splendore.
(*) Il priore o capo dell’ officio era nominato dai protettori nel loro grembo alla prima adunanza che tenevano subito dopo la loro elezione.
è im & ù i * ■ • * * .
; a ^J»|f'Él'Ì^Kjf.1
■ ' . y
.':*i;
i l
DOCUMENTI
DOCUMENTO I.
Lettera di Francesco Giustiniani al doge, agli anziani e all’ officio di Romania in Genova, in cui descrive la triste condizione delle colonie di Pera e del mar Nero in seguito alla presa di Costantinopoli per parte dei Turchi.
\ 453 . . . e 27 settembre.
(Filza di Scio)
(Extra) Illustri et excelso principi et domino, d. petro de campofregoso dei gratia januensium duci, magnificisque dominis antianis. necnon spectabili officio romanie ciuitatis janue.
(lntus) * Jesus. MCCCCLIII die . . . (manca)
Postquam huc aduenimus. princeps illustris, magnifici atque clarissimi domini, intellexi casum miserabilem et calamitosum excidium scilicet con- stantinopolitane urbis et terre nostre pere, cladem pestiferam atque pernitiosis- simam totius nostre maxime rei publice, que sub imperio et dictione theucro- rum infidelium hijs temporibus deuenere. constantinopolis videlicet urbis, pera vero trepidans atque tremens paeto et conuentione. que omnia d. v. (')
(•) Le lettere d. v. significano dominationi vestre soventi volte ripetute in questo e nei seguenti documenti in caso retto od obbliquo.
A N NO
1453
( 2 0 )haudquaquam latere existimo. Urbs enim ipsa constantinopolilana ab hostibus occupata deuastala et prorsus solis exceptis menibus ac edilitijs depopulata fuit, adeo quod omnes tam inares quani femine tam senes quam paruuli aut in ipsa miserabili captiuitate occubuere aut in seruitutom redacti fuere, pera vero quasi depopulata et panini menia dirupta est. ubi ad modo neque pretor pro d. v. et nostra inclita re publica adm ittitur, neque vir spectatus angelus johannes lomellinus aliqua fungitur jurisdictione nec voluti ofliciolis d. v. ibidem amplius reueretur. quin ymo depositus et abdicatus est et fortasse ut aiunt non omnino liber, sed per quondam a theucris propositum vulgariter nuucupatum protogerum locus illo regitur, quamquam inter se ipsos burgenses et incole permissu theucrorum in ciuilibus jus dicant, vide
licet quatuor ex eis inter eos electi et officiales prepositi, nomine tamen theu
crorum. Quibus tamen de pera ut ex litteris ipsorum aperto percipitur jam ìupiis federibus et pactis conuentis ab ipsis theucris vis est illata et continuo jugiter infertur et iniuria. namque bona ipsorum et mercatorum presertim illoium qui ipsa die captiuiiatis recessere, per ipsos theucros mandato domini ablata partim ibi publice venundata et partim ad andrinopolim transmissa fuere, et in futurum dubitamus atque timemus no qui remansere et ibi sunt parte tam grecie quam turchie bombardarum magna multitudine hostis noster theucer communiuit. ne nauibus nostris habilitas et facultas sit ad mare maurum ct nostra in eo loca transfrectandi et nauigandi. ad que ut dicitur triremem transmisit et tributum requisiuit. et profecto naues nostre nec queuis alie non sine naufragationis et submersionis periculo possent pertran- sire^ denique et nos res et bona et nostra loca undique insequitur.
