g
... ...
M E D I C I N A S^4L E R N I T ~ 4 N>A I D E S T Confervanc1® b o r * v a l e t u d i n i s p^ae . e p t a , C U MA R N O L D I V I L L A N O V A N T
Un fm g u la C a p ita exegeft , A C C E D U N TM A T T U B I P 0 *L I T I
In Salernitana Scbola P . P. NOVI SSI MA C O M M E N T A R E . T O M . I.t
b W ' x i - j
* * * * S C H E R N I , M D C C L X X X J X . E x Officina Fer di nand! C a m p iSupcrtcribus annuenti b u s ,
*
B
W, ^
____ ^
®f>:i
> *
t.* » ; ;
ì èK
ì r
e t f
.vj
LI__
S A L E R N I T A N I C O L L E G I I P A T R I B U S
M A T T H A E . C S P O L I T I
' •
i
^
C
i&UM M e d ie * /a c u ita ti* opu&
S alernitana Schola. a n tì-
« § 8 &
i
in fc rip tu m , Awjfi^
«o/?r/ S a lern itan i C ollegif
decu s fa n é , ac ornamentimi , p e r inda
apud nos dtfpeA um , atque pene o b h te-
r a tu m , ac sp ai e x te r a i N a tio n e s t a n
c e le b r a tim i, ta n ti (pie k a b itu m , u t ilh n c
e p tim a f p e i praftan tiores ju ven es ma
g n i* eorum tum ìncomm&dis , cum ingea*
tib u s im penaiis, p o /lh a b itis p a tr iis
Ac
a-
d e m iis , Auc a i obtinendam * noflro Col
leg io M edicam Lauream g reg a tim in diem
c e r ta tim adventare conjpiciantur , fjxpe
numero in ter mea %confueta Jludia prue
vian ibu s haberem , ejusdem canones corri-
m en tariofqu e p rò m ei ingenii mod3-
io* v jrib u sq u c
lance p e r p e n d a m i
< 4
) t a n d e m a d e j u s d e m n o j ì r i C o l l e g i ì n i h m e n p e r p e t i m r e n o v a n d u m , c o n t e n t i o - n e m a n i m i m e i a d h i b u i , u t n o v i s a l i Ì 3 c o m m e n t a r i i s a d j i é ì i s , e t e n e b r i a , i n q u i è t i £ n e ' f c i o q u o F a t o , q u a v e d i j j i d i a , a d h c e c n o f ì r a t e m p o r a d e l i t u i t , i n l u c a n r e v o c a r e m . Q j i i d ? f o r f a n & c u r a v a c u c e ^ < 9 l a b o r e s i n a n e s l M i n i m e q u i d e m . S t u d i o / a n a m q u e J u v e n t u s n i a l i u d , c a u - [ a n i c è r t e à a b e b i t , u b i f e o b i e t t a n d o f a n * p e r p r o f i c i a t . H i n c , ope>re a f y o l u t a . d i n a n i m o p e r p e n d i , J u b q u a - d u c e , c u \ u / q u e A u f p i e ì i s h a s r n e a s , q u x c u m q u e F i n i , e i a - c u b r a t i o n e s e d e n d a s . c u r a r e m A t m e m o r t a n d e m & v e j l r s A u à o r i t a t i s , & m e i e r g a v o s o b / l r i à ì i a n i m i f i r m a f t e t i t f e n t e n t i a f u b e j u s d e m n o f t r i C o l l e g i i v e * j l t o q u e t u t a m n e n o n f o l u m , u t q u i p r ò m e f o r t i t e r [ ì a r e n t , p r x f t o h a b e r e m , v e r u n i , & m a j u s e x v e j l r o n o m i n e d e c u s a c c e d e r e t , i d a g e r e . L t u b e n t i i g i t u r a - n i m o q u o s v o b i s d i c o , i n o b j e q u e n t i s m e i e r g a v o s a n i m i a r g u m e n t u n i , k u s m e o s c o m m e n t a r i o s i n v . e f ò r u m t u t a m e n a c c i p i a t i s q u & f o . S i c e q u i d e m a c u j u s - <fu m q u e A r i f l a r c k i , M o m i q u e d e n t i b u s - p c j ì J c ' r m c i p i a m e f u t u r à n i J p e r o , V a h t e ,l
✓
( s )
J N S C H O L
aM
s a l e r n i t a n a^
P R A E L O C U T I O f
^ iu»!"jq X p i l f a s Italia, totaque Europa
I
j | | l itcras, n o n o m n i n o c o n t i c u i f -|
IJ fe , verum fefe apud aliena»
3aEtfsmi-.gfe re c;p' fl e N a t i o n e s , c u i q u e i l -
lorum t c n i p o r u n ? h i t o r i a s , a c m o n u m e n t a (*) p e r i u i l r a n t i l u c u l e n t e c
( • ) I n t e r aìiss , quas f u b - f i n e m f a cul i I X . praefer- t i m hse nofirae P r o v i n c i a paffae f u n t c al ami t a t e s , p r i m u m o m n i u m facile adnoravcri s pef« f i m u m fcientiarum f qual l or e m. E c qu i s c n j m , i l « ] a t e m p o r u m colluvie, a ma e ni or i bus muf i sope. r a m dar e auderet? Q u u m a u t e m S a r a cenor um, fctque A r a b u m ope , a l iq u a n t u l u m rel'pirare
< « p er in t difciplins , obl ì ac u l u m haud q u i d e m * p a r v u m , ut i in A r i f t o t e l i c a p h i l o l o p h i a , Ile i n pr avo c omme n t a n t i um furore n a 6 t « funt» S a t n o t u m E r u di t i s , quge, qu a n t a q u e mal o* r u m feries fit deig cor.fecuta, donec V i r i li» t e r a r u m bono nati f ervi t ut em e x p u l e r i n t , at« q u e ingenia in libfrratem r e v o c a v e r i n t . C j n » • fulcna'us Fleurius H i f i E c cl . t ool . 3 . *
( * )
t p p a r e t; pncfertim apud Arabos, O
jrientalium
Populorum antiquillìmos,
qui quamvi* Muhamedis religione de
v i a i , non adeo rudes , feientiarumqu»
o n n iu m expertes ( quemadraodura ple-
xique autumant ) habendi f u n t , ut eas
non plurimi fecerin t,
&c ftrenue co!uc-
rin t : Undecimura cnim ance fceculum
( ic f e & ;3 feilieet apud nos difcip’.i n i s )
aaetap byfics, phyìcse g e n e ra li, medi-
cinsque operam acerrimam navafTe ne»
mo infkias* i v e r i t . Suba&is propterea
quamp'urjmis Orbi* Romani regionibus,
multisque Afias depopulatis provinciis,
inter m ajores, qua* e Grecia h a gen-
t^s deporiarunc praedas, aliquoc ha»
bue,'e libros, qu bus tanto ftudio , ac cu
ra abtepta? funt , ut anno o&ingenrefi-
2110
\'igefim o, aut c ir c ite r , per Kali-
©hun A ’ mamonera Conftantincpolitano
Imperatori illutìriora pecierint Graeto*
» rum Opera, qusein A rabicani linguam,
vertere curarunt obtenta , quseque in
ter , abdicatis poefeos , politices ,hifto-
rixque voluminibus , A r ift o t e li, Hip-
pocrati,
ò< Galeno , *mathefita , meta-
p]iyficam , ac medicina® fd ig e n te s, f t
( 7 )
Quod
ea
ratione fa&um noftri
« v i
phiioiophus (*) catiftiraar, qua iadi>
bium perh.bctur, nullità f u b t i l i a , ac
fpetaphyiìca ftudia fcliciu* radice* miti»
tcre % opimiuiquc c r e d e r e , quam in ca«
l i d i s , atque aduftis climatibu» , vcittC
i n proprio fola, quippe ubi hominc»
contemplando magis , quam agendo na*
t i elle videantur ; fiquidem exhaufti*
r i m i o calore corporis v i i i b u s , fraftii»
q u e , tclaque nervofa expanfa, ac evor
l u c a , acque idcirco irritabiliori , cor-
pora imbecillia, animi p e r a c u t i , exco*
gitandoque aperti f i u n t . Sed q u i b u s e *
caufis ingeniofiores funt homines , eo
fune praecalidioris , ac vividioris phanta»
fise, ut quod exeogitando , incelligen-
doque mìnus conlèquantur, id fubita
imaginatione effinganc : Hin c A r a b e s fi*
mente fu b tilìjfm i , & omnium m ortdliam
f a n a t i c i j ì m ì .
