voorjaarskamp 2013
Verslag
Bargerveen
Redac oneel – J.W. de Jong 2 Voorwoord – M. Hamer 3 Deelnemers 3
Weercondi es 3
Camping 3 Bargerveen 4
Als KNNV-ers hadden we van 28 april tot en met 5 mei 2013 een geslaagd kamp in Zwartemeer, gelegen bij het fantas sche natuurgebied Bargerveen. Ter voorberei- ding kwam het kampbestuur bijeen op de kaderdag, georganiseerd door de Algemene Kampcommissie (23 maart 2013). We gebruikten de mini-camping Veen- weide In Zwartemeer als uitvalsbasis voor dagtrips.
Het driekoppige bestuur was eerder ter plekke om organisatorische hobbels te nemen en excursiedoelen te verkennen. Een korte beschrijving van de excursies vindt u in dit verslag met daarnaast de daglijsten en een fotografi sche impressie van de waarnemingen. De foto’s in dit verslag zijn gemaakt door Jeanne Kuijper, Diane van Pu en en ondergetekende.
Jan Willem de Jong, redacteur
Intro
Groot dooiermos, Meerstalblok
Noordse witsnuitlibel, Zwartemeer
Hunebedden – D. van Pu en 5 Programma 6 Dank 6 Excursies 8 Waarnemingen 20
Referen es 26
deelnemers
weercondities
April 2013 was koud, droog en vrij zonnig; het was de koudste april in zes en jaar. De lente liet lang op zich wachten en er waren jdens het kamp weinig bloeien- de planten te zien. Soms hadden we met nachtvorst te kampen, maar overdag was het regelma g fraai weer,
Nachtvorst in KNNV-kamp Zwartemeer-Bargerveen
camping
Mini-camping Veenweide in Zwartemeer ligt op loop- afstand van het Bargerveen. Het terrein hee een goede grasmat en is beschut. Heet water voor afwas en douche-zonder-muntje was regelma g voorradig.
Voor de fi etsende kampeerder was het publieke zaaltje vooral jdens de ijskoude periode een uitkomst. De televisie, geïnstalleerd ter gelegenheid van de fes vi- teiten rond de monarchie, vond a rek. Redelijk snel internet, tegen een schappelijke prijs, bleek een nu ge voorziening voor het kamp. Opmerkelijk was tenslo e de ‘consump e’ van WC-papier op het herentoilet.
Boodschappen konden in het dorp gedaan worden bij de Spar. In de buurt van het Amsterdamsche Veld waren bij de boer voortreff elijke asperges te koop.
Uitgebreide voorzieningen bood het nabij gelegen Klazienaveen, met ves gingen van grote midden- standers.
maandag 29/4 uitgezonderd. Libellen en vlinders lieten zich pas tegen het einde van de week uitgebreider zien, inclusief de Noordse witsnuitlibel op de camping!
Zaterdagnacht kwam een aantal bijzondere vlinders af op een lamp in het Bargerveen.
Beste mensen,
Voor jullie ligt het verslag van ons voorjaarskamp in het Bargerveen. Het kamp begon goed: twee nachten met ijs op de tenten en de grond! Het was er bere- koud, maar daarna konden wij het voorjaar op de voet volgen.
De onderlinge sfeer was uitstekend, evenals het overleg met de boerin en het kampbestuur. Van de elf deelnemers ging bijna iedereen dagelijks mee op excursie. Hulde aan de medebestuursleden voor het vele (voorbereidings)werk dat zij verzet hebben. Voor de bonte avond hebben Els en Rieke een overheerlijke maal jd voor het hele kamp klaargemaakt.
We hadden niet alleen warme douches, maar zelfs nog een verwarmde keuken in de luxe kan ne van de camping! Ik hoop dat iedereen aan zijn/haar trekken is gekomen en wens jullie veel leesplezier toe.
Hopelijk tot ziens in een volgend kamp.
Mia Hamer, kamp-voorziƩ er
Hans van As Henk Boss
Els Boss-Ulrich, administrateur Jan Willem de Jong, excursieregelaar Mia Hamer, voorzi er
Jeanne Kuijper-Nannenga Tieke Phaff
Diana van Pu en Sandro Stoff ers Wim van Zuilen
Rieke van Zuilen-Hoefnagel
Het Bargerveen is 2.100 hectare groot en bestaat gro- tendeels uit hoogveen. Het is het laatste restant van enige omvang in Nederland van het vroegere Bour- tangermoeras, waarvan de oorspronkelijke groo e geschat wordt op tussen de 1.600 en 3.000 km2. Het Bargerveen bestaat uit drie delen: in het noorden het Meerstalblok, in het midden het Amsterdamsche Veld en in het zuiden het Schoonebeekerveld. In 1992 werd de vervening beëindigd en kwam het gehele gebied in handen van Staatsbosbeheer (SBB). Het eerste deel dat SBB verworven had was het noordelijke Meerstal- blok, een gebied met rustend hoogveen van ongeveer 60 ha. Dat werd uitgebreid met terreinen die zuidelijk en oostelijk ervan lagen. Het gedeelte dat na de be- eindiging van de vervening natuurreservaat werd, is het Amsterdamsche Veld. In het reservaat resteert alleen nog de onderste laag dargveen. Deze is sterk samengeperst en bevat vaak ‘kienhout’: wortels en delen van stammen van bomen die in het veen nog als eventueel platgedrukte, maar wel herkenbare, resten aanwezig zijn. Ook zijn er gedeelten waar alleen nog de zandige ondergrond (dalgrond) aanwezig is. Het beheer van het natuurreservaat is er op gericht om waar het mogelijk is weer levend hoogveen te laten ontstaan.
