E.
MONACI
IL BARBAROSSA
E ARNALDO DA BRESCIA
IC^ \OMA
SECONDO UN ANTICO POEMA INEDITO ESISTENTE NELLA VATICANA
IV^ %OMA
A
cura della SocietàRomana
di Storia Patria.1878.
U.H
E.
MONACI
IL BARBAROSSA
E ARNALDO DA BRESCIA
/^ \OMA
SECONDO UN ANTICO POEMA INEDITO ESISTENTE NELLA VATICANA
3S<^^'
ài'.i:^ %OMA
A
curadciìa SocietàRomana
di Storia Patria.1878.
Estratto dall'e^rc/nV/o della Società Romana
di Storia Patria.
—
Voi. I.LIVORNO -
Tip.diFrane.VigoIL BARBAROSSA
E ARNALDO DA BRESCIA
^^ TipMA
SECONDO UN ANTICO POEMA LNEDITO ESISTENTE NEIXA VATICANA
fAnarrazione
che
pubblico quiappresso,faparte diun
anticopoema
latinoda me
trovatonellaBiblio- tecaVaticana (collezione Ottoboni, cod. 1463), il qualetrattadei Gestaper imperatorem Federtcum
B.xrhamrubeam
in partibusLumbardie
et Italie.La
esi- stenza di cotestopoema mi
fu segnalata dalle Nachrichten del benemeritoBethminn,
là ove descrivonsi i codici Ot- toboniani della Biblioteca Vaticana.Giunto
al citato nu-mero
1463 egli notava: « [foli.] 8i-io5: Friderici imperatoris gestacarmimce
Inclita fertanimus;
so in In-TKMTAK
BEJCHRItBKN; AIBR DIE Hs. I463 ENTHAI.T ClCEItO*S Redf.n > (i), e alnon
aver tenuto conto di tale avvertenza iodebbo
il ritrovamento di questo prezioso codiceal quale,(0
Vd. Archi» dar (httUtcLi/t/Ordit.redeiOacke Gei:kL'ktkmiét, ZwAlfi. Band, p. 3M.2 E. oMoriaci
per verità,
non
fumai mutata
lanumerazione
già vecchia di qualche secolo. Il contenuto di esso risponde a capello alla descrizione dell'inventario vaticano: nellaprima
parte (fol. i-3o) leggonsi i GestaAlexandriin prosa latina; nella seconda (fol. 31-80) il Liber deAmore
diAndrea
Cappel- lano; nella terza (fol. 8i-io5), di scrittura più antica e certamente del sec. XIII, ilpoema
di cuiho
già dato iltitolo e che
non
portanome
di autore. Cercai alungo
se questopoema
sia inedito e almomento
in cui scrivosono
lieto di confortare le
mie
parole culi*autorità di quell'il- lustre medicvista che è ilprof. ErnestoDlìmmler
dellaUni-
versità di Halle.
Non
solo ilpoema
è inedito,ma
la suaimportanza
storica è taleda
farne desiderarequanto prima
la pubblicazione(i).
Né
iom'indugierò
aquestocompito
cheil fortunato caso
m'impone; ma
poichéun
certotempo pur
dovrà passare innanzi che abbia potuto condurre a termine la trascrizione, invero molto laboriosa, del codice; credo di(i) Così il Sig.
