A RCHIVIO DI S TATO DI B OLOGNA

- Archivi dello Studio Bolognese, Collegi Legali, Libri Segreti del Collegio Civile, K- 138 (1512-1530)

[DOCUMENTO 1]

[c. 14r.] Gesta tempore prioratus mei Bonifacij Elefantucj mensium novembris et decembris anni MDXV

Die VI decembris convocatum fuit Colegium de mandato mei prioris, in qua convocatione proposui postam generalem et non nulla concernentia facta gabelle grosse, et de honorando S. D. N. in proximo adventu suo. Et proposui quod bonum et oportunum erat providere ne inter Colegia juris pontificii et cesarei et Colegia dominorum artistarum orirentur aliqua scandala et forte graviora preteritis in obviando S. D. N. Leoni decimo. Et tandem post multa conclusum fuit per omnes doctores quod eligerentur quatuor doctores qui circa ista aloquerentur Reverendissimum cardinalem et episcopum nostrum D. A. de Grassis et R. D. Paridem episcopum Pisauri magistrum cerimoniarum. Et ita in effectu electi fuerunt quatuor doctores, videlicet duo pro quolibet colegio et duo priores, videlicet M. D. Hyeronimus de S. P. pro priore Colegij juris canonici et ego Bonifacius prior juris civilis, qui ambo cum predictis quatuor alijs aloquti fuimus cardinalem et magistrum cerimoniarum, et eos sufficienter informavimus de juribus et de bona justitia Colegiorum nostrorum contra dictos artistas. Ostendimus quodque nullo pacto tolerandum erat, quod ita in confuso res procederent, sicut alias ipsi artiste tentaverant. Et propterea quod nobis canonistis et legistis debebat asignari locus noster, videlicet eundi circa baldachinum S. D. N., prout semper observatum fuerat; et quod medicis et artistis deberet asignari alius locus inferior a nobis attento quod nostra Colegia erant digniora suis. Et multum comendavimus prefatis Dominis Colegia nostra pro justicia et veritate; qui dederunt nobis responsum gratissimum, subdentes quod volebant audire dominos artistas, et eis auditis quod conarentur satisfacere justis precibus Colegiorum nostrorum, quorum honorem cum instantia et maxime ut tolerentur scandala; verum atque sepius tunc et die sequenti comendatum fecimus.

Et953 _{tandem die VIII eiusdem mensis nostri doctores colegialiter congregati iverunt} obviam S. D. N., et predicti artiste [c. 14v.] non accesserunt, quamvis non nulli nostrorum Doc. non accesserint, aliqui egritudine inpediti, aliqui senectute, aliqui magistratu vel alijs publicis negocijs inpediti, et aliqui uti canonici ad sua alia loca destinati cum clero bononiensi. Et in specie D. Lodovicus de Sala non acessit senio afectus, et D. Jo. Bapt.a de Campanatijs tum 953 _{A margine «Adventus papae».}

propter senectutem tum quia erat de Ancianis, D. Hieronimus de S.to Petro quia erat unus de Tribunis et cum Tribunis interfuit. Ego autem non accesi colegialiter set habui neccesse tamquam deputatus ad portandum vexilum pape ire ad honorandum prefatum S. D. N. cum Vexilifero justicie et alijs Dominis Ancianis. Et sic cum effectu omnes Doctores utriusque Colegij qui erant Bononie honorarunt foelicissimum adventum S. S.tis, pars colegialiter, pars cum clero et pars cum magistratibus ut dixi. Et consequenter Colegia juris pontificii et cesarei obtinuerunt locum suum, sine molestia prefatorum artistarum, qui salva semper eorum honorificentia, injustissime Colegia nostra turbare nitebantur, cum ire circa baldachinum pontificis vel legatorum vel cardinalium solum ad Colegia nostra spectaverit et spectet. Et quod ita observatum etiam hac vice fuerit, fuerunt rogati per nostros Doctores quam plures nota rij bononienses ut infuturum omnibus hec scire volentibus innotescant.

Et954 _{successive die XI eiusdem, Cristianissimus rex Francorum venit Bononiam} maxima cum comitiva nobilium et armigerorum, cui obviarunt XXII cardinales qui venerant cum prefato pontifice, et omnes prelati et familia pontificis, et ferre totus populus huius civitatis et maxime nobiles. Qui rex, ut praesertim honorificentissime receptum, pontificem adoravit maxima cum humilitate et reverentia, ei debitam prestans obedientiam, obferens se, coronam et regnum pro fide, pro Sancta Eclesia Romana et S. D. N. Fuit quam postea celebrata missa papalis in festo S. Lucie, cui interfuerunt omnes predicti XXII cardinales et ipse rex cum suis nobilibus et ferre omnes eius milites, et omnes prelati; et papa dedit Eucaristiam multis et ferre omnibus predictis nobilibus franceis. Et maximus [c. 15r.] fuit aparatus in templo Divi Petronij, et magna multitudo populi quam eclesia capere non poterat.

