V i pregh iam o aduncha che quando piacerà a la Benignità D iv in a che siate pervenuto cum salvam en to a lo conspecto de lo dicto Serenissim o S ig n o re, ve inform ate se li n obili et egregii B arth olom m eo de Cam pofre- g o so et L od isio de F lisco , aut qual si sia de loro, serano stati a lo con specto de la M aiestà Sua e in che term ino serano le cose nostre de le quale h a vem o con ferto cum vo i. E t quando parerà utile alla vostra pru dentia, presentate la dieta lettera nostra a la M aiestà Soa. L a conclu sione de la quale in substantia è questa: che h avem o inteso da vo i quello se predica u n iversalm en te in ter tuti li C h ristian i de le singularissim e vir tute s o e , et che per benignità soa è affectionato alle cose nostre e a tutte le altre pertinente a lo h on ore et augum ento de la fede christiana. D e che rin graciam o la B enignità sua , et la preghiam o che se degne ad epsi n ostri oratori e a tuti li altri n ostri reqùerirano dare ogni auxilio con silio et opera ac favore h onesto. A la vostra prudentia non bisogna ricordare altro, salvo ascaldarvi e con fortarvi che cum bono anim o adiu- tati dal canto vo stro lo desiderio n ostro et de tutti li citadini. D ata die X Septem bris (1481).
E xpecterem o cum desiderio ne advisati de quello h avreti facto et sperereti poter fare.
P rotectores etc. et O fficiales deputati etc.
C V I .
Lettera a Casimiro I V , Re di Polonia.
1481 , 10 Settem bre. Archivio e Codice citati.
Serenissim o et gloriosissim o principi et dom ino nobis colendissim o, do m ino K a zim iro D ei gratia regi P o lo n ie et m agno duci L itivanie, Russie P u rsiequ e dom ino et heredi e t c ., dom ino christianissim o.
P o s te a q u a m , serenissim e et gloriosissim e Princeps et domine nobis colen dissim e, M aiestati V estre scripsim us die X II Julii proxim e prete riti de nobilibus et e gregiis viris B artolom eo de Cam pofregoso et L o disio de F lisc o , oratoribus nostris , qui vel saltem eorum alter ad con spectum V estre M aiestatis accedere debebat , supervenit vir egregius A ndreolus de G oasco con civis noster ; et inter cetera nobis narravit se mensibus superioribus serm onem habuisse cum V estra Maiestate de rebus n ostris, invenisseque benignitatem C elsitudinis V estre in his omnibus que honorem et favorem fidei christiane et com m oda nostra respiciant non
g io r n a l e LIGUSTICO
477
aliter affectam esse quam singularibus virtutibus M aiestatis V estre que in toto christiano orbe predicantur conveniat. Propter que agentes habentesque Maiestati V estre ingentes gratias, illam oramus sibi persuadeat nos ac R em publicam nostram semper paratos esse et quidem sincero affectu in omnia concernentia decus et gloriam suam ; dignetu rque, quem adm odum in Clem entia V estra confidimus, non solum dictis Bartholom eo et L od isio oratoribus n o stris, sed insuper quibuscumque aliis nostris qui requirent opem operam et consilium ac favorem suum benigne p re b e r e , cum presertim nihil petituri sint nisi iustum et honestum et quod honorem et augum entum fidei Christiane respiciat. Data die X Septem bris 1481.
M aiestatis Vestre cultores obsequentissimi
Protectores Comperarum Sancti G eo rgii Communis Janue
et Officiales super provisionibus orientalibus deputati.
C V II.
Nuove informazioni del Massola.
14 8 1, io Settembre. Archivio c Progetto citati.
(Extra) E gregio domino Antonio Masola in Janua.
(Intra) -j- In Christi nomine. M C D L X X X I, die X septem bris in V ene
ciis. — E gregio domino patri.