Dammler
ne scriveva in data del28ott.1877almio venerato amico prof. B. Malfatti il quale glieneavea mandato unsaggio da mia parte, a... Ich habe sie nicht bloss selbst durchgeiesen, son- dern auch meinem Freunde, dem Prof. Wattenbach in Berlin,zur Ein- sicht zugesendet. Der letztere ist nSmlich soeben mit der Bearbcìtung des 2. Bandes der 4. Auflage seiner Geschìchtsquellen beschàftigt, inwelchem er auch die Literatur «ber Friedrich 1 von neuem durchneh-r men mésste. Nach unserem ùbereinstimmenden Urtheilegiaubeichnun bchaupten zu dùrfen, dass das Gedicht in der That bisher unbekannt war. Nach der mitgetheilten Probe (i primi 200vv.) aberschcìnt esin
hohen Grade interessant und ein wichtigerBeitrag far die Erkenntniss dieser merckwórdigen Zeit. » Lo stessosig. Dùmmlerpochigiornidopo mi dava notizia di altro ms. di questo stesso poema, conservato nella biblioteca del sig. march. Trivulzio diMilano. Questo secondo ms. pe- raltro sembra essere nulla più che una copia del cod. Vai. eseguita nel sec. XVII da un Galeazzo Visconti, e dico ciò dopo averne confrontato alcuni versi per mezzodelmioegregioamicoprof.Rajna dell'Accademia scientif.-letterariadi Milano. Aggiungerò che quel ms. non era passato inosservato alle intelligenti ricerche del dotto Presidente della Societii Storica Lombarda, signor conte PorroLambertenghi, il quale anzi in- tendeva di pubblicarlo, senonfossestato orascopertoil cod.Vaticano,
H Barbarossa e C^maldo da Brescia
hr
cost gradita agli studiosidandone
intantoun
saggio epubblicandone una
parte che alla storia diRoma
più spe- cialmente si riferisce.Narrasi in questa della venuta di Federigo Barbarossa in
Roma
per esservi coronato imperatore e della finemi-
seranda ch2 allora vi trovòArnaldo da
Brescia.Due
epìsodj che si colleganointimamente
tra loro e che volentieri sen-tiamo
raccontar dinuovo,
tuttoché altri raccontatori giànon
cimanchino.
Pernon
dire chediOttone
di Frisinga(i}il più autorevole,
come
vogliono, e certamente il più dif- fuso cronistadiqueifatti,poco
civuolea riconoscerequanto
lo spirito partigiano della sua eloquenza abbia sovente ve- lato e
anche
deformato i genuini profili della verità equanto
perciò alla storia resti tuttavia da appurare.Lasciam pure
le
vane
e stolte perorazioni che il vescovo di Frisinga met- teva in bocca aiRomani
e laburbanzosa
risposta diFe-
derico.Se
in questo ci fu esagerazione,un
fondo di verità per altronon
potè mancarvi.Che
i risvegli repubblicani diRoma,
alloracome dopo, sempre
eccitarono di soverchioU
rettorica esempre
furonomiseramente
rintuzzati,dopo
1 colpi di spada,
da una
rettoricapeggiore.Ma
ciò che sem- bramen
vero èche quando appunto
sivenne
ai colpi di spada, le spade deiRomani
si trovassero inun
subitospun-tate.
Dico
spuntate, perché altrimenticome mai
credere che inun combattimento
chedurò
dalladecima
ora dei giorno fino a notte (e si era ai i8 diGiugno),
e nel quale deiRomani
circa mille furono gli uccisi, senzanumero
i feriti, oltredugento
i prigionieri, e moltissimi ifuggiaKhi;
dal-(0
G«>l« PHderki, Lib. II. Altrenarrazioni troransiin Ottorb Mo-MMA
preMO MoKATomi, Rer. ttaì. Scr. VI, 953; nel Card. AaAOomsv, pure in MouToai, op. dt, III, 441; in Elkoloo, Cknm. SUtrctr.preaaoPnrx,
Momam
Germ. XXI, 1 ;in VracamodaPaAO* Amiékspure inPnrz, op. cit. XVII, 658; inGorruDo
da Vinaso,Dt CttUtPH-
dtticitt HtitricinNMinatorMRjiti
Gvmao
uowmio,acc«4 E, cMonaci
Taltra parte poi
due
soli fossero i malcapitati,uno
restando ucciso e l'altro prigione? (i)Ah!
