Donazione fatta da Adelaide imperatrice al monastero di san Fruttuoso a Capo
d im o n t e , di una terra sita in Brugnato.
Altra donazione ( s u p p o s t a ) della medesima Adelaide al predetto monastero, di una ter ra sita al P on tic ello ( l u o g o di Capodimonte), della già mentovata in B r u g n a t o , e di tu t to il t e r r it o r io di Portofino; concessione ai monaci del d i r i t t o di pesca e di caccia in Capodimonte, oltre quella della potestà g iu d i
ziaria a l l ’ A b ate, con facoltà d’ imporre agli abitanti il fodro e le collette.
999, aprile
(Cod. A di san Fruttuoso, car. 2 e 9)
La seconda donazione è in sostanza una replica del. tenore della prima, con interpolazioni e mutamenti di grossolana fattura; e perchè di ciò il lettore acquisti sollecitamente la certezza, dispongo qui a rincontro dell’ atto vero lo spurio. Nondimeno anche la falsi
ficazione è antica, si perchè trovasi registrata nei primi fogli del codice, e si perchè vedesi anch’ essa, al pari degli atti più vetusti, autenticata dal notaro Bonaccorso. Due criterii mi inducono anzi
(') « Pergamena autentica, sul d orso: Carta de Caliniano ; de C alignano. Ca
ratter i antichi » (Poch).
( w )
ad ascriverla al secolo XII, o sono: 1.° la memoria che, dopo gli ullicii di più remota istituzione, vi si fa pure de’ Consoli, contro l’ autorità invadente de’ quali i monaci in genere miravano a pre
munirsi , studiandosi eziandio a rendersela propizia pei casi probabili di future contestazioni; 2.° La comparsa di Cristiano arcivescovo di .Magonza tra i firmatarii dell’ atto: quel cancelliere del Barba
rossa, che aveva di sè levata tanta fama (non importa se buona o trista) in Italia, ed avea pur corsa nel 1172 la nostra Riviera Orientale.
L’ Ughelli pubblicò pel primo questo documento, ascrivendolo erroneamente però al 98C, in cui Ottone III non avea cinta an
cora la corona imperiale, ma soltanto portava quella di re; nè disse donde egli lo avesse tolto, ovvero da qual parte gli fosse stato fornito. Ben'si quel Cristiano arcivescovo di Magonza sarebbe sal
tato agli occhi eziandio de’ meno veggenti ; onde nella lezione del- 1’ Ughelli siffatto nome è sostituito dall’ altro di Willigiso, che è quello veramente di chi resse la Chiesa di Magonza dal 975 al 1011 ('). D’ altri errori e di cattive lezioni va pure affetta l’ edi
zione ughelliana, che altri citarono od anche riprodussero in seguito.
Parrà strano che il Muratori, toccando di questo documento negli A n n a li, non ne avvertisse nettamente la falsità; ma, da quanto si rileva nelle A n tic h ità E sten si (’), egli non ebbe a mani il Codice, che fu per lui consultato soltanto da Bonaventura De Rossi e da Goffredo De Filippi, uomini volenterosi ma non per fermo di soda critica muniti; e però al grand’ uomo falli la notizia dell’ atto vero che noi abbiamo or la ventura di stampare, e che riesce alla più esplicita e chiara condanna dello apocrifo. Ciò non pertanto, a rispetto di quelle parole p rò fomento filii Mei K arolli etc. , non aveva egli mancato di notare: « Niuno per anche ha saputo che I’ Augusta Adelaide avesse un figliuolo chiamato Carlo ; e se 1’ avesse avuto, pare impossibile che la storia non ne avesse fatta menzione.
Però che si ha da dire di questo diploma? » (3).
(•) U o i i e l l i , I t a li a S a c r a , IV. 843; J a p f È , M o n u m . M o g u n tin a , p. 3. 721.
(») P a r . I , p. 133. 183.
[3) M u r a t o r i , A n n a l i , a. 986.
( 4 6 )
(
raciona-( 48 )
pleat sicut supra legitur. Nam si
(
offersionis per data liceneia do
mni ermani comes istius comitatu asasiense post tradita Qompleui et dedi.
Ego Bonacursus de Bonacurso Notarius etc. (’).
50 )
tuie offersionis post tradita Rogatus compleui subscripsi et dedi.
Ego Bonacursus de Bonacurso Notarius etc.
DOCUMENTO XXIX.
Ottone III im peratore conferma alla Chiesa di Vercelli i beni dalla medesima p o s s e d u t i, e fra g l i a l t r i p r a e d ia . . . T h ed ix ii de L a va g n a .
909, 7 m aggio
(Ved. Durandi, Piem onte traspadano, p. 148; Provana, Studi cri
tici sovra la storia d’ Ita lia , nel voi. VII, serie II, delle Memorie della R. Accademia delle scienze di Torino, p. 343).
DOCUMENTO XXX.
Corrado, d e t to anche A lb e r ic o , del qm. A d elfredo, fa dono al monastero di santo Stefano di una ter ra con v ig n a sita nella località di Serra in Paverano.