Egregie domine pater mi reverende. V II presentis viam Mediolani per duas unius tenoris cum correrio scripsi vobis ad com plem entum , et sim ili- ter nunc sequitur cum quodam mercatore, ut semper a me novum habeatis... Affirm o isti deposuisse (sic) armandi galeas et naves... N ovu m de m orte T eucri cum filio falsum fuit, ut per alias dixi et inferius intelligetis. D e comite Jeronim o quantum potero intelligere scietis et in aliis inferius ha bebitis clarius. Pius Christus et gloriosa Mater sua in omnibus sit nobis director, amen. Et certe videtur annum a vobis habeam responsionem et amplius huc non amittere te m p u s ... VIII presentis in cero hic atinsit ex R om a Campana correrius missus Dominacioni parte Sanctissim i Domini nostri Pape in diebus tribus. Dixit horetenus ut in suo ex R om a discessu in ipso locho atinserant correrli duo dicti loci O tranti, ab uno quorum intelexit ut illustris dominus Dux Calabrie cum auxilio no strarum galearum obtinuerat locum ipsum. Affirmat urque etiam per
4 7 8 GIORNALE LIGUSTICO
p arva m h ic Insalutati de Sp an och ii dicti loci R om e conductam per dictu m C a m p an a m ; et sic v e lit D eu s scriptum sit, quia isti illud repro bant qui habuerunt ut supra litteras ; im o dicunt ultim ate de C hristiani m ortu i restaverunt m agis de tria m i l l i a ...
Illu stris dom inus com es Jeronim us cum uxore heri huc atinsit; ad obviam cuius cum b icen to ro et m agn is trionfis usque ad Sanctum C lem entem exivit D o m in atio , adeo quod m a g is non poterant facere. Est m oraturus per alliq u os d ie s, ut d ic u n t; venitqu e cum tantis aparatibus, quod omni m agn o p rin cipi sufficeret. N e c a llia . V estris m andatis paratissim us. V alete.
V ester fillius Lucas cum hum ili recom endacione.
C V I II .
I due commissari Cattaneo e Brignale annunciano la loro partenza da Porto Longone e il loro arrivo in Sicilia .
1481 , 12 Settem bre. * Archivio e Progetto citati.
(E xtra) M agn ificis et prestantissim is dom inis, dom inis O fficialibus rebus
orientalib u s prepositis nobis collen dissim is.
(Intra) E x P o rtu L o n g o n i insule Hilbe pridie kalendas Septem bris
scrip sim u s D o m in atio n ib u s V estris, m agnifici et prestantissim i domini do m in i nobis colen d issim i. E o nam que furentes austri, nobis invitis, classem com p u lerant. L itteras vero ipsas Plom binum ut mature perferrentur co- ra v im u s; atqu e inde ut G en uam quam celerrim e m itterentur operam dedim us. P o ste ro die earum litteraru m exem plum hom ini fido apud in su lam agen ti dim issim us ; et quantum licuit rogavim us ut nactus la to rem p rim o q uoque tem pore V estris Dom inationibus quam propere m it teren tu r. E od em die, sedatis prioribus ventis et in m elius co m m u tatis, e po rtu s o lv im u s : incerti tam en utrum h o m in es, quibus litteras commis- sim u s , eam fidem ac dilligentiam quam nobis polliciti erant in litteris m ittendis prestiterin t. N a m quo tem pore scripsim us neque certi ullius lato ris spes nobis prebita est ; et que scribebantur tanti m om enti esse non iu d ica vim u s ut in litteris quoque mittendis sum ptum exigerent. Q ua- m ob rem terciu m h o c exem plum , his litteris reclusum , ideo nunc mittere con stituim u s; ut si priores littere v e l disperissent vel minus fideliter red dite fu issen t, accusari non possim us tanto iam tem poris intervallo ex iis que acciderunt nos V estris D om inationibus nihil omnino scripsisse.
g i o r n a l e LIGUSTICO
479
A b eo tem pore quo ex Hilba discessimus, primus dies secundos aliquandui ventos nobis inspiravit. Postea vero tanta fuit ventorum cessatio , et ea tamdiu ten u it, ut quam minimum in navigando progredi potuerim us, atque adeo ut a Portu Longoni egre ad conspectum S icilie novem diebus pervenire licuerit. Interea nec novi quiquam sentire usque po tu im u s, nec navigium ullum usque prospeximus. Itaque om nium ig n a ri, non videm us quid Dominationibus Vestris scribendum sit. V erum piscatoris quidam lem bi ad navem venerunt, et atrocia quedam de causis T u r eorum apud Hydrontum nobis retulerunt : que si vera fo re n t, destitue remur m agna spe nostre huius expeditionis. De nave Salvaga , N igrona et P o d ia , quas ferunt omnes apud insulam e ss e , certius per m ercatorum litteras intelligetis ; et propterea earum mentionem om ittem us. Si quid e terra n ovi ultra nobis afferetur, quod putemus Dom inationibus V estris scribi op portere, si id fieri poterit, ante nostram profectionem presen- tibus subycietur. Interea Dominationibus Vestris se se ex anim o com mendamus. Data supra Drepanum, apud insulam F avisianam , die duode cima Septem bris 1481.
D om inationum Vestrarum servitores deditissimi
Christofarus Cattaneus et Nicolaus de B rignali.