Nos equidem nou sine magno tremore hoc in loco sumus non satis tuti, quamquam hi nostri domini commaonenses se cum eo conueneriut sub tri
bulo. Contremiscunt eliam omnia Christianorum loca ipsis theucris finitima, et eo maxime quia nouiter preparare cepit ut fertur in galipoli classem ducentum lustarum triremium biremium et uniremium et dicitur infra mensem erit ordinata et parala, que quo itura sit ignoramus. Dominus sit nostrum custos ei defensor. Ob que omnia tam et si et voce et scriptionibus mul
torum d. \. manifesta jam dudum fuisse existimem, tamen ad ipsas d. v.
sub hoc breui verborum compendio eliam scribere decieui..et hoc in loco
( 21 )
DOCUMENTIprestola ri atque expectare donec ab ipsis d. v. responsum habuero prestolabor et expectabo. quamquam non sine dispendio et dampno tam preteritarum quam futurarum impensarum, et quicquid d. v. jusserint parebo et obtem
perabo. quidue admodo me facturum velitis vestris litteris significate.
Unum tamen preiermittendum non puto quod nisi ceteris nostris locis orien
talibus succurratis ipsa profecto perdemus et in manibus ac potestate infide
lium deuenient. de quibus satis dubitari potest, ideo suadeo d. v. ut quantum possibile sit prouidere citius studeatis omni cura. Valete pro atque ad vola.
(Segue la poscritto).
Insuper dominationem vestram aduisandam duxi qualiter copiam unam presentis littere dominationi prelibate transmisi per viam veniciarum. Pre
terea nouerit dominatio vestra qualiter angelus johannes lomellinus die xxu presentis mensis septembris ex pera applicuit, qui dominationem vestram de occurrentibus illis in partibus ut arbitror plenissime auisabit (’). Ex chio die xxvu septembris 1453.
Eiusdem dominationis veslre seruilor Francus justinianus cum recommendatione.
DOCUMENTO II.
Il Doge e governo della Repubblica dimanda e il Banco di san Giorgio con
cede la somma di otto mila lire, parte in prestito e parte in dono, per l’invio d’ una solenne ambascieria, con donativi, all’ imperatore dei Turchi.
1453 28 settembre.
(Diuersorum negotiorum ofGcij s. Georgij annor. 1455 in 1480) (fol. 57).
* MCCCCLIII die X X V III septembris.
Cum sepenumero ex parte illustris et excelsi domini ducis januen. ma
gnifici consilij dominorum antianorum et spectabilium officiorum prouisionis romanie et maritime fuerint requisiti magnifici domini protectores
compe-(’) Non abbiamo trovato finora alcuna lettera dal Lomellini scritta da Scio ; se ne conosce invece un’ altra da lui vergata con disordinate idee ai 23 giu
gno 1453 da Pera sotto l’ impressione della dolorosa e fresca perdita di questa città e di Costantinopoli, la quale può leggersi a pag. 74 e seg. del tomo ix della raccolta : Notices et extraits cles manuscrits de la biblioteque du Iio i, publiés par l’institut royal de Franco. Paris 1827. Non la riportiamo qui
perchè non ha attinenza diretta colle colonie del mar Nero.