ci vuol altro che uscir- sene conun mirum
dietacome
fa ilsemplice Ottonementre
si delizia a portare a cielo il valore de'suoiI «
Bisognava —
dice egli
—
vedere i nostri con che eroismo, con che ardi-mento
picchiavano addosso aiRomani,
quasi volesserodire:Qua
su, pigliati oRoma,
ferro tedesco incambio
di oro arabico; di talmoneta Alemagna
sicompra
l'imperoI »(2)E
davvero che ci volevaun grande ardimento
edun grande
eroismo se iromani
fossero stati quali egli vorrebbe farli credere!L'enormità
del cronistanon
isfuggì albuon
senso degli storici.Di
già ilRaumer, narrando
per disteso quelcombattimento,
siguardò
dal far eco alle esagerazioni del vescovo di Frisinga; che anzi egli avvertecome
gliimpe-
riali
non
riuscissero a metter piede nella partedella città diqua
dal Tevere,ma
dovessero per recarsi a Tivoli passareil fiume alla
Magliana
(3).E dopo
ilRaumer
ilGregoro-
vius giustamente notava: «A
quel valorosissimo esercito (di Federico) costònon
poca fatica di mettere a dovere icittadini
romani;
la loro prodezza dimostrò che la costitu- zione delnuovo
ordine dei cavalierinon
era stata pura-mente
fantastica » (4).Le
quali parole del chiaro concitta- dino noatro trovanouna
bellaconferma
nei versi delnuovo poema
chechiudono
la descrizione di quella fiera zuffa:Quisnumerare queat cunctospersingulavictos Victoresquesimul? quissingula vulnera narret?
(i) a Praelium hoc a decima pene dieibora usquead noctem pro- tractum est. Caesi fuerunt ibivel inTyberi mersi penemille,captiferme ducenti, sautiati innumeri, caeteriinfugamversi,uno tantumexnostris,
mirum dictu, occiso, uno capto. » Ottone, lib. II, pag. 140 della edi- zione o in usum scholarum » degli Script. Rer. German.
(2) Passo già ricordato dal Gregorovius, Stor. dellacittàdi
Roma
,
TV, 619.
(3) Raumer, GeschichtederHohenstaufen, 2,* ediz., t. II, p. 47.
(4) Gregorovius, op. cit., ivi.
n Baràarossa e cArnaUo da Brescia
Oorpora mmlta virtimpassim ctdmntmrittrinqtie,
QludmpeJesqtiecaitmtptrfotsipectoramulti...(i)
E
il nostro autore, senon
tedesco anch'essocome
coluida
Frisinga, fu certamente essopure un
imperialista e de*più caldi. Scrisse questopoema
per celebrare le imprese diFederico
,
Magna
quiàem mortosedquesmt
principedigna;(s)nominando
ilsuo eroe eglinon adopra
altre espressioni che pius reXfdux
benignus,Jux
eximius, insignis princeps, pius Federicus,o
simili, e cosi lo descrive nelprimo mo-
mento
che ce lo presenta in iscena:Virpittate vigensnulliqutstcundus in armis, Dhftsavis rtgumqut gtnus de sanguine ducens;
Cuigeminum munus dederat natura biformis Ut/Ortissapiensque foret, mirandusutroqut...(?)
Ma
ilbuon
imperialistaad
ogni passo della sua opera ci rivelaben
altra ingenuità e schiettezza chenon
il Frisin- gense.E
cosìquando ha
raccontato il supplizio diArnaldo
^li non
si peritapunto
di farci intendere, anzichécome
l'altro tacerne, qual parte v*ebbe l'imperatore, e soltanto gli
mendica
qualche scusa col verso—
doimsstdatursuper hocrexstro mistrtus, (4)che in
buon
italiano suonerebbe, dicono che gliene dolse,ma
fu troppo tardi.Il nostro
anonimo non
fuun
arnaldista nò poteva et- Mrlo.A
chi teneva per l'imperonon potevano andare
tMngue
i bollori repubblicani diArnaldo,
e questo poetanon ha punto
dissimulata la sua riprovazioneper ledottrine dell'ardito bresciano. Tuttavia egli restò lungi dal parlarne(1) Vd. apprcMO vv. io5-io6, (3) VV. 57-59 delPoeiM.
(a)V. 3 del poema, (4)Vd. appreiso v. 141.
6 E, donaci
con
quell'enfasi piena di dispetto e di livore quale sgorga dalletumide
parolediOttone
o del suo verseggiatoreGun-
tero Ligurino; e
dopo
avere espostele dottrine diArnaldo con calma
e senza parzialità, la fine di luinon
gì*ispirò che questo malinconicoepifonema
:DoctequidArnaldoprofecit UtCeratura Tanta tibi? quidtotieiunia totque labores?
Vita quidarta nimis, quesemper segniasprevit Otia? nec ullis voluit carnalibus uti?