C IX .
Lettere di Veneria.
1481 , 13 Settembre. Archivio c Progetto citati.
In C h risti nomine. M C C C C L X X X I, die XIII septembres in Veneciis. — Egregie domine pater.
...Si habuissem fermalium et gorgetum requixitos, nil m irum habui- sent vendiam cum comite Jeronimo hic cum uxore aplicato V IIII presentis, cum societate que omni magno principi sufficeret: ad obviam cuius exivit Dom inacio usque ad Sanctum Clementem cum bucentoro et magnis trionfis et aparatibus, adeo quod si fuiset Summus Pontifex magis non poterant facere ; et cotidie sequitur, et expendetur omni die per dictam D om ina- cionem, ut dicitur, ducati C L pro ipso et eius societate a numero magis de D in comedere. Etiam eiusdem causa in ebdomoda ventura prepa- rantur in Padua magne jostre; et credo per alliquos die$ in partibus istis se detinet. Pro quo rogo possendo mihi mittere dictum gorgetum et fir-
4 8 0 GIORNALE LIGUSTICO
m a liu m et alliqu os bonos saffilios v e l perlas sequantur curii p rim o , quia ad ipsos habet anim um ; sed vo lu n t esse bona ra u b a ... A ffirm atur etiam ut i n . . . C on stan tin opoli aprestabatur m agna classis m aritim a , et ut ad V elo n am atin serat Basa cum arm ig eris X m ilibu s, quos pius Dom inus confundat. E t sp ero non erunt in tem pore , quia undique sonat et pro firm o habetur ut illustris dom inus D u x C alabrie, m agno prelio mediante, ad quod n on pauci m ortui fu e ru n t, anim arum quorum m isertus fuerit O m n ip o te n s , cum suis in O tran to intravit cum auxilio nostrarum ga lea ru m ; quo non obstan te, T e u c ri in una parte civitatis iterum se te nebant ; et existim atu r in hodiernum omnes trucidati fuerint, amen. A nostro N ic o la o cum correriis tribus heri et ante heri h ic apricatis dicto C o m iti cum m a g n a frequencia m iror litteras non habuerim ; et quantum in diem habebo n on ig n o ra b itis ...D e vestris navibus arm atis quidquam non sentitur. N e c allia. V estris m andatis paratissimus.
V ester fillius Lucas cum hum ili recom m endatione. C X .
S i continuano le lettere di Veneria.
1481 , 15 e 17 Settembre. Archivio e Progetto citati.
D ie X V Septem bris , in V en e ciis...
A n te heri in cero huc accessit Johannes Petrus correrius cum litteris . . . . de III dicti, cum quibus ex vestris non fuerunt : de quo certe sum eg ro a n im o . T am en spero de ipsis habere sub litteris Johannis de M esana v e l Joh an n is Baptiste Spinule accepsi ad possessionem dicti do m ini Joh annis sunt dies sex. Q uare non essendo alliud innovatum quam affirm are quantum supra, restat dicere dictus Com es heri cum m agnis so- lem pnitatibus creatus fuit nobilis, associatus postea usque ad portam Pa- lacii per illu strem dom inum D u cem ; et cras preparatur magnum festum fiendum in dicto loco P alacii cum m agnis trionfis, per m odum quod unusquisque a d m ir a t u r ...
D e O tran to om n i die undique affirmatur bonum novum. Itaque est vul garis opin io in presenti die sit sub dominacione domini Ducis C alabrie; et licet va rio loquatur, que videntur verisim ilia et credenda habui per co piam capituli B arlete de IV dicti includendam, hodie habitam a quodam
am ico (1). V estris mandatis paratissim us, valete iterum (1 ) Ved. Documento C III, pag. 473.
GIORNALE LIGUSTICO 481
D ie X V II dicti...
D ictus C om es isto mane recepsit pro Padua, non redicturus, ut dicitur ; et velie narrare acta beri ad dictum festum allium folium non sufficeret. Et ex dicto loco Padue Romam recepsurus est.
N avis D ragant, que vadit in fundo de aqua, altera die atinsit... V ester fillius Lucas cum recom m endatione. CX I.
La Signorìa ringrazia il Duca di Milano, che le ha notificato il ritorno di Otranto nel dominio de’ Cristiani.
1481, 19 Settembre.
Archivio di Stato. Cod. Litter. ann. 1481-83. X . 133.
Illustrissim o Principi ac excellentissimo domino, dom ino Johanni G a- leaz Marie Sforcie Vicecomiti, Duci M ediolani, Papie A n g elerieq u e C o rniti etc., Crem one etc.