ANNO
1453
( 2 2 )rarum sancti georgij velint subuenire imminenti necessitati legationis mittendo ad magnum theucrum pro salute locorum comuuis partium orientalium, cum propter erarium publicum ita exhaustum noa inueniatur forma proui- sionis sumptuum necessariorum pro dicta legatione et exenijs fiendis prefato magno theucro: et super ea retjuisilione plures habili sint sermones per pre- Mautes viros barnabam de viualdis et alios missos ad profatos dominos pro
tectui es. taudem aequieuerunt absoluentes se ad calculos albos et nigros prefaii domini protectores vocari eorum mandato ex participibus dictarum comperaium et consiliarios suos circiter ducentos, ex quibus comparuerunt et his alluerunt ceutum quinquaginta quinque. Coram quibus congregatis in sala comperarum sancti georgij aute conspectum prefatorum magnificorum dominorum protectorum comparuerunt viri prestantes christoforus tonsus unus dominorum antianorum. johannes picamilium unus dominorum ollicialium pro- uisionis romanie et lucas de grimaldis unus dominorum ollicialium prouisionis maritime. Qui parte illustris domini ducis, prefatorum dominorum anliano- rum et ciliciorum phaii sunt non ignorare ipsos participes et consiliarios quam necessarium sit animum magni theucri placare pro salute locorum nostrorum partium orientalium, cum alias de ipsis omnis spes salutis nisi diuina proui- eniia sublata sit. <>b quam causam factis scrutinijs fuisse deliberatam unam ambassatam mittendam ad ipsum dominum theucrum. electosque esse ambas- saioies et examinatos sumptus necessarios qui ascendunt ad summam librarum octo milium: sed omnia incassum iri propter defectum rei pecuniarie cui nequaquam per comunem prouideri potest, ita exhausto erario quod nulla a lDueuii i possit lorma nisi ipsi deliberent quod domini protectores contribuant pro imidio et ieliquam comuni mutuant. Hortati sunt igitur ac enixi sunt pru entibus rationibus persuadere eisdem hunc consensum et deliberationem, erentes obligare soldum unum cum dimidio de auaria et tanta parte paghe i de l v i. quantam necessarium fuerit obligare pro satisfactione dimidie ctorum sumptuum mutuande per dominos protectores si deliberabitur Iiu- J ^ * publice necessitati (manca subuenire). et facto fine verbis abierunt. viderk uiT ..?m,.num llleucrum- necessariumque esse pecuniam adinuenire.
nniKnc ...C,UeS II‘ln'Liln graualos propter varia onera et sumptus publicos l e a iDuniur. quo fu ut afflictis afflictio addenda minime sit :
( 2 3 ) DOCUMENTI
veniens ad conclusionem laudauit quod compere supportent onus dimidie hujus sumptus et de reliqua mutuo subueniant comuni ut fuit requisitum et sub ea forma — Antonius lomellinus rogatus dicere sententiam suam phatus est sibi videri parcendum esse sumptibus cum tempus et res patiuntur id. seque ex illis esse qui parceret quando res postularet, sed cum necessarij sint sumptus non esse recusandum expensam que possit fructum bonum producere, et propterea eam faciendam propere cum id res desiderat: concludendo lau- dauit annuendum requisitioni eo modo quo requisiuerunt. — Pelegrus de prementorio accersilus suam dicere sententiam phatus est nulli dubium esse quod nisi animus prefati theucri placetur, loca omnia comunis partium (manca orientalium) in eius dictionem peruentura. quod quid jacture co
muni et compere afferret breuibus verbis expressit: ex quo attento quod ciues nimium et propter grauia onera publica et propter jacturas acceptas exte
nuati sunt eorum facultatibus laudauit requisitioni assentiendum. — Jacobus de guizo accersitus dicere suam opinionem preponens comune et comperas adeo inter se coniuncta esse quod et bono in et malo utrumque comune ipsis est.
et cum sit necessaria missio ambassate neque aliunde prouideri possit, lau
dauit assentiendum requisitioni. — Johannes de albario laudauit remittendum arbitrium officio. — Dominus enricus stella premissa excusatione tarditatis sue ex quo non intellexit sententias preloquutorum. tamen se retulit ad illos qui ante loquuti sunt.
Facto fine rogationibus datis calculis indeque receptis, repertis ballis centum viginti sex albis affirmativis et nigris reprobatiuis viginti nouem. hec obtinuit sententia que pro lege decreta est. quod usque ad summam librarum octo milium et non ultra pro dimidia compere de pagis de l u i contribuant et reliquam dimidiam de dictis pagis mutuare debeant dicti domini prote
ctores de pecunijs comperarum pagarum prediclarum sub cautionibus oblatis.
A N N O
1453
( 2 4 )DOCUMENTO III.
I
Consulta c deliberazione degli otto Protettori dell' officio c di 275 partecipi alle compero di s. Giorgio, di accettare il dominio dolio coionio del mar Nero ceduto loro dal comune di Genova.