Heu!quidin ecclesiam mordacem uertere dentem Suasit? ut adtristem laqueum, miserande, venires!
Ecce tuum, prò quopenam dampnate tulisti,
Dogma
perit! nec erit tuamox
doctrina superstes! Arsit, et in tenuem tecum est resolutafauillamNe
cui reliquiesuperent fortasse colende! ...(i)Uno
stesso ambiente, senon m'inganno
dovette esserquello entro cui furono educatiArnaldo
e il nostroAnonimo,
e questo ambiente fu la Università.La
quale allora sorgeva di fronte ai chiostri, educatrice dello spirito laico, e risto- ratricedella classicacoltura.Da
quelcentrosispargevanopelmondo
i Vaganti a predicar l'apostolato dipapa
Golia, e l'armigero diGolia eraappunto
Arnaldo, cosìchiamalo
per- ché lo scolare prediletto diAbelardo
(2). Il goliardo bre- scianochedalla scuola di Parigi forsenon
aveva imparatodi meglio che a vagheggiare il fantasma classico diRoma,
più chea far versi, si diedetuttoall'azioneeaRoma
corseacac- cendervi la face della rivolta e a morirvi impiccato. Gli al- tri goliardinon
seguirono il suoesempio
e continuaronola lotta colla
penna
anziché collaspada. Così combatterono, connumeroso
seguito,Walter Mapes
in Inghilterra, e Gautierde
Chatillon in Francia e più tardi Pier della Vi-(i) Vd. appresso vv. 242 ass.
(2) u. Procedit Goiias procerocorpore, nobiliiliosuobellicoapparatu circummunitus, antecedente quoque ipsum ejus armigero Arnaldo de
Brixia... » S. Bernakdi, Opera, Epist. 189.
//
Barbarossa e oAmaldo da Brescia 7
gna
in Italia.£
costoro,non
per la repubblica cerne Ar- naldo,ma
per 1*impero;mentre
altri restavaosi a cantard*amore
e di gozzoviglie, o, piti nobilmente, volgevansi a ritentar 1*epopea e a vestirelascarna cronaca collamaestosa eleganza dell'esametro modellato su Virgilio esopra Ovidio.Questo
feceanche
il nostroanonimo,
e allamaniera con
cui scrisse,possiamo
sicuramente riconoscere la scuciadonde
osci, quella scuola che avea riacceso nel
medio
evo ilfuoco sacrodelclassicismoe alla qualeeransiformatitutti gliuma-
nisti e tutti i politici che precedettero il Rinascimento.
Nessuna
meraviglia per tanto che egli parli diArnaldo con
altro tonoche non Ottone
di Frisinga, e che della fine di lui ci abbia datauna
descrizione, tra le migliori forse del suopoema
per semplicità ed evidenza di rappre- sentazione.Quei
versi spiranouna
pietà profonda, e leg- gendoli quasi si direbbe che al poeta possano essere stati ispirati dalla veduta stessa della funebre scena. Si trovava forse egli allora inRoma
confuso tra la folla che assistè al terribile spettacolo? e vide coi proprj occhi il corpo del-V Armigero
penzolar semivivo dall'albero dellemale
frutta?Non
è impossibilechedopo
fattoun
più accuratoepiùcom-
pleto studio delpoema
sia lecito venire ameno
incerta con- clusione..Per ora bastinoqueste righeachiamar
l'attenzione degli studiosi su diun documento
intorno alla importanza del quale credo dinon
essermi illuso.Ernesto
Monaci.8 E. oMonaci
[Questo brano è preceduto nel Poema daaltri 6og versi. È quasi superfluo il notare che io Io riproduco quale si legge nel codice e solo
mi permetto di correggerlo in qualche passo dove la restituzionenonè
meno evidente dell'errore.