999 , 3 settembre
(Carte Genovesi, num. 52)
In nom ine domini Dei et Saluatoris nostri Jesu Christi. tercio Otto gratia Dei Imperator Augustus, anno Imperii eius Deo propicio quarto, tercio die mense setember. Indicione duodecima. Monasterio Sancti Stefani martiri Cristi sito loco num m ultum longe Ciuitate Janua prope uia publica que pergit a porta Superana ipsius Ciuitatis. Ego Cunrado qui et Albericus filius quondam Adelfredi qui profeso sum ex nacione mea lege uiuere saliha offertor et donator ipsius Monesterii. propterea dixi quisquis in Sanctis ac in uenerabilibus locis ex suis aliquid contu
lerit rebus iusta auctoris uocem in oc seculo centuplum accipiad. insuper quod melius est uitam possidebit eternam. ideoque ego qui supra Cunrado
('/ v . Docum. x v i i , p. 32.
( SI )
offcrtor et donator ipsius monesterii a presenti die pro anima mea mer- cedem. it est pecia una de terra cum uinea super se abente iuris mea proprietaria que posita est in loco et fundo Papariano. locus ubi dicitur Serra, et est ipsa pecia de terra per mensura iusta in longitudo perticas octo et pedes septem, de alio capite perticas octo et pedes tres, a perticas de pedes duodecim a pedes Donus Liuprandi Rex. que autem supra
scripta pecia de terra cum uinea infra se abente supradicta una cum accesione et ingreso suo seu cum superioribus et inferioribus suis et quali
ter superius legitur In Integrum ab ac die in eodem monesterio Sancti Ste
fani dono et offero et per presentem cartulam offercionis ibidem abendum confirmo. Insuper per cultellum fistucum notatum uuatonem et uuasonem terre adque ramum arboris a parte ipsius monesterii legitimam facio tradicionem et uestituram. et me exinde foris expuli uuarpiui et apsa sito fecit et a parte ipsius monesterii eis abendum relinqui, ita ut faciant Abbas uel Monahos illos qui pro tempore in eodem monesterio ordinati fuerint et Deo deseruierint ad eorum usu et suntu quod uoluerint pro anim a mea meorumque parentum mercedem sine omni mea et eredum meorum contradicione uel repeticione. si quis uero quod futurum esc non credo si ego ipse Cunradus aut ullus de Eredibus ac proeredibus m eis seu quislibet oposita persona contra anc cartam offersionis ire quandoque tentauerimus aut eam pro couis ingenium infrangere quesie
rimus tunc inferamus ad illam partem contra quem exinde litem intu
lerim us m ulta quod est pena Auro optimo unceas quatuor Argento pon
deras sex. et quod repetierimus et uindicare non ualeamus. set presens anc cartula offersionis diuturnis temporibus firma et stabilis permanead adque persistat inconuulsa con stipulacione subnixa, anc enim offersionis carta e t Bergamena cum Atramentario de terra «eleuans me paginam Silueradus notarius tradidit et scribere rogauit. in qua subter confirmans testibusque obtulit roborandam. Actum Ciuitate Janua feliciter.
t Cunradus in ac cartula offercionis a me facta manu mea firmaui.
Signum m. m. m. m. m ... manibus Stefanus et Albertus et Jo
hannes et Agino et A lb ix o ...rogatis testis.
Adelfredus rogatus subscripsi.
Signum m ...m a n u s ...Razo lege uiuentes Saliha testes.
Johannes rogatus subs§ripsi.
Ego Silueradus notarius scriptor huius cartule ofersionis post tradita compleui et dedi (’).
(i) « Pergamena autentica segnata sul dorso di mano antica: Credo quod sit de te r r a de M arassio quam diu te n u eru n t . , seppur v’ intendo perché v’ è logoro » ( Poch ).
( *2 )
a z z o abate di santo S 'efano fa locazione della terra suddetta.
969, settem bre
(Pergam ena deH’ Areh. G ov.; Carte G enovesi, num. 53)
Cum Cum Peto defensoribus sacro sancte Januensis Ecclesie ubi preest Dominus Azo Abbas u ti nobis Guinizo una cum uxore et filiis uel filie.
et si unus ex nobis m ortuus fuerit unus alterius succedat. Titulo con
dicionis locare nobis iubeatis petim us res iuris Ecclesie uestre Sancti Stefani proto m artir que posita et in Valle Vesano in uilla Papariano locus ubi nom inatur Serra, et est predicta pecia de terra una cum uinea et arbores fructiferos super se abente per mensura in longitudo perticas undecim, et in latitudo de uno capite perticas oeto et pedes septem, e t da alio capite perticas sim iliter octo et pedes tres, a perticas de pedes duodecim a pedes dom ni Luiprandi Rex. Infra ipsas mensuras omnia petim us In Integrum . Ita tam en ut inferamus uobis uel succes
soribus uestris per unum quenque annum exinde pensionem denarios duos. Spondim us in Dei nom ine adque prom ittim us suprascripta pecia de terra laborare et colere et pensionem Ecclesie uestre uobis uel suc
cessoribus uestris per unumquemque annum inferre. Quod si minime fecerim us de qi^o superius reprom ittim us tunc licead uos uel successo
ribus uestris in - suprascripta pecia de terra introire et cui uolueritis dare in uestra sit potestate. Post obitum nostrum uel filiis nostris in ius et do
minium Sancte Ecclesie uestre reuertatur cuius est proprietas. Vnde sic placed bec peticio nostra hunc libellum scriptum et manu uestra fir
matum nobis contradere iubeatis. et alium sim ile annobis (sic) factum uel a testibus roboratum uobis pro m unim ine Sancte Ecclesie uestre tradi
dimus conseruandum.