1453 IO e 42 novembre.
(Diuersor. negotior, offic. s. Georg, aun. 145." - 1480).
(Col. 60 verso)
* MCCCCLII1 die sabati X nouembris.
Magnifici domini protectores comperarum sancti georgij in septimo numero congregati janue in palatio de mari videlicet in camera magna solite residentie sue. absente tantummodo guirardo de goano: intellectis sepenumero viris prestantibus stephano de marinis, antonio gentile, bartholomoo de leuanlo et damiano de leone quatuor ex sexdecim prouisoribus rerum caphensium et partium illarum, et eorum propositionibus omnibus exam iiiafs et discussis:
absoluentes se ad ballotolas aibas et nigras, repertis omnibus septeni ballis affirmativis: decreueruni trecentos vocare consyliarios et participes compe
rarum coram quibus proponere valeant ipsi quatuor deputati a collegis suis ea que proposuerunt eisdem dominis protectoribus.
* Die lane X II nouembris in sala comperarum sancti georgij.
Accesserunt ad presentiam magnificorum dominorum protectorum compe
rarum sancti georgij in integro numero congregatorum in loco suprascripto.
et infrascriptorum consvliariorum et participum comperarum predictarum. su- prascripti viri preslantes stepbanus de marinis et socii : proponentes se parte collegarum suorum missos ad referendum ea que continentur in posta infrascripta : et exhortati sunt dictos consyliarios et participes preberc con
sensum eorum requisitioni, alitur de rebus illis actum esset absque ulla spe reparationis: cuius poste tenor talis est:
« Segniti, noi xvi a liquae a questi di per uno consegio grande facto in palaxo fo daeto cura e bailia de prouei a le cosse de capha : volendo exe- guiie quello che a noi era slaelo comisso: intendendo la necessitae esser grande t lo dexyderio de li citam esser che cossi se facia cum ogni celeritas pen
sando per quella via se podesse trovare forma a quelli dinae chi fosseno necessarij a tale pronisione: ne parse hauerne per via de scruptinio lo pare/
( 2 5 ) DOCUMENTI
de li citoin: da liquac tandem uniuersalmente trouamo esser questa sententia die ben fosse arembare le cosse de capha et de quello mare mao a logo-
Qua posta lecta ipsi quatuor abijerunt. postea spectabilis dominus filippus cataneus prior prelibati oflicij assurgens hortatus est astantes consulere huic materie secundum eorum rectum judicium. Surrexit autem antonius de francis preponens ascribi posse presumptioni quod in tanto conspectu assurgat dicere opinionem suam ante alios magis se edoctos: verum amor quem erga res illas habet cum primum viagium suum fuerit illarum partium, monet eum assurgere et suam dicere sentenliam que hec est : quod cum propter mala guberna que paries-ille habuerunt et exaustum erarium rei publice el dillicultatem ac impossibilitatem prouisionis nostre rei publice intelligat de rebus illis actum esse nisi transferatur dominium in comperas sancti georgij : consyderata sustantia quam habent compere sancii georgij in caffa et partes illas, ex quibus redditus annui sunt ultra libras trigintamilia qui amitterentur simul cum sustanlia. dei nomine inuocato. laudauit quod officium ac
ceptet dominium ipsum dummodo illud liberum habeat. Et quia loquutum est de danda balia ollicio posse expendi pro habenda hac translatione illud quod videbitur necessarium, laudauit dari sibi arbitrium dummodo non excedat summam librarum quinquemilium quingentarum. Inde postea iterum
a n n o
1453 ( 26 )
laudauit acceptandum esse liberum dominium illud, et ut possit tractari concludi et agi ac expendi illud de quo est aliqua notitia apud aliquos:
dandum e s s e arbitrium ofllcijs sancti georgij de l u i e t l m et primo e a
agendi et contractus injendi e t expensam faciendi prout ipsis ofTicijs videbi
tur. que circa hanc materiam habeant amplam haliam. — Barnabas de viualdis proponens rebus consulendum esse secundum subiectam materiam, et cum uno tempore aliqua perfici possint que neglecta inde ad centum annos perfici nequeunt, quamquam non bene conueniret expendendum esse pro habenda ac translatione: tamen quia ita rerum conditiones ferunt, laudauit opinionem orini de grimaldis. cum hac additione quod oflicia utantur temperamento in eo quod habebunt expendere pro huiusmodi habendo dominio, quod esse gOnsu endum est rebus secundum subiectam materiam : et ideo aflirmauit dari
num dictis ollicijs que aduertant circa omnia et circa subiectam mate
riam illis consulant.