Levend hoogveen wil zeggen dat er veenvorming plaatsvindt door de groei van veenmos. Hierdoor komt het mozaïek van ruggen en slenken opnieuw tot stand.
Bargerveen
Planten als Ronde zonnedauw* en Lange zonnedauw en de kruising tussen deze soorten die in dit reservaat voorkomen, worden hierdoor beguns gd. Dit levend hoogveen is tegen de verwach ng in niet als eerste ontstaan in het Meerstalblok, maar in de veenput- ten van de voormalige huisplaatsen. In het vergraven
hoogveen hee zich een proces van vertering ingezet en het is daardoor veel voedselrijker geworden. Deze voedselrijkdom leidt tot de opslag van allerlei hou ge gewassen, zoals berken. In het begin van de 21e eeuw is er een hoog- en laagwaterbekken aangelegd aan de noordkant van het Bargerveen. De scheiding tussen het natuurreservaat en de bekkens is een kade van zand.
Het laagwaterbekken is bedoeld om bij overvloedige neerslag de hoeveelheid water dat uit het reservaat komt, op te vangen en te reguleren. Dit gebeurde eerst in het reservaat zelf. Het hoogwaterbekken moet tegendruk geven aan de hoge waterstand in het reser- vaat, zodat het reservaat het water beter vasthoudt in met name droge jden en de verdroging wordt tegen- gegaan. Deze twee maatregelen zorgen ervoor dat de waterstand gelijkma ger is om zo de groei van het veen te s muleren. Uit deze bekkens stroomt water naar de Gietwaterplas voor de tuinbouw bij Klazienaveen.
Deze waterleiding volgt ongeveer de loop van de oude veenbeek de Runde (bij 3, boven in de kaart). In het reservaat liggen verschillende bovenveenhooglandjes.
Bijzonderheden van deze elementen zijn Gewone addertong, Welriekende nachtorchis en Rietorchis.
Adder, Levendbarende hagedis, Nachtzwaluw, Velduil, Blauwe kiekendief, Grauwe klauwier en Dodaars beho- ren tot de fauna van het reservaat.
*Cursief: door ons waargenomen species.
1) kantoor SBB; 2) uitkijkheuvel; 3) vogelkijkscherm; 4) vogelkijkhut; 5) Huusie van Uneken/insectenhotel; gearceerd: beschermd gebied, niet toegankelijk
Drenthe is de enige provincie van Nederland die in zijn geheel boven NAP ligt. Dit hee te maken met de ijskap van de voorlaatste ijs jd die de grond omhoog stuwde en de Hondsrug vormde. Daarbij zijn de grote keien meegevoerd uit Zuid-Zweden en Finland die wij
‘zwerfstenen’ noemen. Deze zwerfstenen, 150.000
jaar oud, vormen het materiaal, waarmee men in de Nieuwe Steen jd hunebedden bouwde. Dit is ongeveer 3.450 tot 2.850 voor onze jaartelling. Deze stenen zijn voornamelijk van graniet. Dit is een gesteente gevormd door het ondergronds stollen van magma, het materi- aal dat uit vulkanen komt. Het graniet is veelal gecom- bineerd met dioriet, gabbro, porfi er en gneis.
In totaal zijn er 54 hunebedden in Nederland, waarvan 52 in Drenthe en twee in Groningen. De meeste zijn rond de Hondsrug gelegen (zie kaartje).
Hoe werden de hunebedden gebouwd? Vroeger dacht men dat ze door reuzen gemaakt werden. Nu neemt men aan dat ze gebouwd werden door middel van he omen en houten rollers of sleden. Hiertoe maakte men heuvels rondom de plek en liet de zware stenen op hun plaats zakken.
Hunebedden zijn gra amers. Hierin zijn in Nederland nooit bo en gevonden: die zijn vergaan in de zure grond. In Duitsland in de kalkgrond zijn wel skele en gevonden in hunebedden. Wel vond men in Nederland po en die men ‘trechterbekers’ noemde naar de vorm.
Het volk dat hunebedden bouwde, kreeg de naam Trechterbekervolk.
Op een hunebed kunnen en tot 45 verschillende soor- ten korstmossen en vijf tot en mossoorten groeien.
In totaal leven er zo’n 120 verschillende soorten korst- mossen op de hunebedden.
In de Emmerdennen ligt op een heuvel een ganggraf van 5.000 jaar oud met ovaalvormige dekstenen (D45 op het kaartje; zie ook foto). Hierover lag vroeger een zandheuvel zodat het geheel nog imposanter was.
Ten westen van Emmen bevindt zich een fraai langgraf (D43), het enige Nederlandse hunebed met twee graf- kamers.