Inter estera autem feientiarum ge- •
nera , ars medica apud co* plurimum
- *■ 111 - ... »■» ■himjiii —M E
[ * ] A n t . Genuenf. ad difs«rt. I V . i n noti* <
4
®orig. mal or.
•
invaluifie, e x h i s , qua; adhuc extant,
ex i a ni lì p.uriiris commentis , ac nugi-
bus refcrta vclamina , aperte colligi tur,
quod non adeo factum in Chimica ,
q u $ , pjtthabita a G rx ci s recepta Ana
tomia , nifi patres A r a b . s , indurre*
certo agnovit edmatores. His acceffit
.A Urologia , quem ad firnm tota ilk rum
Ivlathelis fpecìabat, quaqae perridiculas
sycophantas novimas le j . d a l l e , quam
quam Kaliphi Almamcn s Agronomica*
tabu'as nen-.o non nfarmaverit, Geome
t r i ® , atque arictimetkse plurimi ufui
fucile . Id vero ho mini ingenuo negandum
non e f t , Algebram Arabis multum incre
menti habuiife, invento zero, atque etiam-
num ha bere . R in e facile cognofci po
terò , pricres
(
polìquam hifee noftris
provinciis fìudiorum amor revixerit )
Araborum libros , potiluraum Mefue ,
atque Avi cen na s, pervolvi csepille , p-ri-
anosque omnium Monacos , deperditis
i,liis temporibus , philoiòphos, ac medi-
cos audire . Qu;ìre apud Galles Fulber-
iUJr Epiferpus Charrres, Se apud Phi.
lippum Auguftum O ò i z u s . Heic vero
ttotàtu d i g i u n i vldetur , t a r o , tamaro
( ? )
qtiè arti? medica? exercendae cupidfnem
primores E-cclcil£E
cepiile , ut annis
centefimo tpgeiìmo , primo ,
tri*
gefimo nono Conciliis R. efnnenii* &c La-
terano fub Innocenti^ II. obviam ire
necefi'e fuerit. Quod proftéìo nonficob-
t i n u i c , quin & Clerici tcrcentis am-
plius ann.'S deinceps illajn exe^cuerinr.
E t quamquam continuo Arabum , Sa-
racenorumque ad has noftras provincia?
adventu , iilorum fìudia , atque opinio-
nes ( u t i adhuc colligi ^>oteft ) ad nos
pertranfilTe certum eft ; quonam tamen
modo in hac Salerni Urbe tam a l t s s ,
profundafque jecerint radices, etiamnuni
illius $ v i Au&ores incornpertum habenr,
I d profeto non ambigitur , prae cae-
ter is Italicis Urbibus floruifse Saler-
r - u m , ac
prò
commento habendum eft,
quod plerique aurumant Saiernitanam
• Sehoiam m m Farifienlì , ac Bcnonienlì
a Carolo Magno
ere&am
; auandoqu:d;yii
, { praeterquani quod in
ejus
ditioae
nunquam fuit j
q u i b u s h o c e v e n i f s e
t em
poribus affirmaut , Carolum inter , &:
Salcrni Principerà A
rechi
um capitale^
verfebantur i n i m i c i t i a e .
Quac ouum
• *t » e 1
Ita f i n t
,
epochis longe pofterioribua
Sa*.
Jernitanae Schol* origines oportet repc-
t a m u s .
a
Salcrnum Urbem m aritimam , in
T y r r h m i maris finu pofitam > t o ti u f
Italiae Civhatibua pukhriorem , floren-
tioremque , foli f e c u n d i t a t e , fluviorum,
©pportunitate, atque aeris falubritate
com mendabiliorem, exterarum gentium
non praedis m o d o , fed illuftrium viro-
ru m defìderiis f u i f s e , efTeque adhuc e x -
p ct ita m is i g n o r a v e r i t , qui in hillo-
riarum voluminibus piane hofpe*
c f t .
Saracenos atque Arabe» (regnantibu*
Longobardorum principibus ) i l l a n &
faepiuj vifitafse , in eaque diutius fei*
m u s permanfifsc . Quin immo hae gcn-
tes A f r i c a m , Siciliamque proxiniiorcm
relinquentes, illiusque oras appetcntcs,
m a g n o C iv iu m terrore, ac damnis cir-
cumjeétum infeftabant folum ; adcoque •
u* a r g e n t o , atque auro q u i e t e m , pa-
cemque emere paterentur. E v e n i t pro
f e t o , f r e q u e n t i u f u , familiaribusque
c on t abu ìa ti on ibu s ,
donec Gu aimarii
Majoris tem p o ri b u s ,
N o r m a n n o r u n i
▼irtute p a t t i n a s i
acauitìcrint libef.
g n >
satrem , animi pacifcerentur, «cqule.
fcereittque ; quo fa&um fic , Arabum phi.
lofophiam. ac mediciciam avide acccpe-
rint, & rctinuerint, foverimque dein, ac
perpolierint. E t re quidem vera nu la
ncque probabilior, ncquc (inceri.? Au.
éloribu* acceptior ratio , quam ampie*
é ta m u r, fuppctit.
I llu i quidem extra dubitationis aleant
habendurn cft ,
celebiiorem
famam
Conftantino.
A f i i c a n o Scholam Saler.
n it a n a m debere. Is eifìm , pofìquanx
e x vari-s A l i » , Africaeque locis prae,
cìpua fcicntiarum dogmata excerpferìr.
Baby'onem p e r i i r , ibique Chaldseorum ,
Arabum , iE^yptiorum, Perfarum , atque
Indorum grammaticam ,
diale&ic3m ,
Ai'itimeticam * g o m e t r i a m , Ma thciim,
ac phyficam hauftus, Mcdicinae fe t o t u m
d e d i t . H:iìc Africam reverfus, atque
* ing en ti ac’e , dl lcip’inarumque app3.
ratu fui s i n v ì f u s , clam a u f u g i t , v i .
rorumqme i'iullriutn tutricem , ac ma,
trem SÌalernum tendit . Heic autem nul.
li notumi, vitamque incommodam de.
gantem BabyToneniis Regis Frater agno,
v i e , ejiusque commeadationibus g l u n t i i
[ 1 * ]
faabuit Robertus Guìfcardus , donec fui
pertsfus apud Caffinenfes fe reccperit,me.
dicinaeque nonnulla, Se philofoph ae vo.
lumina confcripferit. Nili autem illis
s v i Icripiorts certiores nos facerent, in.
credibile fortafse videri p o t e r i t , quan.
lam Salerni haec nofìra Schola gìoriam
famsmque apud gentes fit confecuta,
quantique e x t i t e r i n t celebrioris nomi.
n;s Aucìores. A lf a n us , ac Romualdus
Guarna Archiepifcopi Sa’ernitanorum
exceilentes , utfi p i et a t e, Se dottrina ,
fìc
Se mededendi arte nu-merantur ,
quofque fummi in u roqu^ ordine viri
confuluerunt : adecque Gulieinius cogno.
mento Malus Panormi aegrotans Ro-
mualdum non fit accire dedignatus, ejus-
que medelas fubjacere. Quid? quod Jo.
annes ilic de Procida id emfuerit proge
nie , Se factis illuftris , Se medica arie
affati ni notus ?
Praeclarius nihilominus hujus nofìrae
Scbolae d e c u s , ornainentumque adhus
perenne facile adnotandus fubvenit Joan-
pes Me diohnenlìs , qui me«jicinam Sa
lerni exercens , Saìernitatiam hanc Scho-
cui-t M 1
que, &: f u i t , & erit lìngulare nomen , e^u*
c u b ra vi t, k conlcr piit . Qaae medico-
rum omnium tunc temporis hacce in
U i b s exccl!entiorum fuffragia. confecu
t a , totius Scholac inlcriptione merito
donata eit, Robertoqae Gulielmi Nor-
mandiae iilio dicata . Iiierofolyma re-
riux Robertus, cujus refpuerat ditioneni,
Anglorum Regno i Mnjoris natu Gu-
l i e !mi Rufi fratria òbitu fuccefiurus,
Salernum appulit , msdicosque
tunc
infijnes ob vulnus bello acc.ptum con
fu'uir . Quum autem voti compos , aut
arte medica , aut uxoriS amoi? [ ut*
ferunt ) fa&uS f i t , methodum fervan-
va nd ae vali rudi ni s Salernitanis medici*
e x p e t i i t , eique oblata eft Salernitana*
Schola Anglorum Regis in fe r ip t i o n e,
eriamfi Robertus numquam » ìli us Re
gni ditionem a c q u ì f e r i t , ma'is Enrici
tertii .fratris
machinationibus
imp«-
d i t u s .