Antonius lomellmus preponens propositionem duas partes continere, unam satione dominij. aliam de dando arbitrio ollicio vel quibus vide*
uod b ^eD^en^ ^ro ^ia^eQ(l0 hoc dominio: unde dixit se intelligere intelljrr Um Comi)erarum non contineat huiusmodi translatio: se tamen esse^ ^ Peiueniai in sanctum georgium de illis rebus actum
( 2 7 ) DOCUMENTI
de rebus corsice. et ubi memoratum est de tribus officijs. sit de presenti et proxime precedenti : postea auditis bis que expressa sunt de pratica officiorum dixit se aliqua intellexisse de ea. nihilominus laudauit ut liberum habeatur dominium, quod dicta officia de l u i et l i i de his que memorata sunt possint contrahere et componere prout eis videbitur, et similiter de expensa.
Lucianus de grimaldis preponens rebus consulendum esse secundum su- biectam materiam, ut dixit nobilis barnabas de viualdis : laudauit acceptandam esse dictam translationem et quod officia sancti georgij de l u i et l i i habeant omne arbitrium circa hanc materiam posse tractare componere extendere et contrahere prout sibi videbitur. — Johannes justinianus de campis preponens huiusmodi administrationes non utiles esse comperis. et si res caphe essent in illis statu et conditione in quibus anno uno vel duobus elapsis erant, non esset opinionis quod compere acceptarent hoc dominium : nunc autem pro minori malo laudauit illud acceptandum et dandum esse arbitrium dictis duobus officijs consulendi tractandi componendi concludendi et contrahendi et expendendi prout ipsis videbitur, que ad minus malum comperarum dirigent rem istam. — Dominus baptista de goano preponens se non intellexisse opinionem aliquorum primo preloquutorum. tamen necessitate et non electione laudauit assentiendum esse requisitioni et pro minori malo, ut opinio que plurimum valet in rebus, ipsis elFectibus demonstretur: laudauit officia sancti georgij de l u i et l i i que habeant plenam potestatem et baliam in predictis: intelligant si cum emere illud quod debebant officiali possent componere, id facerent. — Magister antonius de nouis assurgens ait se tractare hanc materiam veluti ea que pertinent ad ai tern suam que est : ut bonus medicus cum intelligit morbum egritudinis poteniiorem ipsa natura, tunc eum habere insistere et bene mederi egroto ne debilite nature potentia mali illum opprimat: sic autem comparative intelligit debilitatas esse ita res illas quod egent optimo remedio: quod probare potest esse etiam pro sancto georgio acceptare hoc dominium propter valorem magne substantie quam habet in calla que amitterentur: ex quo concludendo laudauit acceptandam esse hanc translationem libere et quod dicta officia duo circa hanc rem habeant liberam potestatem et baliam prout ipsis officijs videbitur faciendi disponendi et contrahendi.