Diana van PuƩ en
Hunebedden in Drenthe
Nederlandse hunebedden: G1, G2, D3 t/m D54. Ganggraf D45 in de Emmerdennen
Dank
Voor de gezamenlijke soupe au pistou kregen Els Boss en Rieke van Zuilen hulde. Rieke sprak vervolgens warme woorden van dank aan het kampbestuur dat diverse geschenken in ontvangst nam. Speciale dank verdient Erik Bloeming van SBB-Zwarteveen voor de toestemming onder lei- ding van Jan Rocks het afgesloten Meerstalblok-oost te betreden. Laatstgenoemde is geboren en getogen in het Bargerveen. Met enthousiasme en verstand van zaken gaf hij uitleg over historie, waterhuishouding en avifauna van dit kwetsbare natuurgebied. Als kers op de taart serveerde Jan een vlindernacht, de laatste ac - viteit op veldbiologisch gebied van dit geslaagde kamp.Programma
Tevoren stuurde de excursieregelaar een lijst met mogelijkheden rond, inclusief (lente)waarne- mingen 2012 in het Bargerveen. Hierop kwamen geen inhoudelijke reac es. Alle gekozen gebieden waren per fi ets bereikbaar (maximale afstand 25 km enkele reis);dit vervoermiddel werd standaard gebruikt.
• Maandag 29/4
Meerstalblok-west & Schoonebeekerveld – excursieleider Hans van As
• Dinsdag 30/4, Koningsdag
Borkener Paradies – excursieleider Mia Hamer
Rieke van Zuilen bedankte Jan Willem de Jong voor regelen excursies SBB-vrijwilliger Jan Rocks, geïnspireerd excursieleider
Els Boss administreerde tot in de puntjes
• Woensdag 1/5
Amsterdamsche Veld – excursieleider Henk Boss • Woensdagavond 1/5
Ter voorbereiding op ons bezoek aan de
Emmerdennen gaf Diana van Pu en een lezing over Hunebedden in Drenthe
• Donderdag 2/5
Emmerdennen & Valtherbos – excursieleider Tieke Phaff
• Vrijdag 3/5
Meerstalblok-oost – excursieleider Jan Rocks (SBB-vrijwilliger), verslag Rieke van Zuilen • Vrijdagavond 3/5
Interim-fotoverslag door Jan Willem de Jong
• Zaterdag 4/5
1) Fietsen rondom Bargerveen – excursieleider Hans van As; 2) Wandelen langs de Runde – excursieleiders Jeanne Kuijper, Mia Hamer &
Jan Willem de Jong; 3) Nachtvlinderen in het Meerstalblok – excursieleider Jan Rocks
Grafsteen, Zwartemeer
Maandag 29 april
Meerstalblok & Schoonebeekerveld (Bargerveen) Het Meerstalblok is een natuurgebied van circa 500 ha van SBB, ten zuiden van het dorp Zwartemeer. Meer- stallen zijn veenmeertjes met ac ef, levend hoogveen.
In dit gebied waar het hoogveen nooit is afgegraven, zijn nog intacte meerstallen te vinden. Daarnaast is er moerasgebied en open water met veenmos. Bij de ontginning van het nabijgelegen Amsterdamsche Veld werden in dit gedeelte van het hoogveen zogenaamde bovenveen-woningen gebouwd. Feitelijk waren dit plaggenhu en die dienst deden als jdelijke bewoning.
De graslandjes bij deze hutjes hoorden, zijn nog her- kenbaar in het gebied. In dit gedeelte van het
Bargerveen groeien Lange zonnedauw en diverse zeld- zame orchissen. Het Meerstalblok-oost is aangewezen als beschermd natuurmonument; toegang zeer beperkt (zie vrijdag 3/5). Om de veenvorming op maal een kans te geven wordt het waterpeil in het gebied kunst- ma g hoog gehouden.
Het Schoonebeeker Veld ademt een heel eigen sfeer, in em en kleinschalig. Kenmerkend zijn de lange, smalle kavels die in het verlengde van de boerderijen
excursies
werden aangelegd en ‘slagen’ worden genoemd. Dit cultuurlandschap is het gevolg van de hier geprak - seerde bovenveencultuur, waarbij het veen niet werd afgegraven. Men weidde het vee en verbouwde de gewassen gewoon op het veen.
‘s Ochtends excursie naar Meerstalblok-west. Vanaf parkeerplaats Bargerveen-noord naar de kijkhut (Zand- haarmos met fraaie sporenkapsels) en blauwe route (7 km) gevolgd met als verste punt lunch bij het Huusie van Uneken. Dit huisje, gebouwd in 1944, wordt aan zijn lot over gelaten en dient als ‘insectenhotel’.
‘s Middags per fi ets doorgestoken naar het Schoone- beekerveld, met zingende Gekraagde roodstaart op de parkeerplaats Bargerveen-zuid/Zuidersloot. Hier de gele route van 4 km gelopen.
