4
VOCABUI
Situazion 1 alc, something altri, else avonde, enough bastâ, to be enough bessôl, by oneself çampe, la, left comodâsi, to go to coventâ, to need crût, raw (ham) cuet, boiled (ham) cussì, so
eto, l’, hectogram lat, il, milk lidric, il, chicory litri, il, litre madûr, ripe persut, il, ham piruç, il, pear podê, can
pomodoro, il, tomato riviodisi (a -), goodbye salam, il, salami servî, to help
servîsi, servirsi, to help oneself supermarcjât, il, supermarket zucar, il, sugar
Situazion 2 amì, l’, friend buste, la, envelope cjâr, expensive colôr, il, colour costâ, to cost dâ, to give diferent, different drete, la, right dut (in), all together gome, la, rubber indi, some, any (particle) maron, brown
matite, la, pencil model, il, model moderni, modern naturalmentri, of course
penarel, il, felt pen pene biro, la, ballpoint pen
pene stilografi che, la, fountain pen pene, la, pen
plasê, to like preferî, to prefer presit, il, price regâl, il, gift rie, la, line ros, red rose, rosa scansie, la, shelf scrivi, to write sfuei, il, sheet spindi, to spend vert, green volê, to want zâl, yellow
Estension 1
angurie, l’, water melon armelin, l’, apricot articjoc, l’, artichoke asêt, l’, vinegar banane, la, banana baracocul, il, nutpeach biscot, il, biscuit borse, la, bag cafè, il, coffee cjariese, la, cherry cjastine, la, chestnut cocin, il, marrow cocule, la, walnut cudumar, il, cucumber fîc, il, fi g
fonc, il, mushrrom formadi, il, cheese frambue, la, raspberry fraule, la, strawberry grissin, il, breadstick lat, il, milk
limon, il, lemon mandarin, il, tangerin mandule, la, almond margarine, la, margarine marmelade, la, marmalade, jam melanzane, la, eggplant
66
5
Comesse: Bundì. Puedio servîLe?
Gertrud: Bundì. In vetrine al è un maion. Puedio viodilu?
Comesse: Sì, prego. Cuâl?
Gertrud: Chel ros.
Comesse: Eco a Jê. Vuelie provâlu?
Gertrud: Sì, parcè che mi somee curt.
Comesse: Ce misure vuelie?
Gertrud: Un 42.
Comesse: E à bon voli jê. I sta di maravee!
Gertrud: Sì. Cjatie?
Comesse: O vin ancje un biel pâr di bregons. Ju cjol.
Gertrud: Sì, graziis.
Comesse: Ve. Viodie?
Gertrud: Puedio provâju? Mi somein piçui.
Comesse: Naturalmentri. … No, viodie, i colin ben.
Gertrud: Ce vegnino i bregons?
Comesse: 120 euros. Ma i fâs un bon presit.
Gertrud: Mi displâs. Masse cjârs. O cjol dome il maion.
Comesse: Cemût ch’e vûl. A son alore 90 euros.
Gertrud: Eco a Jê.
Esercizi 1
Rispuint a chestis domandis
1. Ce colôr aial il maion? ………...………...
2. Gertrud vuelie provâ il maion? ………...………
3. Ce fasie viodi la comesse a Gertrud? ………...……….
4. Comprie i bregons? ………...………...
5. Parcè no ju comprie? ………...………...
Esercizi 2
Torne a lei il dialic e cîr lis espressions che a corispuindin a chestis frasis inglesis:
1. Good morning. Can I help you? ………...………
2. What size? ...……….………
3. Would you like to try it on? ………...……….
4. It really fi ts you. ………...………....……...
5. Can I try them on? ………...………….
6. Yes, of course. ...………...……
7. How much do the trousers cost? ………...……….
8. I’m sorry. They are too expensive. …...………...……….
9. ll buy just the jumper. ………...
?
SITUAZION 1
TE BOUTIQUE
UNIT 9
TIMP DI NADÂL
210
15
IL PROVERBI
MÛT DI COMUNICÂ
How do you ... ?
ask and say where something is Dulà isal il me orsut?