Facto Petitorio m ense September. Indicione tercia decima ('). Impe
rante Domno nostro tercio Otto in Italia anno tercio. Indicione su p ra
scripta feliciter.
Signum m. m. m. manibus Johannis et item Johannis et Jouenale te tes(’).
(*) Questa indizione veram ente non correva nel terzo a n n o d ell’ impero sibbene in quello del regno di q uesto O ttone, corrispon dente al 985. Ma allora l’ abate di santo Stefano era Andrea, del quale vedemmo parecchi a t ti dal 990 al 998.
(*) Sul dorso di questa p ergam ena, le g g e s i di mano antica: C a rta de S e rra locu s ubi d ic itu r p a p a r ia n o . E quindi di carattere del secolo XIV: De p a u a - ria n o siu e de M arasio s u p e r costam .
DOCUMENTO X X X I.
( 53 )
Tom maso g iu d i c e d el qm. Todolgrim o dona al monastero di santo Stefano la m età de' su oi beni posti in Mortedo.
OOi1, dicembre
(Carte G enovesi, num. 5(5) DOCUMENTO XXXII.
t In nom ine Domini dei et Saluatori nostri Jhesu Christi. Imperante Domno nostro Tercio Otto in Italia anno quarto, mense december, indi
cione tercia decima. Tibi Donnus Azo Abbas monasterii Sancti Stefani proto Christi m artiris sito foris anc urbem Januense ego Thomas Judex filius quondam Thodolgrimi item que Judex qui professo sum ex na
cione mea lege uiuere Romana donator et offertor uester. propterea dixi quisquis in sanctis et in uenerabilibus locis uel in subsidium Monaho- rum ex suis aliquit contulerit rebus iusta auctoris uoce in hòc seculo centuplum accipiet et cot melius est uitam possidebit Jeternam. ideoque ego qui supra Thomas Judex donator et offertor uester do dono cedo trado confero et per anc cartam offersionis mee qui supra Azo abas et ceteris m onahis qui nuc in predicto monesterio ordinati sunt uel deinces ordinati ese debent per mercedem anime mee in subtum uel susidium uestrorum abendum confirmo, hoc est medietate de uinea et om nibus rebus iuris meis proprietareis que abere uiso sum non longe a Ciuitate Janua locus ubi dicitur Morteto. coerit ei tam ad suprascripta medietas quam ad super totum. ad uno latere Fosato. ab alio latere terra que detinet heredes quondam Johannis qui dicitur Giselberti. de supe
riore capite uinea de Eres quondam Bernodi. de subteriore capite fine uinea ipsius monesterii. siueque alii sunt coerentes. Infra iam dieta coe- rencias om nia suprascripta medietate una cum accessione et ingresso uel esito suo seu cum superioribus et inferioribus suis omnia suprascripta me
dietate In Integrum ab ac die tibi qui supra Azo Abati tuisque subeesso- ribus dono et offero et per anc carta offersionis in uos abendum confirmo, faciendum exinde a presenti die tu et subeessoribus tuis regulari ordine quiquit uolueritis sine onni mea uel eredum meorum contradicione per anim e mee mercedem iure proprietario nomine quiquit uolueritis sine onni mea et eredum meorum contradicione. quidem et spondeo atque pro
m itto ego qui supra Thomas una cum meos eredes tibi qui supra Azo Abas tuisque successoribus suprascripta medietate de predicta uinea et rebus qualiter superius coerencias legitur In Integrum ab omni omine . . .
( M )
. . . . non potuerimus aut si uobis exinde aliquit per couis . . . ingenium subtraere quesierimus tunc in duplum ian dictis rebus uobis restituamus sicut pro tempore fuerit m elioratis aut ualuerint sub estimacione in con
sim ile loco, et nec m ihi liceat ullo tempore nolle cot uolui. set quod a me semel factum uel conscriptum est iusiurandum inuiolabiliter conser- uare promitto cum stipulacione subnixa. Actum in eodem monasterio feliciter.
t Thomas Judex in ac cartula ofercionis a me f a c t a ...
Signum m. Yn. m. manibus Johannis filius quondam Rozo Juuenali filius quondam Martini seu Alaizoni onnes lege uiuentes Romana testes,
f Marinus notarius rogatus subscripsi.
t Ego Ermenbertus notarius scriptor uius cartula offersionis post tra
dita compleui et dedi (’J.