Schoonebeekerveld
Op weg naar het paradijs
Dinsdag 30 april
Borkener Paradies, Versen/Meppen
Het gebied is slechts 33 hectare groot en bevat op dit kleine areaal rond 230 soorten wilde planten. Beeld-
bepalend zijn de bloemrijke bosweiden, omzoomd en doorzoomd met bosrandvegeta es van vele kruidach- ge planten tot diverse lichtminnende struik- en boom- soorten. De grote structuurvaria e van het gebied gee ruimschoots mogelijkheden voor onder meer Braamsluiper*, Grasmus, Zwartkop, Grauwe klauwier, Nachtegaal (veel), Buizerd, Grote bonte specht, Groene specht, Wielewaal, Boomklever, Boomkruiper, Boom- pieper, Sprinkhaanzanger, Houtsnip, Torenvalk, IJsvogel, Paapje en Grauwe klauwier. De oude bemoste eiken die hier en daar in het gebied voorkomen, zijn bepaald indrukwekkend. Het zijn kenmerkende hudewaldbo- men: korte dikke stammen met wijde en ver reikende bijna horizontale takken. De bosranden met mantel- en zoomvegeta es staan bekend om hun vele soorten en aantallen bloeiende kruiden die op hun beurt zorgen voor een rijke vlinder- en vogelbevolking. Op weinig plekken beleef je het voorjaarsgevoel zo intens als in
het Borkener Paradies in een door sneeuwwi e bloei- ende zomen van Sleedoorn bezwangerde zoete voor- jaarslucht.
Met fi ets of auto koers gezet naar Meppen. Afslag Ver- sen genomen en linksaf bij de Mongool: bordjes Zum Paradies gevolgd. Eenmaal in het paradijs beland wees de route zichzelf. Opvallend was de menigte (exo sche) schelpen in de zijtak van de Eems: Amerikaanse drie- hoeksmossel, Azia sche - en Toegeknepen korfmossel.
In het terrein werden we verwelkomd door de Kleine bonte specht. We vonden een kleine twin g verschil- lende korstmossen en diverse dagvlinders, inclusief Oranje pje. Kortom: een feest!
*Cursief in de gebiedsbeschrijving: door ons waargeno- men soorten.
NB: De VVV van het Duitse Meppen gaf nadrukkelijk verkeerde inlich ngen over de ligging van dit gebied.
Elzenvlieg, Borkener Paradies
Opruimactie, Borkener Paradies
Hulstdekseltje, Borkener Paradies
Petit déjeuner sur l’herbe, Camping Veenweide
Woensdag 1 mei
Amsterdamsche Veld (Bargerveen)
Het Amsterdamsche Veld is een natuurgebied van circa 600 ha van SBB. Het was voorheen een veengebied dat zich uitstrekte van in elk geval het huidige buurt- schap Amsterdamscheveld, nu onderdeel van het dorp Erica, tot het restant dat nu nog deel uitmaakt van de drie delen van het Bargerveen. In tegenstelling tot het Meerstalblok is het hoogveen in het Amsterdamsche Veld wel grotendeels afgegraven. Oorspronkelijk was het gebied aangekocht door een groep Amsterdamse beleggers. Dat is de reden waarom het gebied de naam Amsterdamsche Veld kreeg. Na 1909 is het gebied door de Griendtsveen Turfstrooisel Maatschappij grootscha- lig ontgonnen. De bovenste laag werd verwerkt tot turfstrooisel en vanaf 1921 werd de onderste laag door het bedrijf Purit (het huidige Norit) in Klazienaveen verwerkt tot ac eve kool. Er resteert nog een veenlaag van één tot een halve meter. De heuvel in het noord- oosten van het terrein, die meters boven het omleg- gende gebied uitsteekt, toont hoeveel er in de loop der
jd is afgegraven. Door het Amsterdamsche Veld loopt een uitloper van de Hondsrug die het scheidt in een westelijk deel en een oostelijk deel, waarvan het laat- ste verreweg het natst is.
Het was ijskoud toen we op de fi ets stapten. De rijp was net uit het gras verdwenen. Strakblauwe hemel, felle zon. De uitkijkheuvel bij de parkeerplaats bood een fraai panorama, rondom. (Jan Rockx gaf later aan dat dit punt zich goed leent voor nachtvlinderen.) We kregen een goede indruk van het terrein, met tal van zangvogels al bij het begin van de excursie. Op de blau- we route van 7,4 km kregen we roofvogels als Boom- en Torenvalk in het vizier alsook Bruine en Blauwe kiekendief. Op de rondwandeling kwamen we eindelijk wat libellen, vlinders en andere insecten tegen, inclu-
sief de Noordse witsnuitlibel. Ook de Heikikker liet zich zien, helaas niet in blauwe jas. Het zeldzame Eenarig wollegras trok de aandacht. Een aanrader, dit gebied.
Amsterdamsche Veld, met de klok mee: Rood bekermos, Phyllobius pyri (een Snuitkever). Grove geelkorst & Poecilus lepidus (een Loopkever)
Donderdag 2 mei
Emmerdennen & Valtherbos
De Emmerdennen is één van de oudste bosgebieden van Drenthe en ligt dicht tegen de stad Emmen aan.
Ondanks de nabijheid van bebouwing biedt het bos aantrekkelijke wandelingen. De van oorsprong stuif- zandbebossing (vroeger werden stuifzandgebieden bebost met dennen om het zand vast te leggen) kent rela ef veel reliëf en varia e in boomsoorten. Door de jaren heen zijn monotone bossen (bossen met één boomsoort van één lee ijd) door SBB omgevormd naar een meer gemengd bos, met behalve Grove den ook veel Zomereik, Beuk en Tamme kastanje. Dit open bos met dikke bomen en op veel plaatsen verjonging van diverse boom- en struiksoorten wordt afgewisseld met Lariks en donker sparrenbos.