At qiiibus ipfìs temporibus tantum
elìce Salernitanae Schoiae honar, tan-
tamque obrineret nomini*
gloriarci*
tiu lo neque Collegii , neque Academiae
©ir.Àtu infignitam feimu s, done*c
jFede-t &gjFede-t;4 ]
i l e i II. (anftionibus fa&um f i t , ut ne.'
mo medicus a u i i re r, nec medicinam
txercere patcretur , nifi S^lernitanis
m cd ici s p-ricu'utn f e c i f l e t , earumque
iuffragìum tu i i ì e r . Tandem gratifica,
tionibus Regis R o b e r t i , Joann® , I. &:
l i . L a d i s ' a i , ac Ferdinandi I. in Aca.
demiam erecla e f t , atque e x tGto dein.
ceps terraruni o r b e , quotquot ad me.
dicam artem protìtendam d o l o r a l i h u .
rea aoiiari vellent, occurrerunt, hodieque
magna Salernitanorum fatisfatione oc.
currunt . Atque fiìentio praetereundym
non eli , Salernitana S^-ho1» origine*
al tiu s repetere p o l l e , fontibusque longe
iiipcrioribus d e n v a r e , q u u m e o d e m H o .
rati! Flacci scvo Salcrnitanum Caelum,
Uti e x Epift. X V . lib. I. depromi po,
teft , val etud ina tiis idoneum agnoveri,
m a s ex il u ma tu m: veruni opinionem hsne
quaequae e l i , argumentis firmare initi.
tuti ratio n e c p ó f c i t , neque in arenani
iftam defeco.ere libct; voti eaim fatis
compotes fa&i avbitramur , cr'giiìibus,
utpoce bab?ntur Spud edebiiores Ali.
Flor es , rciatis.
D e conferund* bona valetudine, opufculum Schoi
Ix
Salernitana ad Regem A n g li» , cum Ar«
noi di Novicomenfis enarrationibus novi&m è
a u $ i i <5c rccognitis per Joan. C urionem
-z r.
D e ration e v iftu s falufcric poli iocifara v e n a » A n a fta fij,
( I L
D e vi& u c & culfus ratione expofita quatuor pe* fin gu los «enfes verfibus per Jo a ch ia m m Ga«
m e r > r i u t n .
I V.
D e tnoderaatiane cib i & p o fu s, itera f o n a i t S i vigiliaruum doÉfrrin* faluberrim x.
Y.
D e v i $ u s t falubris ratione pri « t o r n i i P a l y b t Cra&atutt J»aa, G u iaterio A n d c r o u w iatirprete.
A N T O N I !
M U S A E
B ra fa vo li de hòc libello ju d ic iu m .
U l g a t u s S a l er ni f ar um de tuenda v a l e tu d i n e L i b e l l u s , his q u i l e g u n t , n o n p a r u m uti« l i t a t ì s prae^at : illisque m u l t o m a j o r e m , q u i li* bei l i praecepta o b l e r v a n t .
Pone gul* m e tis , ut Jit tib i ìongìor eetas.
E Jfe cupis fanus ? J it tib i parqa m tnus •
D E
CONSERVANDO
B O N A V A L E T U J) I N E
,
L I B E R S C H O L A S A L E R N I T A N A .CAP. I.
£>B A N I M I P A T H E M A T 1S , E T R E M E D I I S QUIBUSDAM G E N E R A J . 1BUS .A
Nglorum Kegi feri bit fchola tota
Salerni :
Si v i s
incolumem, fi vis tc recidere fanum.
Curas tolle
gravès,
irafei crede profanum;
Parce mero, ccenato parum , non fit tibi
v a n u m ,
Surgere poti enulas, fomnum fuge me*
r td ia n u n i,
N e m if t u m retine, nec comprime for-
titer an.ura,
•
H s c bene lì ferves, tu longo tempore
v i v e s .
P
R /e s e n s hic libcr a D o f l o r i b u s Scholae Sa* lernitaoae in gr at i a m Regis A n g l i s c o n f c r i - p t u s , m u i r a &; var ia confervandas b o n a v a l t t u . (finis pr<?cep.ta c o m p l e & i t u r .r
1
I n l»#c a u t e m capi t e o £ t o i n p r i m i s generatiti» r e f e r u n t u r . q u a o m n i a f i n g u l a t i m , d e i n d e , ac fuo q uo d q u e ordi ne ’i x p l i c a b i m u s , [ P r im u m ] er« g o e t t , u t t u e n d * f anitatis f t u d i o f u s , a nx sf e r a s , g r a v e i s , & pertinaces curas relaxans e x a n i m o p en i t u s e x t e r m i n e t . [ C u r a ] e n i m corpus vehe- n e n t e r e x t e n u a n t , 8c e x i c c a n t , f o m n u m impe» d i u n t , perpetuifque vjgiliis c o n f i c i u n t , [ * ] v>rt* d e f t r u u n t , febres e t i a m a c c e d a n e , ac gr a v i fl imi ?
|" - ■ ■ ■ r - r v " » " ! 1,"1, l1 j j*1. *WJ "~zzs
[ l ] S u b eoruty nomine omnia a n im i pathe* m a ta compre b e n d u n tu r , q u a cum anim o fu n d itu s
n fe d e rin t fa n ita ti & v i t a m agnam noxam a d fe r u n t. C om pertum enim babem us fp ir itu m nsrvorum , f; v § bum orem illu n i, qui de cerebro cerebelloque e g r td i* tu r , per nervos a d omnes carporis p a rte s prò m o• t u & fcn fq tio u e adfdrri , illue m a g is adfiuere , u b i exercitium f i t crebrius . U fu rp a tu r in terin i fa r tib u s otiofìs , a lita » in to t m uneribus fu b e u n • d i i non fufficeret , q u a quo m agis torpent & exer* eitio c tre n t , eo morb'ts cantrahendis aptiores fi* tin t . Qmnes a M e n m o r b i, licet a b h u m o rib u s in» c ip ia n t , n ib ilo m in u s torunt caufa u t p lu rim u n t ' p a r ti bus fo lid is d e b e tu r , q u a bum aribus p a r a n d it fec u n d u m n a tu ra m bum ani corporis non fu ffic iu n t, q u i v e l quia r e tin e n tu r , d u m in u tile s v e l tioxii t v a d u n t , v e l q u ia u lterius non p tr fic iu n tu r morbunt f a r i u n t . H is ergo p o fitis v a r k is & m u lti p i ices m or. So rum caufas effe adfirm are p o ffu m u s, nam illa , qua »t» fo lid is conjìjlit pradifponens dici m eretur , HI4 « *tem q u a in flu id is , m a teria lis ; a tq u e iterum
[
19
J * .-v a l e t u d i n i Hu s initia prsebept : i p f * q uo q u e M e - I3nch0li.ini generant, p a r i t e r q u f cal or e m i n n a f u m r e f ol v j n t , & e x t i n g u u n t , Se’ m i g i s fi d i ur i us d u r a r i n t , A u&o r Gialenus, c u m mu l t' S aliis In- c i s , r u m -prx.ipus A p h o r . lib. 2. com.-n. 1 & lib, 3. c o mme nt . 31. Se de tuenda i a ni t at e h b .
p r i m o cap. u*.
S u b e ode m praecepto cor apr ehendi debent & ( T r i f l l t ì i e ) quae, 8? ipfe corporis n a t u r a m frigi- g i d i t a t e & ficcitare q o r r u m p u n t , ( % ) id q u o d
hitc in vifeeribus , in tern a titi fa n g u in e & bumo» rib u s hterens proxitna erit appellanti,1 . Q tiapropter q u i n ’tm is mentem exercent , v e l O'Atvis alio ani
m i p a th e m a te a d ficiuntur, prò hoc exercitio nervo- ru m [p iritu s im p tn d e n t, & reliq u is p a rtib u i u ju r•, p a n t. Ideo extenuant ur v ir e s , motus t or p e n i , va fe ru m e fc illa tio n e i lanqucnt , digejìjones , fequejirationest 0 tq n t fu n S iio n es reliquie hebetant , quas morbi v a • r ii , tr»nici u tip lu r im u m , fe q u u n tu r , lite ra tis quo que & fedentatriis fa m ilia ri/fim i .
f a ] N on q u ia Jiccitas & fr ig u s corpus & e ju s b u - tnores corrumpeve v a le a t , quìn potius corruptia* nem im p e d ia n t. Verta» quia quacumque in va d en te tr ijìitia , m ens eodem mod» ac fu b aliis cu rii to r q u e tu r . Ideoque , u t i fu p eriu s , la n g u en t v ire s , & hum ores v itio fa m indolem concipiunt . B ilis f i t a c ritr , & r eli qui* bumeres digejlioni d icati ^ u n a cum alim entis. in aliquam fp o n ta n ta n t m u ta -
tionem abeunt . , *
\ H oc fig n u m commentari* M a tth a i P e liti in?