O ai zuiât cun lui îr.
Dulà âstu lassât il gjornâl?
Al è su la poltrone tal tinel.
ask and say where something is No lu sai dulà ch’al è.
No, lu cjati
express a hypothesis, give as suggestion Al scuen sei ta la tô cjamare.
Al à di sei daûr de puarte.
Podaressial sei tal zardin?
Al podarès judâ un pôc so pari.
describe a room in a house Tal tinel o vin un biel sofà.
un tapêt persian ....
speak about the characteristics of a fl at Il nestri condomini al à 6 apartaments nol à l’assensôr.
Il nestri apartament nol à une terace.
al à ancje un studiut.
express a condition Se no à nuie in contrari, o larès a picjâ il cuadri.
Se o podès, o vignarès vulintîr cun te.
express a condition in the past Si coloravin i ûfs cu lis jerbis.
O lavin dispès a cjatâju.
Tal paîs dai vuarps beât chel ch’al à un voli.
16
LETURE 1
CJARGNE
La part di Nord Ovest dal Friûl che e cjape dentri une part di regjon ben caraterizade e je la Cjargne. A chel che si invie pes sôs va- ladis, la Cjargne i presente un panorame di tant atrat: aghis, lâcs e un vert che a smara- vein il visitadôr. Lis cjasis plenis di canelons, cui lôr puiûi e cui cuvierts di lastris di piere,
a pandin la leiende viere di cheste int. Il caratar e la lenghe istesse a son intune cul teritori a voltis di sorzints a voltis di crets. Lis monts a son lis reinis cu lis pichis maiestosis da lis Dolomitis furlanis.
JACOPO LINUSSIO (1691-1747)
Dopo di vê imparât l’art de tiessidure a Vilac, al implantà la sô prime fabricute a Mueç e po une grandonone a Tumieç. Al fo il prin industriâl furlan e, tal cjamp da lis tiessiduris, la sô fabriche e jere la plui impuartante e plui grande in Europe. In plui di dâ lavôr diret a trentemil personis, al de lavôr ancje a trê mil fameis, pal plui in Cjargne, che a podevin doprâ in cjase il lôr telâr. Al fo un periodi di benstâ par dute la Cjargne che al durà fi ntremai che e durà la fabriche Linussio, a dî fi ntremai ai prins agns dal Votcent.
DOMENI DI TUMIEÇ (DOMENICO MIONI, 1448-1507)
ZUANFRANCESC DI TUMIEÇ (GIANFRANCESCO DEL ZOTTO, 1450-1510)
Te storie artistiche dal Friûl a son dôs fi guris che a marchin l’art de fi n Cuatricent. Domeni, ancje come intaiadôr, e Zuanfrancesc a àn lassât ator pes glesiis dal Friûl i segns de lôr valentie sevi come pitôrs che come frescadôrs. La lôr art e cjape dentri sevi il gotic che il rinassi- mentâl. Il lôr stîl al jere cussì marcât tant che si riferivilu ae “scuele tumiecine”.
SOLARI
Il mistîr di orloiârs chei de famee Solari di Pesariis s’al passavin di pari in fi fi ntremai dal 1600. A lerin indenant a fâ orlois (par cjasis, stazions, cjampanîi, fabrichis) fi n tal 1948 cuant che a stramudarin a Udin. Chi si à dât dongje une struture plui moderne che e scomençà a vendi i siei prodots par dut il mont. La Solari e inventà, prime tal mont, l’orloi a scat di cifaris e po dopo i teleindicadôrs ch’a son doprâts in dutis lis stazions e tai aeropuarts.
333
Esercizi 6
Cumbine in maniere juste lis frasis chi sot .
1. Cemût isal il timp cumò ? a) Purtrop no ai l’impermeabil.
2. Alc che nol va? b) Sì, o ai tancj dolôrs.
3. Âstu fi ere? c) No, graziis. O soi alergjic al lat.