Verzameld bij de parkeerplaats van hunebed D45 aan de Boermarkeweg in de Emmerdennen, linksonder op onderstaande kaart. Interessante korstmossen, maar helaas ook e elijke sporen van vandalisme. Vanaf D45
Emmerdennen
de gele en rode route gevolgd. De gra euvels in het noorden en oosten van het vogelrijke bos gemist. Een deel van de groep ging op zoek naar andere hunebed- den in het noordwesten van de gemeente Emmen.
Alleen D43 bij de parkeerplaats aan het Noordeind is goed bekeken. Dit langgraf doet zijn oude naam Bruyn sƟ en (bruine steen) eer aan. Opnieuw bijzondere korst- mossen en opnieuw hu erig gedrag (vandalisme, hon- dentoilet). Van het bijgelegen restaurant De Naborshof werd dankbaar gebruik gemaakt voor koffi e/thee.
Het Valtherbos leverde niet de gezochte hunebedden, maar wel een aangename wandeling met onder meer Fluiter.
Kegels van Fijnspar, Douglasspar & Grove den, Emmerdennen UV-mos, Hunebed D45/Emmerdennen
Vrijdag 3 mei
Meerstalblok-oost (Bargerveen)
Onder begeleiding van Jan Rocks bezochten we dit afgesloten terrein van Staatsbosbeheer, een ervaring.
Vergroeid met het terrein toonde de excursieleider bijzondere aspecten van dit deel van het Bargerveen, maar gaf ook cultuurhistorische details. Naar aanlei- ding van de waarneming van een Adder raadde hij aan een fi lmpje van Jan en Annie Rocks over de adderdans
te bekijken (zie laatste pagina voor web-adres). Bij de kolonie Aalscholvers werd uitgebreid gepauzeerd.
Fraaie waarnemingen in dit terrein: bloeiende Laven- delhei, Heikikker, Watersnip, Noordse witsnuitlibel, Vuurjuff er, Groene zandloopkever en Gewoon doorntje.
Conclusie: toppers, zowel terrein als excursieleider.
Groene zandloopkever (copula), Meerstalblok Vuurjuffer, Meerstalblok
Veenmos spec, MeerstalblokPinkerbloem, Meerstalblok
Zaterdag 4 mei
AcƟ viteiten in en rond het Bargerveen
De groep verkende per fi ets de periferie van het Bar- gerveen. Dit vulde de vogellijst aan met Bosrietzanger, Groenpootruiter, Havik, Kemphaan, Spotvogel en Waterral.
Enkelen kozen voor een aangename ochtend- wandeling langs de Runde, goed voor zingende vogels, nieuwe weekdieren en een S ppelkorst.
‘s Avonds lokte Jan Rocks in het Meerstalblok een kleine twin g verschillende vlinders met behulp van een lamp. Enkele bijzondere waarnemingen: Band- voorjaarsuil en Variabele heidebladroller. Sandro Stoff ers, links in beeld, legde onder meer de schi e- rende Nachtpauwoog vast op een fi lmpje.
Barger-Oosterveen, langs de Runde (met de klok mee): Gele kwikstaart, Visdief, Lisdodde, Jeugdhonk Veenweide, Grasmus & Rietgors
waarnemingen
-21-
WaarnemingenKNNVͲkampBargerveen2013Compilatie:JanWillemdeJong versie15juni2013 BARGER=Bargerveen,BORKEN=BorkenerParadies,EMMER=Emmerdennen,ZWARTE=Zwartemeer ZZ=zeerzeldzaam,Z=zeldzaam,Ɓ=beschermd Rodelijst:EB=ernstigbedreigd,BE=bedreigd,KW=kwetsbaar,GE=gevoelig Eersteweekend:vóórͲexcursiesinZwartemeerenomgeving(27/4),Schoonebeekerveld(28/4)&AmsterdamscheVeld(28/4) Vogels*ZWARTEBARGERBARGERBORKENBARGEREMMERBARGERBARGER WetenschappelijkenaamNederlandsenaamza27/4zo28/4ma29/4di30/4wo1/5do2/5vr3/5za4/5 AccipitergentilisHavikx AcrocephaluspalustrisBosrietzangerx AcrocephalusscirpaceusKleinekarekietx ActitishypoleucosOeverloperx AegithaloscaudatusStaartmeesxxx AlaudaarvensisVeldleeuwerik(GE)xxx AlopochenaegyptiacaNijlgansxxxx AnasclypeataSlobeend(KW)x AnascreccaWintertaling(KW)xxxxx AnasplathyrhynchosWildeeendxxxxxxxx AnasstreperaKrakeendxxxxx AnseranserGrauwegansxxxxxxx AnserserrirostrisTaigarietgansx AnthuspratensisGraspieper(GE)xxxx AnthustrivialisBoompieperxxxxxx ApusapusGierzwaluwxxxxx ArdeacinereaBlauwereigerxxx AythyaferinaTafeleendxx AythyafuligulaKuifeendxxxxx