Ma
altri errori vi restano sui quali, almeno per adesso, stimo prudente di non fermarmi; vi torneremo sopra dopo compiutol'esame dell'interotesto,eallora sarà forse possibiledidetermi- nare anche qualche lezione che finora non mi riuscì di decifrare e che perciò qui debbo tralasciare, sostituendola con unaserie di punti. Le poche note che pongo a pie di pagina precisano i luogidove corressio non seppi leggere.]INTERE A
Fredericus iterquem
ceperat, implety Vrbibus oc populisperagratis ordine multis.Cumque
propinquaretl^manam
letusad urbem
,V^untius
occurritlimane
plebis eunti5
Obuius ad montem
cuiprebentgaudia nomen
, CAtque ibi ductori (i) uenienti taliafatur:« Salue
rex
uenerande, tuo sit gloria regno;Sit tibi uita, salus
perpes
(2) uicioria, uirtus.Exultat (3) populus
^I^manus,
te ueniente, IOEt
prestolatur tibi deseruireparatus.Sed
petit ut ueterem serues,dux
inclite, moretn;Scilicet ut iures
mox
intraturus{4) inurbem Te seruaturum
populi decus, urbishonorem, Jura
Senatorum.nam
sic uetus exigit ordo, i5SMunera
preterealimane
debita plebi,Que
solet adueniens hucprimum rex
dare noster, Tostulat ut tribuas sicque ingrediaris inurbem
Letus ut accipias popoli gaudentishonorem,
Seruitiumque simul
maj
usquam
sumpserisumquam.
20 ^ixerat,
at super iis miratusrex
Fredericus^l^spondet
breuiter placida sic noce locutus:(i) Cod. autori. (3) Cod. exultet.
(u; CoJ. due volte uìctqria. (4) Cod. iuraturus.
//
Barbarossa e Arnaldo da Brescia 9
«
GauMa Romano
popuìo sint dulcia semper^Siiti
oAursa
proculprorsus
timoromnis
adesto.T^pmatie gtntis decus inmutare uel urbis a5
7^n
uenio, nec iuraplacet uioiare senatus;éMore
sed antiquoregum diadema
(1 )sacratum Sumere
etad patnas
sedescum pace
redire.éMos tamen
iste miJiiquem me
seruare rogatis, C?^unc erat ignotus, necsum
iurareparatus.3o Consilia
procerum
queposcitis (2) istameorum.
Quod
si seruierit,populus
miìiimente
sedebit Seruitioqueuicem reddam cum tempus
habebit. • Sic ait etgraditur, turbis comitantibus ipsum.Vt nero
ad portam tandem per
uè nerat urbis, 35Quam
struxisse daturpastoriscura
Leonis,Occurrit (3)
quondam
uenerabilis orda senatuséMagnaque pars
populiregem
iurare petentes. Foi.85t.7>^amque
ibi dicebant debereex more
uetustoTipmanum
iurareducem, cum
uisitaturbem, 40
Vtsumat diadema
sacrum.quod cum
FredericusC4bnuit augustus (4), turbata
mente
recedunt C/itqueminantur
etquod eosdem
sentiet hostes.Sic humiles, siforte negant quesita superbis
*Diuitibus, tolerare solent maledicta minasque.
45
Sed non
attonitus dictis Fredericus amaris, Jhtrat et audacterpetitardua
tempia beati 7*etri, militibus cunctis(5) comitantibus ipsum,Summus
(6) presulerat reuerendus tunc C4drianust Vir doctus, clemens,facundus
(7),moribus
ingens.5o
Hù:
igiturregem
felicitai aduenientem,
Suscipit, ut
mos
est,ad
sancii limina (8)Tetri Et
simul intemplum
ducitcum
laudibus ipsum.(1)Cod. Sùdeita. (5)Cod. eometii, (a)Cod. pouUis. (6)Cod. nmiu.
(3) Cod. ocem-U. (7)(xtd.fttetmdmt.
(4) Cod. aguttut. (8) Cod.
Immm.
IO E. cMonaci
C4tque ibi cunctanter (r) celehrans (2) solemnia sacra, Q/iugusti regis capiti
diadema
sacratis55
Jmponit
manibus, benedicensmore
paterno.1{§x etiam meritos aris indicit honores
,
T)itia dona ferens simul etlibamina
summa
Offertpontifici
prò
cunctis rite litanti.Tandem,
propositis completts ordine sacris, 60 Castra petit letus (3)sumpto
diademate ductor.Ex
iunc imperiinomen
regnique habiturus, Apposittsque epulis (4) sua corpora curai.Q4t
Romana graui
plebes stimulatafurore,
'Precipiti raptis cursu ruit undique telis
65 Q4tque Leoninas, ubi
rex
fuit, occupat horasJrrumpitque
(5) domos,Jrangens
obstacula, clausas,Et
spoliatquoscumque
ualet reperire fauentesQ4ugusto
regi,clerum
pariterpopolumque
,
Cardi
edam
nales, qui iuxta tempia beati70
Constiterant Petri, sacrismodo
concelebratis.Foi.86r. Tollitur
inmensus
clamor resonatque tumultus.Fit fuga,
nam
pluresfugiunt ad
regia castra,
Que
non longe aherant (6) sita iuxta Tibridisundam.
