Si propongono, in questa appendice, i testi degli inni 1 s e 5 s, riprodotti secondo la lectio dell’edizione summontiana, corrispondenti agli inni V M e VII M. Gli unici interventi sono quelli relativi alla punteggiatura. Sulle consistenti differenze di questi due inni rispetto al testo del codice di Madrid, cfr. Capitolo III, commento agli inni 1 s e 5 s.
1 s
De mundi creatione, ad Antonium Panhormitam.
Hoc coelum, quaeque obliquo distincta meatu, Sed certa ferri sidera lege vides,
Telluremque suo libratam pondere, circum Quam cingit rapidis Ennosigaeus aquis,
Spirantisque avium tractus, fusumque superne Qui cuncta aetherio temperat orbe Iovem,
Antoni, deus e nihilo, deus omnia fecit, Et formam rebus iussit adesse suam.% Ipse sua voluit coelum splendescere luce,
Et terras caecae noctis habere vicem, Accendique diem claro de lumine solis,
Solis et auratum mane redire iubar,% Alternisque atrae lucem concedere nocti, Temporaque hinc spatiis ire coacta suis.%
Bissenisque vagum complevit mensibus annum, Ut tamen in partis quattuor omnis eat.%
Nanque ubi sol nostro languens se se eripit orbi, Frigidaque hibernis terra madescit aquis,% Saevit hiems incana gelu, riget horrida bruma, Tum tellus foetu concipit aucta suo.% Ast ubi vicinos sol ipse recurrit ad ortus,
Excursu et parili noxque diesque ruunt, Terra suas ostentat opes, et divite gemma Vestit pampineas vitis opaca comas,%
Ludit et in pratis varium ver, ludit et aestas Torrida, et ipsa suas sedula curat opes.%
Haec frumenta manu legit, haec et in horrea condit, Quae mox versa rotis parca colona terat.%
Hinc cedente die, longe et crescentibus umbris, Autumnus pleno fert sua poma sinu,% Ac Bacchum plenis docet expumare lacunis, Sordida dum celeri sub pede musta fluunt. Sic statuit pater ipse hominum, rerumque creator, Annua perpetuas munera obire vices.
Quin etiam spirare suis de partibus orbis Ventos, et patriis nomen habere locis.
Nanque ab hyperboreis Aquilo volat impiger antris, Excitat oppositas humidus Auster aquas.
Eoos ciet Eurus equos, at mitis ab orbe Hesperio Zephyrus lenia flabra movet. Idem etiam occultos alta ad convexa vapores Sustulit, ac terrae vertit in auxilium. Unde cadunt himbres, et matutina pruina,
5 10 15 20 25 30 35 40
100 Et grato sitiens rore madescit humus.
An non et summo decurrunt vertice rivi, Et cava muscosis fontibus antra sonant?
Unde sitim pecudesque, feraeque, armenta sedent, Temperet et riguum caerula limpha solum.
Quando aer quoque nimbosis inclusus in antris Cogitur in laticem frigore, et inde fluit.
Nequa igitur mundi regio vacet, implet et undas Piscibus, hi campo liberiore natant,
Ac gregibus variis ingentia regna frequentant, Nullaque squamigera gente lacuna caret.
Alitibusque auras celebrat, quibus indit et alas, Et corpus penna versicolore tegit,
Induit et virides frondenti gramine colles, Et nemora arboreis velat opaca comis. Communem et statuit victum e felicibus agris,
Pomaque frugiferis ducit ab arboribus, Quo varios usus homini, pecorique, avibusque
Praestent, ac vitae munera certa ferant. Et iam quadrupedes foetus, obnoxia morti Corpora, plumosos edideratque greges.
Tum deus humanos effingere molliter artus, Membraque de tenui ducere coepit humo. Cunctaque formarat studio perfecta magistro, Quaeque artem referant artificem suum.% Mox auram aetherio de fomite fundit in illum,
“Vive – ait – et proprio membra labore fove”. Arcanae mox partem animae de mente profunda Libat, et erecti spirat in ora viri.
“Dux – ait – haec hominum generi sit, et ipsa magistra Et sua constituant hac duce, seque regant.
Hac validas ponant urbes, hac iura notarint, Hac coetus pariter, iustitiamque colant.
Coniugium ac thalamos discant, ratione magistra, Servare et casta relligione focos,
Atque artis tractare bonas, et munera coelo
Digna, et qui factis nomen ad astra ferant. At postquam, immemores recti, coelestia dona
Vertere in facinus, perniciemque suam, Immemores boni, spreta pietate, fideque, Admorunt proprias in sua fata manus,
Crassati et patrium in iugulum, caedesque suorum Miscuerunt Stygio pocula tincta lacu,
Inque virum saevit coniunx, in pignora mater, Pro scelus, ac miscet fasque nefasque furor. Haec pater ut celsa miserans prospexit ab arce,
Sisteret ut sceleri criminibusque modum, Progeniem in terras summo demisit olympo,
Quaeque hominis gereret munia, quaeque dei, Haec coeli secreta, et inenarrabile patris,
Consilium explicuit, quae bona, quaeve mala,% Quae vitanda homini, quae vitae forma sequenda, Quaeque bonos maneat praemia, quaeque malos. Denique mortem obiit, vitae dum consulit ipsi, Atque suo in coelum sanguine fecit iter.% Quo magis admiranda dei clementia summa est, Cui fumet quicquid terra Sabaea ferat,%
45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100
101 Quicquid Arabs. Date thura focis, costumque cremate,
Et date cum multa thurea dona prece,%
Pieriosque adhibere modos, et carmina dignum est. Antoni, quae te gloria prima manet.%
Hyblaeo cui rore madent et labra, cui amnis Castalius pleno gurgite fundit aquas,%
Nysaeique haerent insigni fronte chorymbi, Et coma Pieria fronte revincta viret,% Felicemque animum pascis pietate, fideque,
Nilque tibi vera est relligione prius.% Quodque decet bona cuncta deo, iustumque piumque Ascribis, nostrae sed mala nequitiae.