S a l o m on q u o q u e capir. 17. P r o v e r b i n o m i foo« r u m atteftarur : Spi.rirus triR:tiae , i n q u i t , ex'.c, c a t o l l a. Sed c u m o m n i s maefhria generando me- laccbolice vini h a b e a t , q u o t a me n ve he me n r io r ac d i u t u r n i o r baec aff £lio f uerir, eo p!cs acifer$ peri culi . N a m e x t r a hoc q u o d corpus ma c i e c x t a b e f a c i t , cor e t i a m ipl um i m m o d i c è conflrin» g l t 4*. fpiriturn o b t e n eb r a t , i nge n’.urn h e b e t a t , ratio- c e n i ’ i m p e d i r , j u d i c i u m obfcurat , & m e m o r i a m o bt u m i i t . I n m a r o r i b u s i t e m forti bus , uri a 2 \t me f »o c a p i t e v i g e i i m o de nat ura . h a i a i a i s , ex t e r f i o lib. D- - monf t r nr i onum Ga le ni r e f e r t u r , bi- l i ol a quaedam 0 lupertluitas conl ue vi f in vent r i - c u l u m dtflìiere , Se m u l r o magis q u a m i p fe m a le a f t i f t u s f u e r i t , qua» fané mol e l l i a m exhiher.*. u t non prius a m*ffiria , & cruciiifu ce/Tef, q u a m f u p t ì i iu i r a s ili? v o n m n . ej eft a tuerir , id quod G a k i us e t i am A p h o n l . lib. $ . c o m m e n t . 50- a t t e i ì a u i r .
I DEI VI de tim ore [ 9 ] q u oque i n t e l l i g e n d u m ,
<|f f j ) Senfus. ncflr't ab externis objc& is vario, g d fic u n iu r modo u t eorum Ideam fenforio pojjtnt re% priefentare. D um enim leni flitn u lo alljciuntuv: , nul- la m Je*t/\bilem m utatìonem p er/en fìm u s , pttster illa m , q u a [uie c a u fe corre [pancia . Quarti p r i
vati s f i ir,tul us f i t intenjìor , Jcqifjtur convuljio. *Ab siiti C a ta p u ltif v e l alia fortiort acrìs perenzione , neu vt*s. acufìicus ita fo ,t:te r c o n c u titu r, ut quafi con- •veli a tu r. S im ilite r d u m repentinus tim or nos per^u- 4 h u r ctnvelitir.lur omiies n e r v i, O 1 v a fa omnia ar.
tfiàtn Se ipfe intro , & ad principiurn , futr. fpi» r i t u m , fut n ianguinem una curo refrigeratione e o r u m , qua; in f ummo coi pore funt. , a b d j e i t , ac c o n t r a h i t . • i\ q u e etiafn pui l us rum a r t e r i a r u m , f u m cor di s , i i s, qui t i m e n t m i n i m i , ac m a - x i m è i mbeci l l i iunt : partes in i u p t i ficie pofitae a l g e n t , c o r p s q u e p a l l e f c i t , , trfemor i n c i d i t , v o x i n t e r r u m p i t u r , Si vires detiique c o n v ; l ) u n t u r omne' s . (4 ) Qu o d aut em in t r ist i t i a p^ui a- i i m p a t i u n r ùr homines , id in t i m or e con- f eft i m n c c i d i t , dìtìldentibuS lei 1 icet i nt e r fV paf- f i o n i b u s i j s , noji foto g en e r e , fed ma g n i tu di n e , & v e h e me n t ia . Itaquc et i um ob t i m o i e m , & i m m e n i u m moerorem n o n pu l l i i^pent i na m o r t e i m e r i e r u n t , quod lcilicet i mb e c i l l a luapte
natu-fta n tu r . Veriit celerrime deplenttìr in dexterutn cordis •ventriculum
•
arteria n im is a\igufratte fa n g u in e m la corde no» recipinnt,
tSel n im is parce,
neque «d tx tre m a s parles tr a n fm ir tu n t,
unde m axim a p a rte in tra m ajora v a fa & circa cor co llig itu r^
b in e pa lter f a c t i,
p a lp ita tio }trei:tcr, fr ig u s extreinoru»)t p u lfits p a r u i,
fyncope,
qnatn a li quando ipja tnoitexcipit . mmtm
[4] H ac: tamen differenti a quod T ri f l i t té rion n ifi m in a tea jafiguinis , & hxtmorv-rn d ia tb f t y a b fq u e convuljrone , v e l in/lantanea folidorum la tto n e , f i ta n tu m o d o ja itta tio n e s organictts , (tua
tnorbos croni co s fe q u u n tu r , cxceperis , hemines itti e* r im a i . T e n o r e centra illico [vos p a rit tffe fltts , bgna la m e» b u m o iu m tra fi remanente .
( l ì )
r à anirtiula eorurti fub val i do affV&o opprefla
confetti m ext i nól a , & (uffocata f i r , q u e m a d m o »
d u n i l uc ul e h t e r , & perfpicue docet Ga l e n u s lib.
a . cap. 5 . de caufìs f y m pt . Q u i p p e ext i gui e j m
a c c id i t propt er affe&us ipfius n a t u r a n i , u t cuju*
gcneratio in frigefcendoconfifiat : feffocari a u t e m ,
«o quod t o t u s f ar gui s una ccrmmee* , at que ad p r i n c i p i u m deferatur . C u j u s fané rei infignia « e m p i a e xt a nt ap u d P l i n i u m l i b . 7 . a p . 3 6 . r a t u r a l i s hì f t or i ®. Q u o c i r c a e u m , qui f ani r a t i s fuse tuer.dse c u r a m f u f e e p e r i t , e a n e p e i u s , & a n g u e , o m n i a i l i a , q u a n o n af pe&u , & au» d i tu m o t u , 0v e r u m & m e n t i s a gi t a r i o n e tri» ftia e x i f t u n t , fu g e t e o p o r t e b i t . Q u o d A r i . fìoteles q u o q u e innuiffe v i d e t u r , c u m proble» iriat.5.feft.7, iicribit i n laet ot humi am i n c i d i l e quan* d r q u e , q u i h o mi n e s fuffocari Jaqueo vi di f f ent f o l u m . L e g e pl ur a apud S t e p h a n u m A t h e n i e n . f e m in l i br o j . ad G l a u c o n e m c o m m e n . 12.
H O C t ame n i g n o r a nd um non eft, quod obefis fionr.ul<is , q u i b u s c or pu s i m m o d i c e p l e n um eft, ac iis e t i a m , q u i l pi ri t u s a d m o d u m m o b i l e s , & c a l i dos h a b e n t , i n t e r d u m u t i l e Hr, fi curis , t t i m o r e , & t ri f i i t i i s c onf i ci a nt ur ( 5 ) , q u o n i m i r u m , fpiritus
«li. 11 i n t — — ■ . — w
( 5 ) Non fin e m agno v i t e , v s l fa lte m f a - n ita tìs d i/crim ine . N a n i confum ptio • q u a bas a n im i adfefìiones fe q u itu r m al am bum orum d ia tb e fìm /ib i comitem babet , q u a a d n u tu m medicorum ne« qu'rt tm endari , neque a n im i p a th em a ta deieri cum j a m a lta s egerint radices , T u tiu s vero fu p ev fia i burnire
s
p w abjtinentiam , per -viil
uni te n u tm ,[ n )
Càlor h e b e r e t u r , & n i m i a m o l f s , q u a corpus o n e r a t , rxrenuetur aliqua e x par t e , at que aufe» r a t u r . - id quod uno ore conf i r mant P t l i l u s i E g i - n e t a libro i . cap. 5 7 . A e t i u s lib. 4. cap. 3 3 . & Rha ze s lib. 4. c. y . ad A l m a n f o r e m .