C/ìst ubi regales
rumor
peruenitad
aures, 75^x
iubet ut sumptis equites properantius armis,CAuxilium tribuantfugientibus ac spoliatis
Et
nimisaudacem
reprimant luctamine plebem.cMox
igitur properat laxis equitatus (y) habenis, Currit et ipse simulrex
bellofortis et armis.80
Quos Romana falanx
ubi conspicit appropiantes,Se glomerat
retrahitquepedem
perterrita (8)primum, cMox tamen
aggreditur duros uiolentius hostes.(i) Cod.cantere. (6) Cod. haberant.
(a) Cod. cellebrans. (7)Cod. equitatis.
(3) Cod. letum. (8) Cod. ratrahitque pedem
(4) Cod.agrhti. preterita.
(5) Cod. Irumpitque.
col.I.
//
Baròarossa e cAmaldo da Brescia
1 1Ut
{ì)eum
turha duasuenantum
uiderit ursos C^duentare (2) procul desummi
uertice montisi 85 Terreturprimum
cessatque timoreparumper;
*Post
animata
ruit lato uenabula ferro'Perstringens
manibus Jeruensque
cupidine prede; Sic plebs, regales cupiens spoliare cateruas, Jrruit etpugnam inmenso
clamore capescit.90 Cominus
hiiferunt^ hii iactanteminus
hastaSfQ4rcubus
hii tensis mittuntper
inane sagittas.Cantra
Teutoniciproceres Liguresque feroces C4crius insurgunt,feriuntpopulumque
repellunt.Sternitur
omne solum
telis,tum
scuta caueque95 'Dant sonitum a/Iictum (3j galee,
pugna
aspera surgit 9^ex Fredericus equo uehitur sublimis in altoCunctaque
(4) prospiciens totum circumuolatagmen.
*Dux Henricus
adest iuuenis (5)formosus
et acer, V^obilis et clarus, gladiometuendus
et hasta.100
Hunc
equites lediJuerant
tunc mille secuti,Quos
exhortatur, acuens in prelia uires,Jpseque
multafacitperturbans acriter hostes,Quis numerare
queat cunctosper
singula uictos Victoresque simul? quis singula uulnera narret?io5
Corpora
multauirum passim
ceduntur utrinque, FoLMr.Quatrupedesque
caduntperfosstpectora multi.Hoc tamen
in bello nequeo transire silenterTe,
Ligorum Marfrede
decus,quem
patris auiquei^obilitjs decorai, uigor effert,
forma
uenustat;no Huic
(6) Albertus auus,Gor^
pater, altus uterqueEgregiusque
comes,formosus
(7; et actr uterque;04
quibus hic heresnon
degenerauit§ontm,
T^am
melior belio uel corporepukhnor aUer
7>(pnfuit in totaLigurum
regionesuorum.
(0
Cod. Et. (5) Cod./MMM.
(1)Cod. adventate. (6)Cod. //ine.
(3)ICod.4/Hcfl#. (7) Cod. fm^mtmmt.
(4)Cod. Ometaqtte.
12 E. cMonaci
ii5
Hic
igìturrcgcm l^mam
comitatuseuntem,
C/!rmitonim equitìim tiirmam sub rege regcbat.Cum
quibusad
bellum properarts uir clarus in armisJn
medias acics, animosimore
leonis,Fertur
et obstantes gladio prosternit et hasta.I20
Quem Ligurum
Gomitata cohors (i) deseuit in hostes Exemploqiie ducis cedentibns acrius instat.Tellitur
ad
Tiberim fugiensl^mana
iuuentus,Sed
rursusglomerata
redit;nam fama per urbem Dira
uolans piilsam retuUtmale
cedereplebem
125 Q4uxiliumque tuUt concurrens (2) undique turba.'Bellum ingens iterum comittitur,
agmen
utrinque Ceditur, at rursusplebes superata fugatur.Jncumbunt
grauiter Ligures fortesque Q/ilamanniEt
feriunt,fundunt
, capiunt spoliantquefagaces.13o
Denique Romane
fugienti parcere plebiMilitibus iubet
haud
(3) dubie iiictor Fredericus,
QAtque, dato signo, repetit tentoria, paucis (omissis, alia set multisparte (4) retentis.
