat Oriona, cum ait [trg. 639 Ribbeck]
‘citius Orion pallescit’. Huius signi caput dicitur ex tribus stellis, quas infra duae clarae, quas appellant umeros; inter quas quod videtur iugulum, iugula dicta.
22. Varro ling. 6,6 :
cum stella prima exorta, eum Graeci vocant , nostri Vesperuginem, ut Plautus: neque Vesperugo, neque Vergiliae occidunt’, id tempus a Graecis , Latini vesper.
23. Luc. 9,531-543
Deprensum est hunc esse locum qua circulus alti Solstitii medium signorum percutit orbem.
Non obliqua meant, nec Tauro Scorpios exit Rectior, aut Aries donat sua tempora Librae aut Astraea iubet lentos descendere Pisces.
Par Geminis Chiron, et idem quod Carcinus ardens Umidus Aegoceros, nec plus Leo tollitur Urna.
At tibi, quaecumque es Lybico gens igne dirempta, In noton umbra cadit, quae nobis exit in Arcton.
Te segnis Cynosura subit, tu sicca profundo Mergi Plaustra putas nullumque in vertice semper Sidus habes inmune mari; procul axis uterque est, Et fuga signorum medio rapit omnia caelo.
24. Manil. 5,174 sg.
Nunc Cancro vicina canam, cui parte sinistra
Consurgunt Iugulae 25. Manil. 5,645 sg.
Nixa genu species et Graio nomine dicta Engonasin, cui nulla fides sub origine constat, dextra per extremos adtollit lumina Pisces.
26. Manil. 5,140-142
Taurus, in aversos praeceps cum tollitur ortus, sexta parte sui certantes luce sorores
Pleiadas ducit
27. Quinti. inst. 10,1,90:
multum in Valerio Flacco nuper amisimus.
28. Val. Fl. 1,5-7:
Phoebe, mone, si Cumaeae mihi conscia vatis / stat casta cortina domo, si laurea digna / fronte viret.