S E C U N D U M , u t ab ir a (<
5
) t e m p e r e t. N a t n C u m i r a (ìt fervor q u i d a m , ac v th e m e n s m o tu sp e r corporis exercitium, v e l per acris m u ta tio n em to llu n tu r. Multo m ìn u s tr i/la r i debent, v e l a quo» v i s alio patbemate a dfici q u i f pi r it us a d m o d u t n tttobiles & calidos h a b e n t , u t (p n g u in e i, & bi» lìofi
,
tu m quia p blegm ate & fuperjìuo bit more careni , tu m quia b ilis & fa n g u is fa c iliu s q u a m in a liis temperamentis exa fp era n tu r .[<5] M irabilcs fu n t Ó" f e ie incxplicabiles ir a effeclus . *Ab injuria alicui illa ta e x ù ta tu r in m en- . te Idea cum injìantanea [p iritu u m comtnotiine , f e d qua lege nefcim us. C ontinua in te n d itu r cordis m o m en tu m , arteriarum vafo ru m , unde celerior fa n g n in is motus , trep id a ti0 , fequejlrationes celer r im a p r a fe r tin p erfp ira lien is, fu d o ris: ideo R u b o r in oculis t in facie , in toto corpore . In ju v e n » b ilio fa tem periei , fu b in g e n ti ira, fe m in is excretit^ abfque u lta tiintigine , Vide adnot. H a ller. Tom z 4. P ra le ft. Bìoerbav. p. 2 3 8. de fe n fib u s in te r n if. I r a o mn e s m o t u s auget t u m c ir c u l a t i o n e m , e x q u a r u b o r cal or , tr epi da t i o , Se fe c r e t i onum fu» bitae ftimulationesfangui ni s' pr ofufi ones &c. I» b a i a u te m injìantanea fu n ftio n u m m atafione m u lta ma»
f M 5
caloris in ipfo cordis corpore , q u i in e xf r e ma s t a n d e m partcs c u m i m p e t u di f funda rur , ut e a m p i a ne dilucidequ>i Ga l e nus lib. 1. cap. 4. de dif. ferent. feb. & in libro de caufìs m o r b o r u m , c. z . definit , neceffario corpus i p i u m i m m o d i c e cale- faci t , & exiccat , q u o fit , u t febrim n o n n u n . q u a m accendat , i n iis p r s f e r t i m cor poribus qnae in fe adrr.iffam c a l i d i t a t e m l ongo t e mp o r e terinere na t ur a apt a f u n t . E t l ì e n i m m o t u s cor dis f e de t ur , i n hifce ' t a m e n r e m s n e t cal or praeter nat urarci , at q u e inde h o m i n e m fcbricitare c on t i n - g i t . Q u i d a m e t i a m ira c o m m o t i , quali a t t o n i t i , ac e x t r a fe pofiti v i d e n t u r . S u n t praiterea q u i i m p o t e n t i ira impet uofi us c o n c i t a t os in x iro T X titixv i n c i d i l e m u l t o s , r e p e t e n t q u e ; a n i m a m expiraife, n onnul los v e r o f ur or e , c o mi t i a i i s m o r b i accefiìo. ne T x p x X u r p i, convul fì one , p o d a g r a , & arti- c ul o r um m a x i m e , ac t o t i u s c or por i s t r e m o r e c omp r c h e nf o s , concidifie t r a dz nt . O b f t a t e t i a m s n i m i j udi c’o , & rat i oni s opera p e r t u i b a r , & , ■ut Ci cer. a i t , ira praefente n i h i l refìe fieri po- teft . Of f e n d u n t ur a ut e m ab i r 3 potifTimum , qui t cmp: ?r a t ur am c orporis toti us cal i di or em , q u a m
fa lte m inflam m ationes ob celeriorem m otum , & cordis m om entum a d u ftu m , fa n g u in em in v a fa e x iliffim a v a lid iu s urgentis , ad caput p r e c i p u e , cum m etu conviti fio tti S , apoplexi<e , epi- Jepfìce * Ip [a B ilis acricr & • fu b tilio r fa f i a a •venti portartim in bcpaticas , tr u a itu r , tandem in caVam , & inni / a n g u i ne c irc u m vsfia , \ 8 e*
f a r fi* , aut m o r b o , a ut natura confecuti f u n t , praecipue q u * n d o c o r & caput naturali i nt empe r i e i m m o d e r a t e fervent, a u t al i quo adve nt it i o cali- d o aff.£ìu laborant . A n i m a l i b u s t a m e n viriis, m o r b i s frigidis , & nat ura (rigidiori cordi , & c a p i t i , G a l . lib.
6
. E p i d e m . partic. 5 . coni- m e n r . g . aurore i ira non leve pr:efidium ad- fer t [ 7 ] I nna t um eni m calorem in ipfis j a mtor-ru m p a rit , w l in ven tricu lu m de!ut a febres b ilio fa s , anxietates , deliquia, v o m i t u s c a r d i a l g i a »!, & fim ilia . D iverfitas a utem effeftuum lem p ira • tm n iis d eùetur , & peculiari bum orum difpofitioni ; n a m f.anguinei in ftb r im ir.fljm m atoriam , in vajo ru m n ip tu r a s , in ctr.vu.'fiones , biliofi ve r0 i>t h i l io fa m , & iìi fino:urti p u tr ì darri ìncidunt .
[ 7 ] Q u»d *liquando verum e/l , quatenus i>» cum J ì t ’uehem tns‘& momentancus anim i a d fsilu s,
hum ores in infialiti ledere nequit & eorunt crafim m u ta re , a tq u e alias fo lid a s partes , u t in t r i/li. tia evenire f o l e t . O bflat autem m a xim a d ifficili- ta s , tium ta lis anim i adfeSìus in tra datos ìim ites pcjjit retin eri , & tantum odo calorem excitare , fa n g u in e m a d vafa cutanea impellere , Jecreticner prom overe , humores depurare abfque fa n ita tis no- * x.1 . O b jerva tu m enim efl ira ti a li q u a n d i anim o d e fi cere , ali quando epileptici f i e r i , fr ig id i tamen & p a l l i d i , p rx fe rtim p b le g m a tic i, & bipecondrtaci C a v e n d u m ig itu r /tb h u ju fm o d i con/ilio, nam >«?* dica fa c u lta s alia tuttora p re /id ia in bis cefi bus *fii£peditat .
(
)
f r f c e n t e r o exc i t af , a d a u g e t q u e . Q u o d Hi ppocr i* t es e t i a m lib. 2. e p i d t m partic. 4 . in c u m Ieri* b t r s m o d u m c o n f i ' m a t . D i l i g e n t i a V i n q u i t , • d h i b e n d a eft , u t e x c a n d e f c c nt i a i n d u c a t i ^ , & co* J o r i s reparandi , & fangui ni s i n vafa ftìbter curi* c u l a m colligencn g r a t i a . Q u o c i r c a ipfa a perfri gerati* 4 pa l l i do colore pr *di t is , & n x y t f y x l a . b or an t i b u s * e x q u i b us d a m i nt e r v a ll i s , & t e m p o r i b u s o pp o r tu n i s afl umenda eft , n o n fané i t a c o n t i n e n t e r , u t facultas cffsrndatur i fed perinde U t e xe rc it àt io n e s i n n a t u m ca l or e m c or r obor a nt e s , fcon i mm o d e r a t a s facere o p o r t e t , fed c u m oppor - t u n e , t u m moderare afluir.ere 4 i t a &. excande* f ee n t i a m , fi f l a t i f f i m i s M e d i c i n a f c r i p t o r i b a i G a l e n o lib. 3. c. 10. de difficul. refpirat. P a u l o l i b r o 1. c. 5 8 . & A e t i o lib. 4 . c. 3 4 . creden- «ium e f t .
T E R T I U M , u t m o d e r a te vi n o u t a t u r ( 8 ) .