Et
iam, solis equi spatio cursuque peracto, i35 Q^ccipiuntrequiem
simulj etnox humida
surgitTurbaque
fessa suis rejìcit sua corpora castris.Tosterà cum
terris tenebrasaurora fugarat
,Summus
presul adestregemque
remittere captosFoi.86T.
C^c
donare sibiposcit pietate magistra.'140 Tum rex
pontijìcemsummum
veneratus honoratExauditque
preces placidus captosque relaxatlipmanos
ciues, quos bello ceperat ante;Jnde plagam
motis placet illam uisere castris Vrbeque* dimissa confinia circuii, altas 145 Confringens turres, quas incolafecerat urbis,Vt proprias uillas hisposset ab hoste tueri Tutius atque aliis caperei, si
quando
nocere.(i)Cod. chors. (3) Cod. aud.
(2) Cod. concurens. (4) Cod. parce.
Il
Barbarossa e cArnalJo da Brescia
13
}Ias
rex Kumunis,
ob b*:ilum iiatuseorum,
*Diruit ut
populum
sic terreat (i) ipsesuperbum
i5o *PemteatqueUlum
betlum mouissemalignum.
Tunc Arnatdus
eis erat in regionibus ille'Brixia
qtem
genuit, coluùfnhniumque
secata est.Vir nimis austerus durequé
per omnia
aite,Jn
uictu modicus, sed nerbiprodigus et quii55 Vitra
oportunum
saperet;facundus
etaudax
Conjidcnsqte sui, uir multe Iitteraiure,Cuius
doctrinam breuiterJimmque
notareEsM
reordignum, nam
multos nosse iuuabit.Jst€ sacerdotÉS pariterpopuiosque minores i6o Carpebat,
dampnans;
se solum uiuere recte^Q/Ist alias errare putans, nisi qui uoluissent
Eius dogma
sequi,summi quoque
presulis acta&iordebat
grauiter,parcebat denique nulliy
Veraque
miscebat/alsis, multisque placebat.iC5
Vro
decimis laicosdampnabat
quippe retentis,Vsuras
raptusqueomnes
et turpia lucra, Bella, simultates, hixus,penuria,
cedes, Furta, dolos, turpesque thoros, carnalia cuncta,Vt
scriptura
docet, ulte re/crebat obesse.170
^i///um
palpabat uitium, resecane languenciamembra, Vt
fatuus medicuscum
lesis sana trahebat.^^amque
sacerdotes reprobos Simonisque sequacesFoI
M
vEius
quipredo
uoluit diuina tenere,'<*••
Omnes
censebat, uixpaucos
excipicbat, 175 ^T^ec debere,illispopulum
delieta/aieri.Set
magis
alterutrum neceorum sumere
sacra,Enormes
penitus monacltos diccbat et ipsosV^n monactns
ueroiam nomine
posse uocari;*Pontifices rebus
nugnos
tnhiare caducis 180Et prò
terrenis cete stiasptrmre,
causai(0 Cod-trtai.
14 E- cMonaci
C^^octe, die,
predo
sumpto, trutinare forenses Officiumque all'ipostponerepontijìcatus.*Pro
quo dampnandos
censehat(i) morte perhenni,Vnoquoque
homines uitiatos ordine cunctosi85 Firmabat, nec
amare deum
necamare propinquum.