E nota che a dì 14 che fu in sabato doppo la festa di S. Lucia, se fece lo Concistorio publico in palazo, dove lo predicto re rese publica obedientia cum humili submissione. Deinde alia die recessit prefatus rex cum sua comitiva, sanatis prius certis infirmis de certa infirmitate quae vulgari sermone nuncupatur “el male dele scrove”.

Die vero XVIII eiusdem mensis recessit S. D. N. de civitate Bononie et ivit Florentiam peracturum illi festa Nativitatis Domini Nostri Jesu Cristi, quae foelicia faustaque sint, et succedant omnia ad bonum et quietem tote Cristianitatis et maxime ad pacem et tranquilitatem S. S.tis et patriae nostre dulcissime.

- Senato, Partiti, vol. 1 (1514-1520)

[DOCUMENTO 2] [c. 52v.] Die jovis VIII novembris MDXV

Electio oratorum ad obviandum usque Florentiam S.mo D. N. Bononiam venienti. 954 _{A margine: «Adventum regis Francorum».}

Congregatis M.cis D. Quadraginta Reformatoribus Status Libertatis Civitatis Bononiae in camera eorum solitae audientiae inter eos positis ad partitum nonnullis de Magistratu eorum, per plures fabas albas infra notatas elegerunt istos quattuor eorum collegas oratores ipsorum et Comunis Bononiae ad obviandum S. D. N. usque Florentiam, cuius Sanctitas Bononiam ventura est. Quorum oratorum nomina sunt ista, videlicet:

[c. 53r.] D. Agamennon de Grassis per decem et novem fabas albas et sex nigras. D. Virgilius de Poetis per quindecim fabas albas et decem nigras. Augustinus de Marsilijs per decem et septem fabas albas et octo nigras. Bruninus de Blanchis per quindecim fabas albas et decem nigras.

Cui electioni et partitissuprascriptis interfuerunt XXV de numero ipsorum Dominorum Quadraginta, Prioris Vices subivit Mag.cus D. Vex.r Iustitiae. Absentes fuerunt D. Virgilius de Ghisilerijs, D. Christoforus de Angelellis, Comes Alexander de Pepulis, Petrus Isolanus, Ovidius Bargelinus, Hieronymus Gozadinus, Augustus Fuscararius, Franciscus Fantucius, D. Hieronymus de Sancto Petro, Cornelius Lambertinus, Angelus de Cospis, Galeaz de Castello.

Die veneris XVI novembris MDXV

Electio officialium ad preparanda necessaria pro honorando adventu S.mi D. N. cum facultate expendendi libras 4.000.

Congregatis M.cis Dominis Quadraginta Reformatoribus Status Libertatis Civitatis Bononiae in Camera Superiori residentiae Re.mi D. legati in eius presentia ac de ipsius consensu et voluntate inter eos infrascripta partita posita et obtenta fuerunt.

Primo, cum S.mus D. N. prope diem Bononiam profecturus sit; quem etiam Ser.mus et Chr.mus Franciae rex veniet visitatum, et deceat ut honorifice S.tas Sua suscipiatur, per viginti tres fabas albas et duas nigras elegerunt Sp.les D. Antonium de la Volta, comitem Herculem de Bentivolijs, Franciscum de Fantucijs et Jacobum Maria de Lino officiales ad preparandum honorem S.ti Suae in ipsius adventu. Quibus et maiori parti eorum una cum M.co D. vexillifero justitiae pro tempore auctoritatem dederunt et facultatem expendendi pro preparandis rebus necessarijs circa honorem predictum illam summam librarum quattuormillium bon., quae proximis mensibus exbursatae fuerunt generali depositario Camerae ratione prestantiae per conductores datij Portarum anni 1516 proximi futuri ad computum pretij dicti datij per eos Camerae Bononiae promissi pro anno predicto, decernentes quod ijdem Mag.cus D. vex.r justitiae et officiales praedicti de dicta summa ante omnia dari et solvi faciant Sp.libus D. Agamennoni de Grassis et D. Virgilio de Poetis equitibus ducatos quinquaginta, hoc est libras centum septuaginta quinque bon. pro quomodolibet eorum, et Augustino de Marsilijs et Brunino de Blanchis ducatos quadraginta, hoc est libras centum quadraginta bon. pro ipsorum quomodolibet ratione provisionis eorum; qui electi fuerunt oratores ituri nomine Comunis Bononiensis obviam eidem S.mo D. N. cum R.mo D. legato Florentiam usque. Reliquum vero