105
110
5 s Hymnus ad Divam Mariam.
Ipsa meis assis numeris, dea, nec tibi festo Quae damus, haec spernas munera parva, die. Parva movent superos dum sint et casta, moveri Ipsa docent aris pendula dona tuis.
Dum canimus, fument Syrias altaria flammas, Atque cavo resonet tibia multa tholo.
Iam nova progenies coelo ventura supremo Legerat ipsa uterum, virgo pudica, tuum. Ergo alto delapsa polo vox nuntia, castos Foecundatque sinus, insinuatque deum, Et quem non spatiis immensus colligit aether, Non totum coeli circuiere novem,
Hunc tu, virginea, conceptum, mater, in alvo Fovisti, externo post paritura solo.
Non Tyrio subnisa toro, sponda ve nitenti, Cui tenue hospitium vix casa parva dedit, Cui stramen tenero dedit incunabula, et ipsa Arida vix primos praebuit herba toros.
At coeli partum ingentem, atque ingentia mundi Pignora, monstrarunt sidera luce nova,
Luce nova emicuit coeli decus, aurea flavo Aurora insolitum fudit ab axe diem. Quin matutini sonuere per aera cantus, Duxerunt placidos numina et ipsa choros. Astabant natum circa matremque ministri, Et nato et matri sedula turba favet; Illa plus solito fulserunt sidera nocte, Splenduit et solito clarior orbe dies,
Non pelago incumbunt venti, non aere nubes, Pax coelo est, terris pax quoque, paxque maris est. Ipsae etiam infernis laetatae in sedibus umbrae, Quique pii vates haec fore prodiderant. Per te igitur, divina parens, humana salutem Senserunt, per te ianua aperta poli est, Affari et coram licuit dominumque deumque, Atque subisse hominis membra, videre deum. O votis, spes una piis, o dulce levamen,
Praesidium et miseris, diva Maria, reis. In cuius gremio vagivit parvulus infans, Arrisitque pio dulcis in ore deus,
5 10 15 20 25 30 35
102 Blandaque materno suspendit brachia collo,
Figens divinis oscula sacra genis.
Et modo carpebat nitidis alimenta papillis, Infantique tuum lac bibit ore deus. Et modo blanditias puerili expresserat ore, Inque sinu grata membra quiete levat. Tu pia, tu virgo, non ulli obnoxia culpae, Non ullum casto pectore crimen habes. Ergo tu praesens, nostris succurre periclis, Subsidium et fessis prospera rebus ades, Aspice nos, facilisque veni pede, diva, secundo, Et populi exaudi vota precesque tui.
Sit bellum pestisque procul, pax candida nobis, Assit, nec fructus terra benigna neget.
40
45
103
Appendice II
Si propongono, in questa appendice, gli inni assenti nella redazione primitiva del De laudibus divinis, ossia gli inni 10 s e 11 s, riprodotti secondo la lectio dell’edizione curata da Monti Sabia (cfr. MONTI SABIA, Tumuli, pp. 181-183) e gli inni XII s e XIV s, riprodotti secondo la lectio dell’edizione summontiana. Gli unici interventi sono quelli relativi alla punteggiatura.
10 s
Alfonsus Calabriae Dux Divo Georgio trophaeum erigit, ob superatos ad Hydruntem Turcos.
Haec tibi capta manu Turcaeo ex hoste, Georgi, Dedicat Alfonsus, quae tibi vota refert,
Arcumque et pharetras, ferrato et pondere clavas, Ensesque et clypeos, telaque abacta viris. Accipe bellorum deus, armorumque magister Annua quae aurato munere persolvam.
5
11 s
Idem Alfonsus, ob recuperatum regnum
Neapolitanum ac rebus procerum compositis.
Alfonsus dicat haec victor tibi, dive Georgi, Quod patri, et patriae libera iura refert.
Quod post compositos proceres, quod pace recepta, Et regni, et patriae munera constituit.
13 s
Hymnus ad Divum Augustinum Carthaginiensem.
Det monstra infelix tellus Massyla, det angues, Et Libycas pariat Punica terra leas.
%Arescant sitiente solo Nasamonica tesqua, Funditet et nullas gleba Libystis aquas.%
Dum tamen, Augustine, tuos non deneget ortus, Laeta sit et partu Cinyphis ora tuo.
Unde illi inuideant et felix Lydia, et arva Quae rigat auriferis lucidus Hermus aquis. Invideat latis audax Germania terris, Dives aquis, populis dives et ipsa suis.% Nil etenim, Augustine, tulit tete Africa maius, Cuius ab ingenio creverit alma fides,%
Per te relligio Christi stetit integra, per te Divinae legis mystica operta patent.% Tu secreta Dei pandis, tu tradita patrum, Et verum, et pietas manat ab ore tuo.%
Et pater, et patriae princeps, et maxime rector, Accipias voces, dive benigne, meas.
5
10
104