N untiavit nobis Excellentia Vestra, illustrissime Princeps ac excellentis sime D om ine, rem ingenti gaudio et exultatione dignam : T u rc h o s Italia pulsos fuisse, et Idrontum quod non paucos menses occupaverant resti tutum. D eo primum habende sunt huiusmodi gratie, quod nichil sine eius voluntate agi potest: ipse enim est qui quando vu lt percutit, quando vult sanat. N ec defuisse tante rei dici potest serenissim i dom ini Ferdi nandi R egis virtutes, qui pro se et ceteris Christianis om nibus potenter et cum summa laude pugnavit. Vestre vero Celsitudini gratias habem us, que hec nobis nuntiavit, existimans, prout verum est, ea nobis placere debere, cum pro publico tum pro etiam privato bono nostro. Parati in om nia Excellentie Vestre grata.
Data Janue, die X IX Septembris, m illesim o quadringentesim o octua- gesim o primo.
Baptista etc. C on siliu m etc.
CX H .
La Signorìa partecipa agli ufficiali delle Riviere la ricuperazione di Otranto; e ingiunge loro di celebrarla con dimostrazioni di gioia.
1481, 19 Settembre.
Archivio di Stato. Cod. Litter. ann. 1481-83. X . 135.
4 8 2 GIORNALE LIGUSTICO
fensor et Consilium antianorum comunis Janue, spectatis et egregiis viris capitaneis comissariis vicariis potestatibus ceterisque rectoribus ac officia libus, et subditis nostris in Ripparia Orientis constitutis, ad quos présentes pervenerint, salutem. Quia res hec comunis omnibus est, et quia gaudere et esultare decet omnes., significamus vobis Idruntum, quod T u rch i infi deles hostes m enses aliquot occupaverant cum non parva Christianorum clade qui illud oppugnabant, Dei gratia tandem in potestatem serenissimi domini Ferdinandi regis esse restitutum; pro quo sicuti nos hanc felicem nuntiationem triduanis fallodiis sonitibusque campanarum ac processio nibus celebravim us, ita voiumus ut et vos in locis vestris cum gaudio ce lebretis, habentes Omnipotenti Deo gratias immensas, a quo et hec et ce tera omnia beneficia in humanum genus semper proveniunt.
D ata Jan ue, die X fX Septembris, millesimo quadringentesimo octuage- simo primo.
CXIII.
II Fregoso ed il Fiaschi annunciano il loro arrivo in Mancreman, donde questi partirà per andare al Re di Polonia. I l Fregoso ne aspetterà il ritorno ; ed entrambi si presenteranno all’imperatore. Particolari del loro viaggio; condizione di Caffa.
Archivio e Progetto citati.
1481, 30 Settembre.
(A tergo). Christophoro Cataneo et Nicolao de Brignali.
(Intus). -j- M C C C C L X X X I, die X X X Septembris, in M ancrem an.
Nobiles et egregii maiores honorandi. XXII presentis huc aplicuimus cum salute; de quo laudetur Dominus. Cum hic fuimus, reperuim us certos Tartaros famulos Menglicarei, qui bono modo nos conducere volebant ad Im peratorem in Carchere. Et quia de hic nullus potest intrare in Tartaria sine licentia et littere passus istius civitatis Domini ; quare fuimus ad re quirendum licentiam pro posse nos se cum illis sagitiferis recedere pro nostris negotiis, quia hic mercatores se tractavimus tali modo quod nullus potuit comprehendere adventum nostrum. Ipse vero Dom inus dicit: quid m ercantiam habetis? Nos dicimus habere certas perlas et alia. Qui dicit intellexisse a comerchiariis nos non habere quaxi ullam mercan tiam mentionem faciendi (sic), ex quo convenit quod vos pro aliis ne gotiis vultis transire in Tartaria. Quare voluit a nobis om ni modo inteli- gere qua occasione hic venimus. Nos vere stetimus tres dies quod nihil