Facto fine interrogationibus datis calculis, propositum est sub hac forma:
cum intellexeritis sententiam et opinionem preloquutorum mandato prefatorum magnificorum dominorum protectorum a me notario: illi quibus videtur quod translatio dominij ciuitatis caphe accipiatur cum omnibus locis comuuis et jurisdictionibus suis maris majoris. accepteturque nomine comperarum libere
A N N O
1453
( 2 8 )et quod officia sancti georgij anni presentis et proximo precei ontis tam in expendendo pro habendo huiusmodi translatione, quam pro contractu ce e brando sub illis pactis modis clausulis et formis ilo quibus et prout prudenti©
dictorum officiorum videbitur, et quod ipsis ollicijs ciica piulicta sit altri buta omnimoda potestas et balia, mittant in calicem album calculum . quibus vero videbitur contrarium ipsi mittant nigrum. Collectis autem calcu is obtentum est ut a me notario ut supra propositum lu it: et ita pro d'creto
« non mittentibus in calicem dominis protectoribus aliquibus calculis habitum et statutum est: repertis calculis albis affiriuatiuis ducentis qua draginta octo et nigris reprobatiuis viginti septem.
Nomina vero illorum qui his affuerunt sunt hec:
OFFICIUM DE LU. Saluagius cie spmuub
Sorleo w »
Peregrus de prementorio prior
Baptista lomellinus Dorinus de grimaldis
Antoniotus de fraucis Franciscus do castello
Bartbolomeus de auria Franciscus q. e. 0
( 2 9 ) DOCUMENTI
a n n o 1 4 5 3 ( 3 0 )
( 3 1 ) DOCUMENTI
Johannes ilo castello
In nomine sanctissime et indiuidue trinitatis, patris et fìlij et spiritus sancti.
beatissime matris marie semper virginis, beatorum johanuis bapliste et euan-geliste. beatorum apostolorum petri et pauli ac sanctorum et c la r is s im o r u m martyrum laurentij et georgij patroni ac vexilliferi excelsi comuuis janue ac protectoris comperarum nomini eius dedicatarum ac totius celestis curie amen.
Cum rnnximus ac potentissimus princeps machometus tureorum rex expu
ta ta maio superiore constantinopoli et pera in ditionem redacta, christiauis precipue orientalibus adeo formidabilis esset ut appareret vix absque auxilijs romani pontificis ac regum occidentalium viribus eius resisti posse, varij- que ac maximi metus suspensam ciuitatem haberent, cogitantem quibusnam
di 275 cormUC\St numero degli individui qui annotati è di 272, non alia" cessio J V T t0tale risultantc da* 248 voti favorevoli e 27 contrarii
cessione. Che ne sia sfuggito a,Cuno allo scrivano ?
( 3 3 ) DOCUMENTI
auxilijs atque artibus tueri posset capham soldaiam samastram (sic) symbo
lum aliasque urbes ac terras quas excelsum comune janue ditione tenet in diuersis regionibus ponti: presertim cum machometus ipse paulo ante urbem extruxerit haud procul a bosphoro tracio aduersam ei castello quod in lito- ribus bithinie positum narethem vocant, ubi adeo angustum fretum est ut naues pontum petiture aut inde redeuntes non credantur inuitis earum ter
rarum custodibus sine summo manifestoque periculo posse ultra nauigare.
que velut claustra cum omnes reges ac populos pontici maris summopere terreant, ignorantes quibusnam vijs classes aliaque presidia ab occidente ad eos penetrare possint: utile visum est in nouo et insolito metu ad noua remedia decurrere.
Propter quod illustris et excelsus dominus petrus de campo fregoso dei gratia dux januensis et magnifica (sic) consilium dominorum antianorum et officia monete, octo prouisionis romanie ac aliorum octo ciuium ipsi ollicio adiuuetorum aut in plenis aut in legitimis numeris congregata.
Quorum dominorum antianorum hec sunt nomina:
Matheus de bargalio prior
Et ex octo officialibus monete sex inferius nominati presentes fuerunt, qui sunt numerus legitimus ac sufficiens, videlicet:
Branca de bagnaria
Absentibus ballhasare lomellino et marco lercario reliquis duobus. Qui sex infrascripta omnia comprobauerunt inuentis omnibus calculis sex albis
ANNO