(
8
)
V in i u fu s m oderatus arcanttm m edicam entum te n fe ri poteft q uibusdam in m erbis a tem p erit p b leg m a tica o r tis , J ìm ilite r in a li q u i bus an n i te m p o rib u s . E x a dverfo ejus .abitfus n tn n u llo ru u tm orbèrttm caufa & e r ig o , quia addarti acrimonia»* *tre a t . C um enim ex fu a natura in a d d u m Jpon-
ttn e n tn abeat bilem enervata atque ita e ju s n a tu • tram m u t a t , u t d ig eflio n i & ch yl'fica tio n i a m — p liu s in fe r v ir e non v a le a t . H in s btepatis ab. firu É ii
0
cacbexia , H y d r o p s ,&
aliquando m a ra j-
m u s . In fu p er fa n g u is & humores omnes in fe ru m sera tc n v e rji etia m n tr v e r w n f u a * d ir am d i / f f f t( 47 )
V i n u m e n i » modice ha uf t um n a t i v u m cal or em a d a u g e t , teile Galeno capire 4 . de caufis mo r - b o r u m . U b i vero i m m o d e r a t i u s b i b i t u r , q u a m u t v i n c i p o f l ì t , t a n t u m abtft , ut a n i ma i cale* f a c i a t , Ut etiam frigidiora v i t i a g i g n a t , q u e m - a d m o d u m topiofe Ga l e n u s libi 3. cap. 5. de cap. j . de temper amentis o f t e n d i t q u i p p e a poplexia, p a r a p l e g i a , & <ju® G r s c e c a r o s , Se c o m e t a vo- c a m u s , ner vor um r e f o l u r i o , c o m i t i a k s mor bi , c o n v u l f io n e s , tetani , & debi l i t as v e n t r i c u l i , r e r e l i q u o r u m morboritm o m n i u m , i m m o d i c u m v i . n i p o t u m c o mm i t a ù i r , q u o r u m u n u m q u o d q u e f r i g i d u m eft viriuth . Scd de his plura infra ca» pi te d e c i m o q i n n t o . •
Q U A R T U M , ut in coena (p ) m odico cib o
f i a m conciliar* , unde T a r n ly fta , ca te rifu e nervo-
rum
m o r b i. De quo plura in cap. Jupra c ita to .[0] C ontraritim fortaffe e v in c itu r . Iva in camper» tu m h abem us
fomnì
tempore om nia m em bra e tta r i , & vo lu n ta rio s m otus quiefeere , ideoqne {p i- t i t u s n e rv o ru m prò eorum exercitio non im p en d i . S u p e r e f i erga u t ad v e n tric u li nervos a d flu a n tad
digejlionetm facilitandant eo v e l m agis q u i a v e n ■ triculus majoort /lim a lo laceffttus propter ciborio* p le n itu d in e m majori fp iritu u m q u a n tita te indiget pr* eorum digefliione . Ubi autem Jlim u lu s v ig e t ib i f e q u itu r a d fllu x u s . tA dfluent ergo ad ven tricu lu t» fu c c u s n erve m t , & humores g a /lric i / apienti n a t u r a con/ìlio prò dige/lionts com odiate. C um enim flo m a c u s f i t prim a digejiionit eau/a , & f ì b n s
Irtattif, cxì puus r a r n q u e cibus a faculfate v i n c i p e rf et te & facile potert . Q u i vero n e f ì u mul *
■■■■■?■ ,
imìlas a
iie tv e is , atque tendinei <; ccv/ìet copi ufi [fim i s magno rckore pr<cdit:s , Jequitnr e/us mom eutum in ten d i in d ire tta ratione objlaculortim , f i te tti* Neutonis L eg i f i d a babenda e/i,duinmodo hoc integre a ni m i a abortirti refi f o n t i a no» d e lc a lu r , ;<f >» m a xim is replctioni- aliquoties evenire Jo!et , Viget parit.tr m otus rejp ira tio n is diap b ra g m a tis fd lic e t pulm oaum , Ci?* tnu fculorum in ten o jla liu m ì liberi or fo r ia te & aequ *- bilior ad faciliorem digeftioKcm concurrentittm . Ve runi ex a d v srfo dua jacruiit raiiones . P rim a v e l quia p ra n d ii dige/ìio non integre e/l abjoluta , u fi de a d d ita lautiori carta , p lu fq u a m eiu s v ires f t - retit , g r a v a tu r ve n tric u lu s ita , u t u tram que dU g ejìio n e m p e rfic e re non v a ie a t } Unde f i a t r s , for m u la ruB its , cardialgia , & fim ilia qr.tt fem nun» tu rb a n t & fo rta ffe pejora a d feru n t m ala . sA h ers quia r.imis repleto Jl ohi Meo a r te r ii aorta defee»- dens aliquo modo com pritriitur, u n d t ad fà n g u in im j u x t a fo litu m tra fm itte n d u m im p a r r s d d ilu r , qu i cum non peffit per e a tu permeare , tritnéun) Jupe- rioretn a d ib ii, atque m ajori nifu & còpta contenta ia p ttis v a fa difìendens : fem n u m fu g a b it . In ftfp tr f i t u s corporis b o r ia titi parallelus , iium decum bu r,ius , fa n g iiin is a à fiu xu m a d caput f a c i l i t a t . Cit- teruìn fe lic ite r quiefcim us etiam p s fl latitam c<e- Mam j queties a prandio ab/ìin u ttr.iìs1 qtidcunqitè dè caufa & mane bilareS fu r g im u s , Ó" cor bar e /f» v jfln ii ;
f u m i n g e m n t , ven t ri cu l u mq u e n i m i o ci bo onc« r a n t , dolorem p r i m u m & anguftiam perpetiun-* t u r , d e i n d e nec pr abè d o r m i r e , nec concoquere pofTunt , quod r,imia copia facultas aggra vet ur, c ?u n i m i o pontiere pretta , lubi nde qua fuperarfi i n g e f tu m cibum ncqueat , id quod & infra c. u be r iu s ac fufìus deci«irabimus .
Q U I N T U M , ut f t a ti m a ( ump t o ci bo fur« g a t [ i o].- hoc enim ad c on c o&i on e m f a c i t , a u i a cifcus t u m pt u s ka facilius delcendit in i m u m ven- I r i c ul i , io q j o , Ga le no lib. 5. cap. de locis af« ft£l. tette , coft uuis opus p e r f k i t u r , Infra cap,
I. &
-S E X T U V f , ne a prandi o f omno i ndul geat , I s n a m q u e lomnus , qui c i b u m ftatim t x c i p i t ( i l ) ,
[ 1 0 ] P rtter neceffitatem , dumnibda a lin r fe rts non babent , n<mn'um , u t leni tnotu & d t am b u la tio n e ótptjli» fa c ilite tu r , no» qu ia erelìo cor* pare a lim en ta m eliti! Jìomaci fu n d u m p e te n t, cum ja m fa t i s conftet btez a -virtbus pvejforiis fa tis v a lid e f u b ig i . Neque alim enta fin tim ptyfl p ra n * d iu m a d ve n tric u li fu n d u n i perven iu n t , ver*nt quam p r im u m ma/ori ex parte fu e rin t digefìa , & flu id -a ra f a t i l a , ut inde Juperala refi [tenti a v a l v a '
Ite p y lo ri , in duodetiutn pCfjJtt tvanfire .
[ 1 1 ] Q uod d /livo tempa re -verificar! fo t et , quando nempe ,p ,m nimio calore , e jìu a tu r , atque eo m a g is in n i mia repleticne . Caufae enim quae ca p u t replent & g ra ven t longe aline f u n t -, quam jx a la tic n e s . De illis in adnetatione ad quartunt p ra ti
( 3° )
fum ofìs exH alationibus caput r e p le t , JcftiHatio» ncm que p a r it. Sed de hoc u b e ru s infra cap. 3 .
S E P T ' l M U M , ne l o t i u m d i u t i u s , qy a n n a t u r a f e r t , r e mo r e t u r [ u ] : hi nc e n i m i n t e r d u m
111 ■" 1 ■ ' ■■ ■■ —■»
( 1 2 ) N a m faepe Iscuria , fìr a n g u r ia , d y . fu r ia fe q u u n tu r. Urinae enim est tu m m ufculus d e tru - fo r m o litu r , q u i in vejtcae replet ione d ifìe n ju s m ejen d i neceffitatem in d u cit , & eo fo r tiu s qu• v a lid iu s d ifle n d 'itu r. H inc acriter lacefjitus a d con. •vulfìonem ufque carruga tu r , & urinam unde qua- que preemens , ifsftra e fp b in te r is refiflentia fu p e • ra ta p er uretram ip fa m e x p e llit. N eque veruni efi fp b in te re m ob v in i m n fcu i arem aperiri , ite ru m q u t g la n d i, fe d tantum odo rigt d ita te f u a urinae in v o • lu n ta riu m exituns probibere. S i vero u rin a plujquarrt f a r e f l retin ea tu r, detrufor n im is diJìraB us p a r a li- p ticu s e v a d it , u t confìringi nequeat , u nde u ri. ttae fu p p t tjfio quae n ifi p erita raanu per cateterem J p b in te r ipfe aperiretur , nequequam prodiret . In Jenio ob urinae acrimoniam idem fv e n ire fo le t q u a fp b in te re n continuo ir r ita n d o , refolutionem fa c it . In fu p er urinae retentio calculis faepe originerà f r a e b e t . J a m notum efì omnem urinam calculorunt d e m e n ta co n tin ere, quae in v a r iis bom inibus
non
todem concrefcunt tempore , netnpe modo citiu s , modo fe r iu s . Q uapropter ab a lì qui b u s retin etu r u r i n a abfque ulto fu n e flo e ven tu , *ib a liis neque p er h o r a m , qui» in dolores n ep b riS iro s & in Ifcu - n a m incident ■ Haec enim d e m e n ta , f u n t p a rtes exilifftm ae a v e fo ru m m e m b ra n is, a liifq u r fo lid is ,( 3 * )
• r i u n t u r Z v fo v p tx , ^ tr y o u p tx h o c eft v i t i a , i n q u i * b us u r i n a a u t agre & difficulter e x c e r n i t u r , a u t i n t o t u m f uppr i mi t ur ac c o h i b e h j r . E o d e m m » * d o c a l e u l u m a l i t a n d o Se aqua i nt er cus gigni per* h i b e n t u r , neque aliud q u i d q u a m aique vcficatn l s d i t , a t q u e longior , ultra ipi ngendi vol unt a » t e m , l o t i i retentio , id quod t e f t a nt ur c u m pri» isnis G a l e n u s lib.