BrantacanadensisGroteCanadesegansxxxx BrantaleucopsisBrandgansxx ButeobuteoBuizerdxxxxx CardueliscannabinaKneu(GE)xx CardueliscarduelisPutterxx CarduelischlorisGroenlingx CerthiabrachydactylaBoomkruiperxx ChroicocephalusridibundusKokmeeuwxxxxxxx CiconiaciconiaOoievaarx CircusaeruginosusBruinekiekendiefxxx CircuscyaneusBlauwekiekendief(GE)xx CoccothraustescoccothrautesAppelvinkx ColumbaoenasHolenduifxxx ColumbapalumbusHoutduifxxxxx CorvuscoroneZwartekraaixxxxx CorvusfrugilegusRoekx CorvusmonedulaKauwx CuculuscanorusKoekoek(KW)xxxxxxx CyanistescaeruleusPimpelmeesxxx CygnusbewickiiKleinezwaanx CygnusolorKnobbelzwaanx DelichonurbicaHuiszwaluw(GE)xxxx DendrocopusmajorGrotebontespechtxxxxx DendrocopusminorKleinebontespechtx EmberizacitrinellaGeelgorsxxxxx EmberizaschoeniclusRietgorsxxxx ErithacusrubeculaRoodborstxxxxxx FalcosubbuteoBoomvalk(KW)xx FalcotinnunculusTorenvalkxxxxxx FicedulahypoleucaBontevliegenvangerxx FringillacoelebsVinkxxxxxxx FulicaatraMeerkoetxxx GallinagogallinagoWatersnip(BE)x GallinulachloropusWaterhoenxx GarrulusglandariusGaaixxxx GrusgrusKraanvogel(Z)x HaematopusostralegusScholeksterxx HippolaispolyglottaSpotvogel(GE)x HirundorusticaBoerenzwaluw(GE)xxxxxxxx LarusargentatusZilvermeeuwxx LarusfuscusKleinemantelmeeuwxx LocustellanaeviaSprinkhaanzangerxxx LophophanescristatusKuifmeesx LulullaarboreaBoomleeuwerikxxx LusciniamegarhynchosNachtegaal(KW)x LusciniasvecicaBlauwborstxxx MeleagrisgallopavoKalkoenx MotacillaalbaWittekwikstaartxxxxxx MotacillaflavaGelekwikstaart(GE)xxxx MuscicapastriataGrauwevliegenvanger(GE)xx
-22-
NumeniusarquataWulpxxx OenantheoenantheTapuit(BE)xxx OriolusoriolusWielewaal(KW)x ParusmajorKoolmeesxxxxxx PasserdomesticusHuismus(GE)xx PassermontanusRingmus(GE)xxx PeriparusaterZwartemeesx PhalacrocoraxcarboAalscholverxxxx PhasianuscolchicusFazantxxxxx PhilomachuspugnaxKemphaan(EB)x PhoenicurusochrurosZwarteroodstaartxxx PhoenicurusphoenicurusGekraagderoodstaartxxxxx PhylloscopuscollybitaTjiftjafxxxxxxx PhylloscopussibilatrixFluiterx PhylloscopustrochilusFitisxxxxxxx PicapicaEksterxx PicusviridisGroenespecht(GE)x PodicepscristatusFuutxxx PodicepsnigricollisGeoordefuutxx PrunellamodularisHeggenmusxx PyrrhulapyrrhulaGoudvinkx RallusaquaticusWaterralx RegulusregulusGoudhaanxx RipariaripariaOeverzwaluwxxx SaxicolarubicolaRoodborsttapuitxx SittaeuropaeaBoomkleverxxx SternahirundoVisdief(KW)xxxx StreptopeliadecaoctoTurksetortelxxxx SturnusvulgarisSpreeuwxxx SylviaatricapillaZwartkopxxxxxx SylviaborinTuinfluiterxx SylviacommunisGrasmusxxxxx SylviacurrucaBraamsluiperxxxxx TachybaptusruficollisDodaarsxxx TadornatadornaBergeendxxx TringanebulariaGroenpootruiterx TringatotanusTureluur(GE)xxxx TroglodytestroglodytesWinterkoningxxxxxxxx TurdusiliacusKoperwiekx TurdusmerulaMerelxxxxxxx TurdusphilomelosZanglijsterxx TurdusviscivorusGrotelijsterx VanellusvanellusKievitxxxxx *Allebeschermd Zoogdieren*ZWARTEBARGERBARGERBORKENBARGEREMMERBARGERBARGER WetenschappelijkenaamNederlandsenaamza27/4zo28/4ma29/4di30/4wo1/5do2/5vr3/5za4/5 CapreoluscapreolusReex LepuseuropaeusHaasxx OryctogaluscuninculusKonijnx *Allebeschermd Reptiel&amfibieën*ZWARTEBARGERBARGERBORKENBARGEREMMERBARGERBARGER WetenschappelijkenaamNederlandsenaamza27/4zo28/4ma29/4di30/4wo1/5do2/5vr3/5za4/5 RanaarvalisHeikikkerxx RanatemporariaBruinekikkerx ViperaberusAdder(KWZ)x *Allebeschermd GeleedpotigenZWARTEBARGERBARGERBORKENBARGEREMMERBARGERBARGER WetenschappelijkenaamNederlandsenaamza27/4zo28/4ma29/4di30/4wo1/5do2/5vr3/5za4/5 AclerishyemanaVariabeleheidebladroller(ZZ)x AdaliabipunctataTweestippeliglieveheersbeestje AglaisioDagpauwoogxx AglaisurticaeKleinevosxx AmpedussanguineusBloedrodekniptorx AnopliusviaticusGewonewegwespx AnoplotrupesstercorariusBosmestkeverx AnthochariscardaminesOranjetipjex ApismelliferaHoningbijx ArgiopebruennichiWespenspinaliasTijgerspinx BombushortorumTuinhommelxx BombuspascuorumAkkerhommelx BombusterrestrisAardhommelx CallophrysrubiGroentjex