pecuniarum honori expendere possint prout opportunum erit et sicuti melius, utilius ac honorificentius res agi poterit, et de omnibus expensis diligentem computum teneant, ut postea ratio de illis per eos reddi et per ipsos D. Quadraginta cognosci possit. Ad quorum officialium chirographa subscripta manu M.ci D. vexilliferi justitiae et maioris partis eorum ipse depositarius omnes quantitates necessarias prout ei officiales praedicti mandaverint usque ad integram exbursationem totius dictae summae solvere teneatur et debeatur.

[c. 53v.] Pro reparatione facienda ne flumen Rheni dimisso ponte in stratam irrumpat.

Item per viginti tres fabas albas et duas nigras obtentum fuit que de pecunijs quae exiguntur sive iam exactae sunt a comitatinis montanearum pro parte emendationis damnorum supportatorum per comitatinos de plano Bononiae occasione allogiamentorum et trasitus militum, depositis penes Egregium virum Albertum de Gozadinis campsorem expendatur per Sp.lem Herculem de Marscottis officialem electum ad reparationem Rheni et pontis eiusdem illa pecuniarum summa quae pro huiusmodi reparatione presentialiter fuerit necessaria, ne s. fluminis impetus, dimisso alveo consueto, stratam intersecet et pons in insulam redigatur. Cum hoc que eadem summa pecuniarum quae expensa fuerit de pecunijs comitatinorum predictorum predicta reparatione mox reponatur ac restituatur de introitibus bonorum pontis predicti ad commodum ipsorum comitatinorum. Qui Hercules rationem expensarum huiusmodi reparationis, ea perfecta, reddere teneatur et debeat.

Quibus partitis interfuerunt XXV de numerum ipsorum D. Quadraginta, priore D.no Carolo Grato, absentibus D. Hieronimo de Sancto Petro, D. Virgilio de Ghisilerijs, Ludovico de Gozadinis, Cornelio Lambertino, Angelo de Cospis, Petro de Isolanis, D. Ludovico Carbonesio, Comite Alexandro de Pepulis, D. Hannibale de Saxuno, Agostino Fuscarario, Antonio Maria Campegio, Eliseus Cattaneus.

Die sabbati vigesimo quarto novembris MDXV

Taxa Societatum Bononiae pro expensis faciendis in adventu S.mi D. N. et Chr.mi Francorum regis in civitate Bononiae

Congregatis M.cis Dominis Quadraginta Reformatoribus Status Libertatis civitatis Bononiae in Camera eorum solitae audientiae in presentia R. D. vicelegati et de ipsius consensu et voluntate inter eos, item partitum positum et obtentum fuit.

Cum propediem S.mus D. N. Bononiam venturus sit cum tota curia romana et ad eius S.tem accessurus sit Christianissimus Franciae rex cum sua curia et maximus hominum et equorum numerus in hac civitate sit futurus, et propterea opus sit Camerae Bononiae maximas expensas subire pro honorando S.mo D. N. et etiam ipso Chr.mo rege, considerantes propterea R. D. vicelegatus et M.ci D. Quadraginta [c. 54r.] honestum et conveniens esse in huiusmodi necessitatibus per Societates Artium civitatis Bononiae, ipsi Camere ad tantas expensas

supportandas impotenti, suffragium aliquod prestari debere, presertim cum tot praelatorum, principum, nobilium et aliorum hominum conventu artifices ipsi utilitatem maximam percepturi sint. Per omnes viginti octo fabas albas decreverunt quod per Societates predictas et istas et per alios infranotatos atque descriptos solvantur ipsi Camerae in auxilium expensarum predictarum, illae pecuniarum quantitates quae unicuique eorum taxate fuerunt et sunt, ascendentes in totum ad summam ducatorum mille viginti quinque. Quae taxae de presenti, propter urgentem necessitatem, a dictis Societatibus et alijs predictis exigi debeant per Sp.les D. Antonium de la Volta, D. Hieronymum de S.to Petro, comitem Herculem de Bentivolijs, Herculem Marscottum, Franciscum Fantucium et Jacobum Maria de Lino; quibus et maiori parti eorum una cum M.co D. vexillifero justitiae pro tempore hoc negotium demandarunt, cum potestate cogendi et compellendi omnes ex istis qui recusarent, ad solvendum, remedijs quibuscumque necessarijs et optimis, et ipsas pecunias, cum sic exactae fuerint, erogandi ac expendendi in preparandis rebus necessarijs ad honorem praedictum. Quorum taxatorum nomina et quantitates sunt istae, videlicet:

