studio di altre tipologie di utensili, che non siano però contraddistinti da un uso troppo
tecnico o specifico. Sarebbe necessaria poi la presenza di una letteratura tecnica del
settore da cui desumere parte del lemmario, a cui affiancare anche fonti meno
specifiche; si potrebbe pensare, ad esempio, ad una applicazione nello studio degli
utensili utilizzati nel campo dell’arte
572.
572 Per questo campo esiste infatti una letteratura tecnica piuttosto vasta, tra cui si annoverano la Mappae Clavicula, il De coloribus et artibus Romanorum, il De coloribus et mixtionibus, il De diversis artibus di
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
acetabulum
1. A Lemma acetabulum
B Varianti
grafiche acceptabulum (CGL III 616,22), accetallum, acciptabulum, accitabulum (CGL III 586,22 et cf. passim), aceptabulum (CGL III 553,15), acitabulum (-us) (CGL III 22,49; 379,10 et cf. passim), ascitabulum, cetabulum,
ocitabulum
C Categoria
lessicale sostantivo
D Etimologia a da acetum DELL, p.5a-b
(s.v. ac)
2. Significato «vaso per l’aceto»
Contesti d’uso
A vaso di uso
alimentare A.I per liquidi
non precisati
a Post hoc promptuaria intravimus, in quibus non
Aretina vasa nec Samia erant, sed crisentida et anaglypha videbamus: parte autem una mensoria, parapsides, patellas, discos, lances gavatas, conchas, apophoreta, salina, acetabula, trisiles.
ADAM PARVIPONT. utens., p. 212
b Coci mundant in aqua calida cacabos vel lebetes et
urceos, patellas, sartagines, pelves, ydrias, ollas, mortaria, scutellas, rotundalia, acetabula, coclearia et scaphas, craticulas et micatoria, creagras, dum stant ante clibanos, epicausteria et fornaces.
IOH. GARL. dict., p. 31
A.II per gli
alimenti a Fusa uel icta cibos potus que ferentia: clarnos, / fercula et urceolos, cucumas, acitabula, scyphos. ODO CLUN. occ. III,1086, p. 62
b mitte impensam ad acetabulum. CGL III 218,28- 29
(acitabulum); 653,11
c adfer mel in acetabulo. CGL III 288,15; 658,18
Altri usi
F per un uso
rituale vd. MLW I, coll. 113,38-44
Altri significati
I unità di misura vd. ARN I, p. 6a; DBrit I, p. 18b; DUC I, p. 53c; LBoh
I,1, p. 40a-b; MLW I, col. 113,45-48; ThLL I, p. 378,49- 79
L.I strumento
musicale vd. ARN I, p. 6a; DBrit I, p. 18b; NM I, p. 16b
M Sinonimi a mensura GL V 17,AC,10
N Traduzioni a ὀξυβάϕιον CGL II 13,37 (GL II AC, 145,55); III 203;26; 218,29; 379,10; 438,10; 474,7; 653,11; 658,18
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
b ὀξύβαϕον CGL II 384,46; III 22,49; 93,59; 288,15; 324,68 c ξo. Si O Latinum adiunctum, indicat acitabulum, quod
Graeci oxifalon uocant.
GL V 17,AC,10a; ISID. etym. XVI,27,6 O Definizioni
nelle fonti antiche a idem de Vita Populi Romani lib. I: 'dicuntur enim patellae, salini, acetabula, catini, patinae'. VARRO, vita pop. Rom. apud NON. MARC. compend. doct. XV, p. 546
b cum acetabuli mensura dicitur, significat heminae
quartam, id est drachmas XV … PLIN. nat. XXI, 185,3, p. 439,16 P Definizioni nelle
fonti medievali a Aceptabulum id est scarfia de ovo. CGL III 553,15; 607,15
(acetabulum); 616,22
(acceptabulum) b Acitabulum quasi acetaforum, quod acetum ferat. GL I
22,AC,227; ISID. etym. XX,4,12
c Acitabulus quarta pars eminae est, duodecim dragmas
adpendens. GL I 22,AC,228; V 17,AC,10; ISID. etym. XVI,26,5
d Acetabulum quarta pars heminae est, duodecim
drachmas appendens. HRABAN. univ. XVIII,2, col. 486a; S. MARTIN. LEGION. serm. II, col. 41a
e Acetabula. Vasa, in quibus acetum continebatur. ODO CLUN. occ. III,1086, p. 62
f Accitabulum quasi accitum ferro dicitur id est
sonabulum. PAPIAS (elem.), p. 50
g Acetabulum quarta pars eminae dictum quod acetum
ferat duas uncias retinet et sex scrupulos.