-23-
CelastrinaargiolusBoomblauwtjexxxx CerambycidaespeceenBoktorx CicindelacampestrisAtalantax CicindelacampestrisGroenezandloopkeverx ColletescuniculariusGrotezijdebijx ConistravacciniiBosbesuilx CorduliaaeneaSmaragdlibelx DiaphoramendicaMendicabeerx EctropiscrepusculariaGewonespikkelspannerx EmaturgaatomariaGewoneheispannerx EphemeropteraspeceenEendagsvliegaliasHaftx ExochomusquadripustulatusViervleklieveheersbeestjex FalcarialacertinariaBlekeeenstaartx FormicapratensisZwartrugbosmier(Ɓ)x FormicarufaBehaarderodebosmier(Ɓ)x GonepteryxrhamniCitroenvlinderxxxxx GymnoscelisrufifasciataZwartkamdwergspannerx HarmoniaaxyridisVeelkleurigAziatischlieveheersbeestjex LarinioidescornutusRietkruisspinx LeucorrhiniarubicundaNoordsewitsnuitlibelxxx LythriacruentariaZuringspannerx MyrmicarubraRodesteekmierx OniscusasellusKelderpissebedx OrthosiacerasiTweestreepvoorjaarsuilx OrthosiacrudaKleinevoorjaarsuilx OrthosiagracilisSierlijkevoorjaarsuilx OrthosiaincertaVariabelevoorjaarsuilx OrthosiaopimaBandvoorjaarsuil(Z)x PachycnemiahippocastanariaGrijzeheispannerx ParargeaegeriaBontzandoogjexx PerideaancepsEikentandvlinderx PhyllobiuspyrieenSnuitkeverx PierisnapiKleingeaderdwitjexx PierisrapaeKleinkoolwitjex PoeciluslepiduseenLoopkeverx PorcellioscaberRuwepissebedx PyrrhosomanymphulaVuurjufferxx SaturniapavoniaKleinenachtpauwoogx SeleniadentariaHerculesjex SialiscflutariaElzenvliegaliasSlijkvliegxx StaphylinuscaesareusGoudgestreeptekortschildkeverx SyndemismusculanaStruikbladrollerx TetrixundulataGewoondoorntjex TipulaoleraceaeenLangpootmugx TrombidiumholosericeumFluweelmijtaliasGeluksspinnetjex WeekdierenZWARTEBARGERBARGERBORKENBARGEREMMERBARGERBARGER WetenschappelijkenaamNederlandsenaamza27/4zo28/4ma29/4di30/4wo1/5do2/5vr3/5za4/5 CepaeanemoralisGewonetuinslakx CorbiculafluminalisToegeknepenkorfmosselx CorbiculaflumineaAziatischekorfmosselx Dreissenapolymorpha(Amerikaanse)driehoeksmosselx PlanorbariuscorneusPosthoornslakx UniopictorumSchildersmosselx PlantenZWARTEBARGERBARGERBORKENBARGEREMMERBARGERBARGER WetenschappelijkenaamNederlandsenaamza27/4zo28/4ma29/4di30/4wo1/5do2/5vr3/5za4/5 AlliariapetiolataLookͲzonderͲlookx AndromedapolifoliaLavendelhei(KWZ)x CallunavulgarisStruikheix CalthapalustrisssppalustrisGewonedotterbloemx CardaminepratensisPinksterbloemxx CarexrostrataSnavelzeggex CirsiumvulgareSpeerdistelx ConvallariamajalisLelietjeͲvanͲdalenx DigitalispurpureaVingerhoedskruidx DroserarotundifoliaRondezonnedauw(GEƁ)x DryopterisspeceenStekelvarenx EmpetrumnigrumKraaiheidex EriophorumangustifoliumVeenpluisxx EriophorumvaginatumEenarigwollegras(KWZ)xx FicariavernaGewoonspeenkruidslx GlechomahederaceaHondsdrafxx KnautiaarvensisBeemdkroon(GEZ)x LamiastrumgaleobdolonsspgaleobdolonGeledovenetelx LarixdeciduaEuropeselork(Z)x
-24-
ariaannuaTuinjudaspenningx machiavulgarisGrotewederikx heciumossifragumBeenbreek(BEZƁ)x undaregalisKoningsvaren(Ɓ)x isacetosellaWitteklaverzuringx aabiesFijnsparx ssylvestrisGrovedenx gonatummultiflorumGewonesalomonszegelx entillaanserinaZilverschoonx nusspinosaSleedoornx udotsugamenziesiiDouglassparx cariadysentericaHeelblaadjesx mexacetosellaSchapenzuringx tiotesaloidesKrabbenscheer(GE)x senZWARTEBARGERBARGERBORKENBARGEREMMERBARGERBARGER enschappelijkenaamNederlandsenaamza27/4zo28/4ma29/4di30/4wo1/5do2/5vr3/5za4/5 trichumjuniperinumZandhaarmosxxxx agnumspeceenVeenmosxx stmossenZWARTEBARGERBARGERBORKENBARGEREMMERBARGERBARGER