Societas

Notariorum duc. 150 Salarolorum duc. 100 Campsorum duc. 10 Pellipariorum duc. 10 Drapperiorum duc. 50 Sartorum duc. 10 Becariorum duc. 100 Calegariorum duc. 10 Strazarolorum duc. 100 Bisilleriorum duc. 10 Aromatariorum duc. 50 Muratorum duc. 10 Merzariorum duc. 50 Barberiorum duc. 10 Fabrorum duc. 50 Cartolariorum duc. 10 Artis serici duc. 25 Pelacanorum duc. 50 Aurificum duc. 25 Piscatorum duc. 10 Calceolariorum duc. 25 Quattuor artium duc. 10 Carpentariorum duc. 25 Triculorum duc. 25 Artis lanae duc. 50 Fornariorum duc. 25 Bombasariorum duc. Gerulorum sive Fachinorum duc. 25

Cui partito interfuerunt vigintiocto denumero ipsorum Dominorum Quadraginta, priore existente Philippo Maria de Aldrovandis. Absentibus D. Virgilio de Ghisilerijs, D. Virgilio de Poetis, D. Hannibale Saxono, D.no Agamennone de Grassis, Augustino Fuscarario, Augustino de Marsilijs, Petro de Isolanis, Brunino de Blanchis, Angelo de Cospis.

- Senato, Provvisioni, reg. 1 (1514-1521)

[DOCUMENTO 3] [c. 21r.] Provisio pro adventu S.mi D. N.

Havendo deliberato la Santità del Nostro Signore fra pochi giorni ritrovarsi in questa città cum li Reverendissimi S. cardinali et tutta la corte, dove ancora vegnerà il S.mo et Chr.mo S. re de Franza cum soi baroni et sua corte et desiderando il Reverendissimo in Christo padre et S.re Monsignor lo legato, et li M.ci et possenti Signori Antiani consuli et confalloniero de justitia del populo et comune de la città di Bologna et etiam dio li Magnifici Signori Quaranta Reformatori del Stato de la libertà de la dicta cità che’l ce sia copia et commodità di victuarie, frumenti, vini, biave, strami et legne, et de carne, et generalmente de ogni altra grassa per uso et bisogno de lo homini et de li cavalli. Per parte del predicto Reverendissimo Monsignore legato et Magnifici Signori antedicti, se invita et conforta cittadini, contadini et ogni altra persona a fare impresa et provisione de dicte victuarie et grassa, et condurne a Bologna per il bisogno de le due corte antedicte. Il che se notifica che serà cum utile et guadano assai de chi se adoperarà circa ciò, perché si è ordinato che se habiano a pagare assai bom pretio et più de la stima che è corsa fin al presente, dechiarandosi che tutti li contadini che portarano o conduranno de le predicte cose alla città per quello tempo non possano né debiano essere gravati realmente né personalmente a instantia de alcuna persona per qualunque debito civile, etiam se 'l fusse commessa la executione et precepto de gravando, ma siano securi nel venire et stare, et possano ritornarsene liberamente et senza molestia o impedimento alcuno.

Quod fruges denuncientur

Oltra di questo ancora, per parte del predicto Reverendissimo Monsignore legato et Signori antedicti si fa bandire et commandare a tutti quelli che se ritrovano havere biave da cavalli, cioè spelta, fava, orzo et altre biave, feno, strame, legne da brusare et vino, che debbiano fra tempo de tri dì proximi denuntiare et havere denuntiato alli honorevoli Signori confallonieri del populo tutte le quantità che hano de dicte robbe; sotto pena de perdere le robbe et di pagare altretante quanto valerano. Avisando ciascuno che sopra ciò serà facto diligente inquisitione, et chi serà trovato in fallo serà punito senza remissione alcuna, et chi ne accusarà alcuno passato il termine de III dì guadagnarà la terza parte de la pena et serà tenuto secreto; il resto se applicarà alla Camera del Comune di Bologna.

[c. 21v.] Taxa et pretium frugum et quod Curiales solvere debentur

Appresso se notifica, per parte del predicto Reverendissimo Monsignore legato come per la Santità de Nostro Signore si è ordinato, che tutti quelli che serano con la corte di S. B.ne di qualunque conditione, grado, offitio, o dignità se siano, debbiano pagare non solo le victuarie et altre cose che gli accaderano come è dicto di sopra, ma debbiano pagare anchora la camere,