GIORNALE LIGUSTICO 483 diceie voluim us de negociis nostris. Sed viso quod n on erat possibile hinc posse transire, tunc fuimus (ad) ipsum in una cam era; et non pos- sendo aliter facere, fuit opus sibi dicere nos hic venisse parte com unitatis Janue et magnifici Officii Sancti Georgii et Officiorum deputatorum super provisionibus orientalibus pro ire ad M englicarei Im peratorem et deinde ad Regem Polonie cum litteris etiam Summi Pontificis pro re im portante ad christianam religionem , ex quo petimus et rogam us ad nostrum viagiu m mittere sine ullo impedimento. Cui etiam fuit opus ostendere literas directas tam Menglicarei Imperatori quam R egi P olon ie : que v i s e , dicit quod R ex Polonie noster habet guerram cum Im peratore, et nunc tractatur pacem inter eos ; et orator dicti Im peratoris est penes R e gem Polonie. Quare melius est, nec potestis aliter facere n ixi prius acce datis ad R egem Polonie, et postea in societatem dicti oratoris potestis sequi viagium vestrum. Nos vero dicimus habere per m andatum prius ire ad Im peratorem et postea ad Regem. O r concludendo dicit ipse D om inus quod vult omni modo prius ire debeamus ad R egem P olon ie. E x quo deli beravimus quod unus de nobis vadat ad dictum R egem Po lo n ie, associatus cum duobus famulis dicti Domini, in provincia Litifanie in una civitate que vocatur V ilam (Vilnam?) ubi est Rex Polonie lontanus de h ic m iliaria 55 de nostris. Hodie, Deo dante, ego Lodisius de Flisco sum equitaturus; et spe ramus in Deo infra dies decem vel duodecim ibi esse ; et cum ibi ero procurabo cum Rege Polonie negocia nostra ad executionem m andari, et de subito hic redire. Bartholomeus de Cam pofregoso vero hic restabit donec ego Lodisius de Flisco redeam de R ege Polonie; et de subito accedem us ad Imperatorem, cui iam per proprium suum famulum advisavim us se creto modo de nostro hic adventu et de impedimento nobis factò per istum Dominum. Secundum potuimus intelligere Rex P olon ie erit optim e dispoxitus in negociis nostris. Ex quo speramus ab ipso esse cito expe diti, et cum omni favore una cum oratore dicti Im peratoris ad ipsum ire quam cicius erit possibile. Speramus etiam et quaxi certi sumus quod Imperator etiam et Eminec erunt dispoxitissimi, et sim iliter om nes T a r tari; quia omnes afflicti sunt, et maxime burgenses Caphe, ex quibus m ulti sunt hic Erm eni ex melioribus artificibus pro eorum n egociis, et sunt in procinctu recedendi infra triduum pro civitate Caphe. E t cum aliquibus amicis mei Lodisii de Flisco locuti fuimus sub iuramento de negociis no stris, videlicet Caphe, qui libenti animi et cum maxima consolatione in tellexerunt animum et dispositionem nostrorum de Janua; cum quibus ha bemus certam inteligentiam quod debent de brevi, videlicet infra triduum, recedere pro Capha: in quo lo c o , secundum eorum relationem non sunt
484
GIORNALE LIGUSTICOin C a p h a n ixi T e u c ri a num ero C C C in C C C C inter castrum C aphe et extra , et C ristiani sunt plus de V I in V II m ilia. Ex quo in eorum apricuitu possum us in civitate C ap h e de aliqu o bono sperare, et m axim e si intelli- gerent apricuitum classis nostre in C h io ; de quibus om nibus optim e eos inform avim us, et qui de id quod cogitabunt facient nos bono m odo advi- sare in C a rc h e re v e l ubi erim us. N os enim habita noticia de eorum volu m ptate, de subito se apropinquabim us ad civitatem C ap h e cum fa vo re M en g licarei im peratoris et Em inec, et etiam cum Jacharia de Guisulphis cui ordinabitu r quid opus erit. N os vero fatiem us quantum erit possibile; nec pro so llic ita re cogitare faciendi quantum poterim us non restabit. V o s enim etiam co g itetis in aliqua bona fatietis in recuperatione m isere civi tatis C a p h e. V o lu m u s credere quod exdorm ientaveritis vias vobis possi biles, etiam si v i cum veliferis transire deberetis. Q u od faciendo, civitas C a p h e et totu m m are m aior pro recuperato reputare p o ssu m u s, quia M en g licarei im p erator et E m in ec et toti T artari ac etiam burgenses Caphe com m orantes in C a p h a , videlicet G reci (et) E rm eni , sunt dipoxitissim i. Q u are, am ore D ei tam quam burgensium Caphe, in D ei nom ine disponete transire strictum , quod non consistit nixi in deliberare sem el. Stephanus V ai- voda facit m axim u m exercitum : etiam habet auxilium a R ege Polon ie et a C h ristian is, de quo possum us sperare de aliquo bono fructo. Et sic C h risto p laceat. N e c alia ad presens, scribendo istam venturam via civitatis C aphe ut si possib ile est n o v a m habeat de nobis. E t habita littera ista, non fallat roga