Heu mala Romana
presertim sede uigere, Justicieprecium iam Rome
preualuisse Q^tquelocum
iurisRome precium
ohtinuisse,C4
capite in corpus uitiumJluxissemalignum
190 Cunctaque
membra
sequiprecium munusque benignum, Omnia cum predo
fieri, diuinaque (2) uendi^Quod predo
careat despectum prorsus haberi.Hoc
erat (ylrnaldifamosi
(3)dogma
magistriQuod
multishominum
sola nouitate placebat;195
Hoc Europa quidem
fueratiam dogmate
piena,Hoc primus
inpatriafructus collegit acerbos 'Doctrinamque tui luxisti, 'Brixia, ciuis.Hoc
etiammagnum
turbauitcMediolanum
C^(jc
non Romanam
facilemnona
credereplebem
; 200Hoc ubicumque
fuit conmouit sedicionem:T)ecipiebat
enim populum
sub imagine ueri.Hunc
uoluit set non ualuit conuerteresummus
*Pastor apostolicus, dictis monuitque benignis Sepius
errorem
ueldogma
relinquereprauum.
2o5 Jlle
tamen
uerbisnumquam
cessauitamaris
Foi.87r. Sugillare (4)
patrem
necprauum dogma
reliquit.^°'' '
Cumque
in deterius monitusiam
sepius ireiGauderetque suam
(5)per mundum
crescerefamam,
'Papa dolenspopulum
uitiaridogmate
falso210 Et
cupiens aliquamorbo
ratione mederi,'De
gremio
matris, reputans anathematedignum,
(i)Cod. censsebat. (4) ?
(2) Cod. divina. (5) Cod. suuam.
(3) Cod. fomossi.
n Baròarossa e oAmaldo da Brescia
15
Expulit ecclesia (i) doctorem scisma
docentem Et
gladio (a) medicus secuit languentia doctusMenbra,
uoiensreUquum
corpus retinere salutem.315
Sed
nec sic praui cohibetur lingua magistri,Quin
seraterrorem
solitum, quin dentemaligno Mordeat
ecclesiamRomanam
durius atqueQuin
doceatpopulum domino
contraria pape.Hìc
igitur regi delatusnunc
Frederico, 230 Judice prefectoRomano,
uincitur illum.^^amque
iubet rectorcausam
discernere notam,Dampnaturqu
suo doctorprò dogma
te doctus.Set
cum
supplicium sibi cernerei ipseparari Et
taqueo collum fato properante ligari, 335 Quesitusprauum
sidogma
relinquere uelletQ4tque suas culpas sapientum
more
fateriy Jhtrepidus Jidensque sui, mirabile dictu,*I(espondit
proprium
sibidogma
salubre uideriNec
dubitarenecem
propter sua dieta subire, 33oJn
quibusabsurdum
nil esset nilque nociuum.Orandiqte moram
petiitprò tempore paruam,
V^am
Christo culpas dicit se uelle fateri.Tunc
genibusflexis, oculismanibusque
leuatis Q/ld celum,gemuit
(3) suspirans pectore abimo
335Et
sine uocedeum
celestemmente
rogauit,Jpsi
comendans animam
;pautumque moratus
Traditad
interitum corpus tolerare paratus Constanter.penam
lacrimasfudere
uidentes, Lictoresedam
moti pietateparumper
;340
Tandem
suspensus laq%eo refinente pependit.Set doluisse datur super hoc
rex
sero misertus. '^^*''' Docte quid OtrnaldeprofecU
(4} littercUuraTanta tibi? quid tot ieiunia, totque ^labortsf
(t)Cod. eeeUtU. (3)Cod. gfwiit.
(a)Cod. gkKéo. (3)Cod.pn^kU.
i6 E, oMonaci —
IlBarbarossa
ecc.Vita quid arta nìmis, qie
semper
se^nia spreuit 245 Otta? nec ullis uoluit carnalihus uti?Heu
quid in ecclesiammordaccm
iterteredentem
Suasit? (i) utad
tristem laqueum, miserande^ uenires!Ecce tuum, prò quo penam,
dampnate, tulisti,Dogma
perit, nec erit tuamox
doctrina superstes!251 C/lrsity et in
tenuem tecum
est resolutafauillam C^Qe cui reliquie (2) superentfortasse colende (3).(i)Cod. Suascit. (3) Cod. collende.
(2) Cod. relliquie.
.o
evi
3&
8
«Ho
IO
C
CD
•X3
O
a
.o
5 P e
II;
«kcS
o
•H «TI