6
. c, 4. de hoc aff.cl. R h a z e s l i b. 4 . cap.6
. ad Al ma n f . & A v i c e n . Feti. \ g , 3 . t r a f t . 2 , c.6
.O C T A V U N I, ne compreffis na t ibus ventris o n u s f u p p r i m e r e [ 1 3 ] & r e t i ne r e t e n t e t , i t a n a m q u e in* iiij. , ,1. u i... .11 , , 1 . iim> ... f a r t i b u s p e r v ita v im a v u lfa e , u t etiam per •v ita v im eorum de fe f i n i n u tr itiv a fa c u lta s f u p « p l e a t , q u a dummodo lotium in m otus a g a tu r , »»/■ la w in te r fe attraflionem exercent, quam p rim u tn q u ie v e r it , tnvicem a ttra b u n tu r , & in arenulas c o n c r e fc u n t, inde in lapillos , q u i n ifi cum u rtn » tg e r a n tu r in magnos caiculos abeunt , C um enin
9
hoc tnapnttnt v itiu m in urina v ifu m efl , curan- d u m ne d iu tiu s in vefìca retineatur • fim ilite r om nia ■v ita n d a alim enta , q u a a d tritu m per v a fa in ten ti u n t , u t i f u n t stornata , & fp ir itu o fa , c u ] u t tp e partes fohidit copiofìus a b ra d u n tu r , & talen t i d e m en ta coonjVtuunt ,5F [ 1 3 ] Qàuod ulteriori probatione n o i in d ig tt , tiam ’v u lg a ris texperientia hoc idem probat : nitn iru M a fa tei bus p e rr vim retentis ctlica , vertigo , vo» m itu s & c . fin m iltttr veruni ejl faects retenias txi<• { f r i per v i » a tu , qu* ab in te fìin it crafftt *»
C 3® ]
d u r a n t u r faces in i n t c f li n i s ob c o n t i n u a r» f u & ' o . r e m v e n a r u m meferaicarurn , q :a» c u m i nt ef tmi s c o n t i n u a t a , o m n e m h u m i d i t a t c m e fa c i b u s e x u - g u n t , q uo fit u t i l l a e x i c c a t a , diffilioris e x i - t us inteftma o b ' ì r u a n t , o p p i l e n t q a e .* o p p i i i a t i o - n e m v e r o , ob f ì a t uu m ecjuéìionis pra c l n f i o n e m ,
8
c a l i a r u m c o n f r q u a n t i u m fjcjmn c o a c e r v a t i o n e m , n o c u m e n t a f e q u a n r u r c u m illa q u * cap. 4 . ènu- B i € r à i) tu r , t u m et i a m qua: referuntur a C o r n e l i o Ce l f o lib. 1. cap. 3. E x vent re i n q u i t , fuppref. f o , i r . f k mi n a t i o n e s , cal i gi nss , capi t i s d o l o r t s , a i ia q u e fuperioris partis mal a incref cunt . Q j i b u s accedit e t i am , ut R h a z e s teftafur , TffysTU®' & cibi f a f t i di um , qu«d m a l u m G i a c i cxvopej'ixx L a t i n i v e r o a p p e t e n t i * ami f l i onem v o c a n r .S U M M O P E R E p r ar er ea c a v e n d u m , ne i n exoneranda a l vo n i m i o [ 1 4 ] conafu u r a t u r , n a m & hinc non rara fcqui iolet TPoerjz©* five exi t u s i n t e r i n i , qu o d ab ofie facro ad a n u m ufque p e r t i n e t , Graecis txrcuduTueyoy ngji xpyov d i c i t u r , L a t i n i s L o n g a n o n r t f ì i i m , & princeps , tefìe A n d r e a V a i a l i o lib. 5. c. 5 . f a b r i c a h u n u n i c or por i s .
fj «•
fico le n abeunt , p t t quirs clyjm a ta n u trie n tia ab• jo rb e n tu r .
[ 1 4) N o a fo lu m h a ; , fe d etiam pejora m a la , v im iru m propter continuo! r.onatus a q itu r Ja n • g u is per arteria! m ajori celeri t a t e , qnam a vetiis rejorbttur , q u a d ìjl racla v z r ic o fa e v a d u n t, & raro infiam m antitr cum [uppurationis m itu , p ra ter K carim um doltrem il; fgtiÙ H t txccrr.cndis .
{ 3 3
)U L T I M O ta ndem loco f ub l u n g i t u r , lonpiffi. mr> r e m p o r e vi&isrutn , q i r c u n q u e hxc prsccepta ft udi ose , & diligenter o h l er va ve ri t .
S
I tibi dcfìciant M e d i c i , medici tibi
fiant
H s c crii : mens hilaris, req u ie* , mD»
derata d isc a .
H O C l oc o fif m ? n t i o t r i u m r e m e d i o m m , quse i n defc£tu Me di c i vicem ejus c y m apud a ' ù s , t u m n o b i l e s m a x i m e , Se e x t e l l e n u s viros i uo .I •
i.