PAPIAS1
(elem.), p. 6b
h Acetabulum uas duodecim drachmas appendens
cyathus uero decem. RUP. TUIT. Trin. XIII in Exod. IV, p. 755,379 i Acetabulum, vas ad acetum recipiendum paratum. OSBERN.
deriv. I, p. 50,A 124
l Hoc uas "acetabulum" ab aceto. ANDR. S. VICT.
hept(ateuch). in Num. 141 m et ab aceo [...] hoc acetabulum,-li, idest vas aceto
plenum vel ad recipiendum acetum paratum, quod et hoc acetarium dicitur, et dicitur acetabulum quasi acetaferum quia ferat acetum, et appendit XII dragmas, scilicet quartam partem emine …
HUGUT. PIS. deriv. II, p. 19,A 46,9
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
offerretur ibi, set quia primo ad usum aceti inuenta sunt, postea aliis usibus applicata; et in tabernaculo in talibus uasibus uel uasis preuidebatur a sacerdote que essent ydonea ad offerendum.
brev. III,20,4
o Acetabulum. li dicitur ab aceto. ti et dicitur acetabulum
vas aceto plenum vel ad recipiendum acetum paratum quod et hoc acetarium dicitur et dicitur acetabulum quasi acetaferum quia ferat acetum et appendit duodecim dragmas scilicet quartam partem emine.
IOHANNES BALBI cath.
p Acetabulum - ab *acetum, aceti dicitur hoc
Acetabulum .buli - .i. vas aceto plenum vel ad recipiendum acetum paratum communiter .i. sausseron , vaissel a mettre vin aigre Acetarium .tarii - idem est sausseron.
FIRM. VER. dict., p. 6b,29- 32
q Acetabulum - quasi acetaferum vaissel a mettre vin
aigre et dicitur ab *acetum .ti. Acetaforum .i –idem. LE TAL. dict., p. 6b,39,40
3. Bibliografia
ARN I, p. 6a; BL Dict, p. 44a; DBrit II, p. 18b; DELL, p. 5a-b (s.v. ac); DUC I, col. .53c; GLGMIA, p. 9a; GLL, p. 3; Guillaumin 2010, p. 59,241; Hilgers 1969, pp. 33-34 e 91-92,1; KW, p. 72b; LD, p.21c; LBoh I,1, p. 40a-b; LNed I, pp. 115-116,A 94-95; LPol I,1, col. 114,20-23; LTL I, p.52a; MLW I, col. 113,35-48; NM I, p. 16b; ThLL I, pp. 378,13 - 379,18.
acetaferum
1. A Lemma acetaferum
B Varianti grafiche acataforos (GL I 23,AC,270), acetaforum (ISID.
etym. XX,4,12)
C Categoria
lessicale sostantivo
D Etimologia a vd. acetabulum
2. Significato «vaso per l'aceto»
Contesti d’uso A. vaso di uso alimentare
A.I per l’aceto a vd. 2.Pb
A.II per il vino a vd. 2.Pa
P Definizioni nelle
fonti medievali a Acatof<o>ros (-phor-) vas vinarium. GL I 23,AC,270
b Acitabulum quasi acetaforum, quod acetum ferat. ISID. etym. XX,4,12
c vd. acetabulum, 2.Pm,o,q
3. Bibliografia
BL Lex, p. 11b (s.v. acetaforum); ThLL I, pp. 378,13-379,18 (s.v. acetabulum).