4. Dulà ti fasial mâl? d) A son lis cuatri e un cuart.
5. Al plôf ancjemo. e) Lis aspirinis a van tant ben.
6. Ce ore ise par plasê? f) Mi dûl il cjâf.
7. Ti fasial tant mâl? g) Sì, no stoi ben.
8. Vûstu une tace di lat? h) Sì, a lis 14.00.
9. Ricevial il dr. Berti vinars? i) Al plûf simpri tant.
10.Aial alc pal mâl di dincj? j) Sì, passe 39.
Esercizi 7
Cuale frase e corispuindie?
1. Express possibility. a) Il miedi al à dit che âs di stâ tal jet.
2. Ask for advice. b) Puedio lâ fûr?
3. Report another person’s advice. c) O volìn lâ a mangjâ la pize.
4. Ask for permission. d) Ce aio di fâ?
5. Express intention of doing something. e) Puedio viodi la cotule in vitrine?
6. Express necessity. f) Cumò o podìn visitâ il cjiscjel.
7. Ask for something politely. g) Ce vûstu fâ dopomisdì?
8. Express prohibition. h) O soi bon di fâ di mangjâ.
9. Express you can do something. i) Al è tart. O vin di lâ a cjase.
10. Ask someome what he wants to do. j) Chi no si po fumâ.
Esercizi 8
Met jù chest dialic.
Tu : You greet him.
Miedi : He replies to your greeting and asks how you feel.
Tu : Answer you’ve got a headache and a backache.
Miedi : He asks since when you’ve been having them.
Tu : Answer for three weeks.
Miedi : He asks if you’ve got a fever.
Tu : Say you haven’t.
Miedi : He asks if you’ve taken something.
Tu : You say you’ve taken an aspirin only, but it helped very little.
Miedi : He asks if you prefer tablets or drops.
Tu : You say you prefer tablets.
Miedi : He gives you two tablets of Ailxen for the backache. You must take Three tablets a day: one after breakfast, one after lunch and one after dinner.
UNIT 1 1
Esercizi 4
Met i verps sot vie tal imperfet.
1. Pieri al ………. (fevelâ) cul so compagn e al ………. la lezion (disturbâ). 2. Marte e ………. i compits (fâ), cuant ch’al è rivât so nono. 3. E ………. tante fumate (jessi) e nô no ………. la strade (viodi). 4. Il libri che tu ………. (cirî) lu à cjolt Francesc. 5.
Gno cusin al è tant simpatic: no lu ………. (cognossi). 6. In Istât lôr a ………. simpri a passâ lis vacancis cun nô (passâ). 7. Ane e ………. (savê) che Renoir al ……….
un pitôr innomenât (jessi). 8. Dal 1960 me barbe al ………. in Gjermanie (lavorâ). 9. Al
………. di partî a 6 (vê), ma la svearine no à sunât. 10. Se i students a ……….
cjapâ un biel vôt (volê), a ………. studiâ tant (scugnî). 11. Se tu ………. ben la do- mande (capî), tu ………. just (rispuindi). 12. Cuant che voaltris o ………. tal parc (cjaminâ), nô o ………. musiche li di Marc (scoltâ). 13. Cuant ch’al ………. a cjase di vore (tornâ), al ………. i siei amîs sul treno (incuintrâ). 14. Jo no ………. (savê) che Nunzio al à fat il militâr a Udin.
Esercizi 5
Met tal imperatîf negatîf.