enschappelijkenaamNederlandsenaamza27/4zo28/4ma29/4di30/4wo1/5do2/5vr3/5za4/5 andineapunctataVliegenstrontjesmosx ciliacontortaRonddambordjex placacitrinaGewonecitroenkorstx placaflavovirescensBetoncitroenkorstxxx placaholocarpaMuurzonnetjex placalithophilaKleinecitroenkorstx placasaxicolaSinaasappelkorstx delariellaaurellaKleinegeelkorstx delariellareflexaPoedergeelkorstx delariellavitellinaGrovegeelkorstx oniacaespiticiaGreppelblaadjex oniacocciferaRoodbekermosxxx oniafimbriataKopjesbekermosxxx oniafloerkeanaRodeheideluciferx oniagrayiBruinbekermosxxx oniamacilentaDoveheideluciferx oniaramulosaRafeligbekermosx oniauncialisVarkenspootjex niaprunastriEikenmosx oparmeliacaperataBosschildmosxxx matommaochroleucumWitgerandestofkorstx ogymniaphysodesGewoonschorsmosx noraalbescensKalkschotelkorstxxxx noracampestrisKastanjebruineschotelkorstx noracarpineaMeligeschotelkorstx norachlaroteraWitteschotelkorstxxxx noradispersaVerborgenschotelkorstx noraflotowianaKopͲenͲschotelkorstx noramuralisMuurschotelkorstxx norasymmictaBolleschotelkorstx deagrisellaGebarstengranietkorstx dellaelaeochromaGewoonpurperschaaltjexxxxx dellastigmateaSteenpurperschaaltjexxxxx ariaincanaGewonepoederkorstxxx arialobificansGelobdepoederkorstxx anelixiasubauriferaVerstopschildmosxxxx meliasulcataGewoonschildmosxxxxx motremaperlatumGrootschildmosxx eophysciaorbicularisRondschaduwmosxxx sciaadscendensKapjesvingermosxxxxxx sciatenellaHeksenvingermosxxxxxx pidiasoredizodesDunneblauwkorstx pidiatuberculosaDikkeblauwkorstx olechialucidaUVͲmosx cteliasubrudectaGestippeldschildmosxx alinafarinaceaMeligtakmosx ogyneregularisBerijptekroontjeskorstx ucarianigrescensGewonestippelkorstx thoriacalcicolaOranjedooiermosx thoriaparietinaGrootdooiermosxxxxxxx thoriapolycarpaKleindooiermosxx
-25-
PaddenstoelenZWARTEBARGERBARGERBORKENBARGEREMMERBARGERBARGER WetenschappelijkenaamNederlandsenaamza27/4zo28/4ma29/4di30/4wo1/5do2/5vr3/5za4/5 BjerkanderaadustaGrijzebuisjeszwamx CalvatiautriformisRuitjesbovistx DaedaleaquercinaDoolhofzwamxx DaedaleopsisconfragosaRoodporiehoutzwamxxx DiatrypedisciformisHoekigschorsschijfjexx EntelomaspeceenSatijnzwamx ExidiatruncataEikentrilzwamx FomesfomentariusEchtetonderzwamxx GanodermalipsiensePlattetonderzwamx HypoxylonfragiformeRoestbruinekogelzwamxx HypoxylonmultiformeVergroeidekogelzwamxxx PeniophoraquercinaPaarseeikenschorszwamxx PhacidiummultivalveHulstschoteltjex PiptoporusbetulinusBerkenzwamxx PolyporusciliatusZomerͲ&Voorjaarshoutzwamx StereumhirsutumGelekorstzwamx TaphrinabetulinaHeksenbezemx TrametesgibbosaWittebultzwamx TrametesversicolorGewoonelfenbankjex TrichaptumabietinumPaarsedennenzwamx UstulinadeustaKorsthoutskoolzwamx XylariahypoxylonGeweizwamx
Algemeen
• h p://www.hunebedden.nl/
• Bourtanger Moor/Bargerveen -
h p://www.naturpark-moor.eu/nl/naturpark/index.php
• Borkener Paradies - h p://www.nieuwe-wildernis.nl/index.php?id=179 Waarnemingen
• adderdans (fi lmpje van J. & A. Rocks) - h p://www.natuurbericht.nl/?id=5834 • waarnemingen Bargerveen & Emmerdennen (gebruiker jan willem de jong) - h p://waarneming.nl/index.php
• waarnemingen Borkener Paradies (gebruiker jan willem de jong) - h p://observado.org/index.php
• Picasa-albums KNNV-afdeling IJssel & Lek - h p://www5.knnv.nl/ijsselenlek DeterminaƟ e
• waarneming.nl & observado.org (forum) - h p://forum.waarneming.nl/smf/
• determina e kevers - h p://www.kerb er.de/
• determina e gallen - people.zeelandnet.nl/grada/gallen/
• determina e korstmossen - h p://www.verspreidingsatlas.nl/determina e/
• determina e mieren - h p://nlmieren.nl/index.html
• determina e lieveheersbeestjes - h p://s ppen.nl/determina e.php • determina e ‘leuke vliegen’ - h p://waarneming.nl/vliegen_start.php