p l e r e poflTint .P R I M U M , a n i m u s hilaris ( 1 5 ) , ac lserus |—HllllllllMH II TI Mi TTIW
5T [ f5] N il tam certe p r t f e r v a t a morbi st quam a n im i b ila r ita s , fe d qua lege , & qua rettone non a d ó n e i n notiti t . D nb ita n d u m a ulem non e f i tnecbanicas funSìiones rite & rette procedere :n he• t i t i a , & p n r fe r tim infe»fìb:lcm perjpiraitone.m qtiie o m nium exeretionum efì m axim a , & v i x J ap p r e s a v a r ia a d fe r t [y m p th o m a ta . Ita B o e rh a viu s. fr te le lì. academ.. de perfp. in [enfi b.- toni. 3. p a g t 3 0 7 . P arag. 4 5 0 . E / f i c i u n r , s o g e r i t , c c nf e r va nf - r e f t i t u u n t hanc . . . . Aff<.£us moclerafa; J s r i . t i a. & c . yAtque b la lL t'tts in . adnstatione n u in .z z , A n i m i con f o l a t i o faci: corpus l e v i f lì mu m , c o d e m n u m e r o , t i m o r & t r iftitia g r a vi us . H<cc enim I f i l a r i t a s f i n im ts exctffe 1 :l fu n tjìo s p a r it eff(Sìus\ <&' q u id e m in ìn flu a ti : fi-ut pe* in te n tiv i cerdis
C 34 )
Igptitia e n i m c a l or e m e x c i t a t n a t u r a l e m , fpiri» t u s t e m p e r a t , & puri ores r cddi t , v i r t u t e m c o r r o b o r a r , setatem Horidam facit , j uv e n i l e corpus diu c o n f e r v a t , v i r a m p r or oga t , i n ge ni u m acuir, $c h o m i n e m negotiis qui b u s ì ib e t oSe und s apt i o- r e m reddi t . C a n v e n i t u t h s c ipfa lasntia five g s u d i u m , bona; v a l e t u d i n i c o m n o d u m , fit t e m- p er a f um , non excendens m o l u m , r.eque repenti* r u m , N ; m i o e n i m & r e p e n t i n o g a udi o , que- m a d m o d u m Ga l e nu s lib. a. cap. 5, de Sympro* m a t o n caufis , Se A l e x a n d e r Apht' odi feus proble- ir.ate 2 1 . me mo na e p r o d i d e r u n t , t a n t a fit cor di s r e l a x a t i o , u t v i r t us vi t ai i s , u n a c u m i n n a t o calore t o t a e g e r a t u r , ac d i f f i p e t u r , a de c q u e Syncope n o n n u n q u a m , & r e pe nt i n a mnrs conie- q u a t u r . A t q u e hujus q u i d e m rei e x t a n t h or r i bi
-m o-m entu-m , a quo fa n g u is ad partes celerri-me pel- ìitu r per a r u r ia s , re flit vero tarde nim is p$r v e • nas ad cor , quod cum im pleri eadem proportiene non p r jfit, ac f u i t depletum , g r a v i fyncopc a d fi‘ cietur , ex qua etiam a c q u a n d o mors , f t v e quod
1
fp ìr itu s anim ales celeribus JuccuJJionibus cobareant in extre m ita tib u s , unde convulfto ex n im ia reple- tione . In /u p er longe p e ri cui*fi us repentinum gau- d iu m accidit illis qni g r a v i m cejlitia tenentur , &e cantra .O p o rtet ig itu r u t taejc adfe B u s , Ji've tri•
fle s , f i v c l a t i f v e r i n t , g ra d a tim exc ite n tu r , riio- qu in fem per pericu lu m in v o lv u n t , non Jecus ac m utationes in fi aritene a , q u a in corpore f t v e fo n o , ji‘
%>8
infirm o fie r i J c 'e n t .Jia , a c pertimefcenda exempl a apud T . L i v i u t n D eca: 3. iib. 2. Val. M a x i m u m lib. 9. c. 12. P i i n . lib, 7, cap. 31. Se 53. & A . G e l l i u m l i b . 3<c. l 5 . A t enini cum , juxra tritifififrium (cholas m e d j c n r u m d f t m n contraria c o n t r a ri is cur?ntur , ac d e p e i l a n t u r , illis pot Ui i mum g a u d i u m adici- feenduen eft , qui triftioribus a n i m i pat hemat i s i m m o d i c e c o n f i , i q n t u r . Q u o d fané per illa c u m p r i m i s con( -c||ijeinur , qua: prificipes facuì t a t um parres corroboorant, fa ngui nem b o n u m g e n e r a n t , Se ipirirus in"ìaurant : eadem q ui ppe , & m e n t i , A v i c e n n a 4. i. cap. 1. & 11. traéì:. 2. cap. 10. t e d e , g a u d i u m , Se liefitiam ccwicilianr, adi un- g un t q u e . . H u j u s m o d i por rà funt cibi fuaves Se b o n i iucci , v i num fubtile ac deleótabile , b o n i Se fragantes o d o r e s , d e l e &i b i l i u m rerum com u è . m o r a t i o , Se cum amicis & ^amiliaribns frequen- t i o r Se jucunda cm^vefl-.t.o . Q u a r c , ut Eoba« n u s nof ì er diferte canens a d m o n e t :
JJtere c o n v ìv i; non tr ijlib u s , yterc a m ic is, Q jto s nugee & rifus , & ioca [a lfa j u v a n t . Q ttem non blanda ju v e n t v a r ii m odulam ina can«
tu s !
H in c i e c u r, & renes , agretq. corda f lu p e n t. ISlam n t b il hw.rag.nas tanta diti cedine m entes •
b iffic i t , a c: melica' nobile vocis opus .
T a n g e lyram d ig ìtis , animi dolor om nìs d è i bit t D u ld lo n a in ì reficit tri [ ti a corda melos .
A r q u e hincc adeo eft , quod graviffimus a uc lo r P l u t a r c h u s ini Jib, de virtute m o r u m t r a d i t , P y - t h a g o r a m aniimo pacando, fedandoque ab affetti- • b u s , Se p e r t u r b a t i onibus ve he me nt ior i bus M u f i c a m a d h i b e r c l o l i t t u m . Sic S a u l #quoque per Da v i d
( s* y
^fallentéttì a fpiritu maligno liberstura legiffius. Kis fìtti ili*, & fcitu non indigna, hb. 1 . & 1 4 . J^ipEofophìfton Athenasus refert . A.rqui hacte- nus quideiti dièta magna ex parte hilce etiatìl Verfibtis ez Hieronymo Fracàftorid compiei^ fii-
r b u s .
T u iam en interra effugito q u a t'rljlì
«
menteni f o l l i c i t a h l,
procul effe tube cUrafqui,
m etum que ^ a l l'etite ni,
tiltrices iras : J in t omnia lu ta.
i& lm a te r e s le ih h o c,
B acchi duo la taj
u v t fè u n i
& Ìsir,irx, flc àulces e p u lt , fìc ccpta rem n i . S ic u r b is
,
Jic r u h s opes,
& fu m m a voluptàSVigere Jéepe àm nes n itid o s
,
itìcundahtleT
em p et B t p i acid a i fa m m is feS ia ri in m ontibus a u r a s.
xAccedant jU yen u m ^u e ebori, m itefq u s p ù é lla e.
S E C U N d U M . A n i m i t r anqui i l i t a s ( x 6 ) : nobiles e n i m , Se e^cel l ent es v ir i , ob m a x i m a s & d i v e r - ias curas , qùas fuRinenè ( fi ipfi e s t e r a o m n i a ant e puriter a d f ue r in t ) m e n t i s i n q u i e t u d i n e ma - g ' s , q u a m rhediocris c o n d i t i o n i s ' h o m i n e s ladun» t ì i r . N ; m
fi
quid a l i u d, haéc
m a x i m e f o m n u m i m p e d i a t , qui nobi l i bus c u m biliolae fere, & fic- feioris naturai fint , i m p r i m i s cohv e n i eb a t . Vigi« •ìis vero i, ut G a l e n u s lib. 7. cap. 6 - T e r a p j u , - m e t h . a uè to r efl , rr.agis adhuc t o t i i m c o r p o n s h a b i t u m iìccànt , adeoque iis , q ui a li oq u i n ex ììccitate l a b o r a n t , lnfe(\Ìffimaè lùrit . Vc i ( R<:~ff C iò ] £ » * cuii) b ila rìta tc ita convenit , u t" (isè m e , ■ccdtmque penimi e tem pre bendatili' '
qutos ( 1 7 ) ) hic ad corporis q u i e t f m ’ q u * Trio* t u i e p p o n i t u r , rcferenda . N->m & h'tec quo» ou e r.d v a l e t t d i n e m neceffario a d hi b c t u r . C a l o - r e m ( 1 8 ) enim nat ural cm aifiduis Jaboribus fra- c t u m diffiparjm r e v o c a t , v i r t s exha uf i j s ac pe n e p s r di t a s recuperai , ade cque piasflat , u t a n i m a i fc colligat , ac durare pcffit . Q u o d di* iertc a d m o d u m apuli O ' / i d i u m lib. 1. epift' 4 , Fha»dra H y p p o l i t o iis verfibu9 fignificavit . Q u o d caret alterna requie d urabile non ejl ,
H aec re n ovai t vires , feffrtdut m em bra te v a i .
% [ 1 7 ] N atura b a n a n a ita a fum m o .A*tìfico com parata e j l , ut in etdem f ì a t » , eedem.-jur v i t a tenore ju b fifiere non pojfit ; idee p la cid a quiete in d ig e w u s p n jl fubìatos labores , alicquin ad n o v itm exercitium impares ejjem ut or,mino . C u • r a n d u m a u tem , tic utrum que excejfevit , nani co n tin u u s la b o r , ( ? d iu tu rn i!: humores exiccat , u n d e v a f a m inim a im pervia f i u n t ufqite di;m tcca iefca n t , uttjle citior fen effu s . Q uies e coatra torporem in n e m i s , & iti bum oribus m axim ai» ci- hie/ionem , u n d e fta fes , objlrucìiones eacocbi:nia y H j/drops & c
-( 1 8 ) B u m m o d o per calorem naturaiem infoili- g a tu r calar ille B qui ab tfcillatione v a fo ru m , cordis nem pe & a rt cria rum , atque a fa n g u in is m otif p r o d u a tu r , & hic a ntotibus v o lu n ta riis in ten d i- tu r p o tiu s , quam e x tin n u itu r . M e liu s quidsm in te i « lig e n d u m de {a c u ita ti producendi calorem , qua;
irf
p u f f i b u s fo lid is vepuftta t j i , & in earuna exerct» t a t i o n e . V ìfA n q u ia b,e pofl d jjitu rn o s rrntus ipf la b e r ts tx te ìiH tt# colU tw ntitr , ob <iifps>)Jiuty j g t y l