1. Se tu âs sêt, ……… robe glaçade (bevi).
2. Cuant che tu sês in classe, ……… il telefonut (impiâ).
3. Se o vês frêt, ……… i barcons (vierzi).
4. Se la tô machine no va, ………le su la strade (lassâ).
5. Cuant che un al fevele, ……… (interompi).
6. Se tu sês alergjic al pes, ……… la orate (mangjâ).
7. Marc, se al plôf, ……… l’ombrene a cjase (dismenteâ).
8. Cuant o cjolês une cidele, ……… alcol (bevi).
9. Cuant che tu âs di lâ a vore, ……… tart (jevâ).
10. Se tu âs un sierament, ……… aiar. (cjapâ).
Esercizi 6
Met l’indefi nît just (alc, cualchidun, ducj, nissun …)
1. O ai ……… di brut di contâus. 2. Jerial ……… che tu cognossevis in discoteche?
3. ……… nol saveve chê rispueste. 4. ……… a san che Viene e je in Austrie. 5. Ta lis barachis dal marcjât a jerin ……… vistîts a bon presit. 6. No vin cjatât ……… ch’al podeve judânus. 7. ……… puedial dâ une man a puartâ chest pac? 8. Al è lât vie cence dî ………. 9. Isal ……… ch’o pues fâ par te? 10. In discoteche a jerin ………
musis che no mi plasevin. 11. ……… student al à savût rispuindi a la domande dal pro- fessôr. 12. Te librarie o ai cjatât ……… libri ch’al mi plaseve. 13. ……… frut al sa di judâ sô mari ta lis voris di cjase. 14. Marc al è un patît dal cine: i plâs ……… i fi lms.
Esercizi 7
Met il pronon relatîf.
1.Il fat, ………. a fevelin tal gjornâl, al è sucedût joibe. 2. Marie, ………. o voi spes a balâ cun jê, e sta a Tresesin. 3. La coriere, ………. o vginìn ogni dì a scuele, e je moderne. 4. Cindy, ………. i ai regalât un CD, e je stade contentone. 5. Gertrud, ………. lavore li dai Dri, e ven de Gjermanie.
6. Il fi lm, ………. ti fevelavi, lu dan domenie a Udin. 7. La none, ………. i ai comprât une cuvierte, e à fat 70 agns a Zenâr. 8. Sandri, ………. cun lui o zui di balon, chest an al à segnât 15 goi. 9.
L’atôr, ………. o vin sintût fevelâ par television, al è merecan. 10. Vêso provât il savon ………. àn fat publicitât?
UNIT 12
442
REGULAR VERBS - AFFIRMATIVE CONJUGATION
First conjugation: fevelâ
INDICATIVE
present imperfect simple past future
jo o feveli fevelavi fevelai fevelarai
tu tu fevelis fevelavis fevelaris fevelarâs
lui al fevele fevelave fevelà fevelarà
jê e fevele fevelave fevelà fevelarà
nô o fevelìn fevelavin fevelarin fevelarìn
vô o fevelais fevelavis fevelaris fevelarês
lôr a fevelin fevelavin fevelarin fevelaran
SUBJUNCTIVE CONDITIONAL
present imperfect present
jo o feveli fevelàs fevelaressin
tu tu fevelis fevelassis fevelaressis
lui al feveli fevelàs fevelarès
jê e feveli fevelàs fevelarès
nô o fevelìn fevelassin fevelaressino
vô o fevelais fevelassis fevelaressiso
lôr a fevelin fevelassin fevelaressino
IMPERATIVE PAST PARTICIPLE GERUND INFINITIVE
fevele fevelât fevelant fevelâ
fevelìn fevelait
Second conjugation: tasê
INDICATIVE
present imperfect simple past future
jo o tâs tasevi tasei tasarai
tu tu tasis tasevis taseris tasarâs
lui al tâs taseve tasè tasarà
jê e tâs taseve tasè tasarà
nô o tasìn tasevin taserin tasarìn
vô o tasês tasevis taseris tasarês
lôr a tasin tasevin taserin tasaran
SUBJUNCTIVE CONDITIONAL
present imperfect present
jo o tasi tasès tasarès
tu tu tasis tasessis tasaressis
lui al tasi tasès tasarès
jê e tasi tasès tasarès
nô o tasìn tasessin tasaressin
vô o tasês tasessis tasaressis
lôr a tasin tasessin tasaressin
IMPERATIVE PAST PARTICIPLE GERUND INFINITIVE
tâs tasût tasint tasê
tasìn tasêt