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
acetarium
1. A Lemma acetarium
B Varianti grafiche acertarium (CGL II 13,36 e GL II 145,AC,54),
acitarium (CGL III 430,35)
C Categoria
lessicale sostantivo
D etimologia a da acetum DELL, p. 5a-b
(s.v. ac)
2. Significato «vaso per l'aceto»
Contesti d’uso A vaso di uso alimentare
A.I per l’aceto a vd. 2.Pa-f
Altri usi F per un uso
rituale vd. LBoh I,1, p. 40b
Altri significati
I unità di misura vd. LBoh I,1, p. 40b; ARN add. 2,I, p. 26
M Sinonimi N Traduzioni a ὀξύβαφον CGL II 13,36 (GL II 145,AC,54); III 317,22; 430,35 b ὀξύγαρον CGL II 384,48 c τρώξιμον CGL II 13,41 (GL II 145,AC,59) P Definizioni nelle fonti medievali
a Acetarium bammum tinctorium. CGL II 384,48
b Acetarium, vas quod acetum recipit. OSBERN. deriv. I, p. 50, A 125
c vd. acetabulum, 2.Pm,o,p
d Acetarium .rii - sausseron. LE TAL. dict., p. 6b,42
3. Bibliografia
DELL, p. 5a-b (s.v. ac); GLGMIA, p. 9a; KW, p. 72b; LBoh I,1, p. 40b; LNed I,I, p. 116,A 95,2-
3; LTL I, p. 52b; ThLL I, p. 379,20-31.
acus
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
B Categoria
lessicale sostantivo
D Etimologia a dalla radice *ac, "piccante, aspro, acuto" DELL p. 5b (s.v.
ac)
b radice comune a arm. bss. “asełn”, asl. osʑtʑ, lat. acuo,
lit. aśutaī LEW I, p. 11
F Esiti nelle lingue di attestazione medievale, moderna e
contemporanea
a rum. ac, it. ago, agora; vegl., log., abruzz., irp., aret.,
romagn., nap., istr., venez., triest.
REW, p. 11,130
2. Significato «ago»
A. ago di uso
alimentare
A.I per cucire un
arrosto a et imple uentrem de predictis postea, sue foramen impleture cum acu et pone ad coquendum cum aqua … LIB. de coqu. II,48 Altri significati
L.I punta vd. DBrit I, p. 23c, BL Lex, p. 14b
L.II perno vd. DBrit I, p. 23c
L.III spillone per i
vestiti vd. BL Lex, p. 14b; DUC I, col. 67b (s.v. acus 1)
L.IV obelisco vd. DBrit I, p. 23c
L.V pesce vd. DBrit I, p. 23c; GlHung, p. 11a
L.VI malva vd. DBrit I, p. 23c, DUC I, col. 67b (s.v. acus 2)
M Sinonimi a calanustratorium (calamistratorium?) CGL V 589,8
N Traduzioni a ἂχυρον CGL II 14,15 (GL II 145,AC,88) b βελὸνη CGL II 257,8; 509,2; 537,18; 549,22; III 17,8; 23,50; 89,19; 207,47; 270,40; 318,16; 326,6; 467,9; 491,1; 511,36 c βοῦκλα CGL III 270,40 d περόνη CGL III 270,40 e ραφίς CGL II 14,15 (GL II 145,AC,88a); 427,38; 537,18; 549,22; III 187,4; 204,41; 256,71; 368,44; 437,11 P Definizioni nelle fonti medievali
a forsitan ideo etiam acus ab acutu … PRISC. gramm. III 515, 23
b Acus dicitur, qua sarcinatrix vel etiam ornatrix utitur.
Paleae etiam quaedam de frumento acus dicuntur; exercitus quoque instructio, quod ea pars militum vehementissima est ad hostem vulnerandum acumine telorum. Totum autem ex Graeco sermone trahitur,
PAUL. FEST., p. 8,19 (GL IV 102,A)
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
quoniam sarcire apud illos ἀϰέσασϑαι dicitur.
c Acumen, acus et acuere dicuntur ab ἀϰόνη, quam
Latine dicimus cotem.
PAUL. FEST., p. 23,6
d Acus cuius diminutivus aculeus ab acutus per
syncopam dicitur masculinum invenitur unde potest aculeus esse.
PAPIAS1
(elem.), p. 8a-b e Item ab acuo hec acus -cus -cui, quia acuta est, vel ab
acumen, quia nichil est pene nisi acumen … HUGUT. PIS. deriv. II, p. 19,A 46,3
f Acus ab acuendo dicitur quia acuta est. Instrumentum
est suendi de ferro et calibe. Item acus dicitur spinter cum quo moniales adaptant vela super capita sua ne cadant, et alique delicate mulieres solent ponere in peplis suis. Et fit de cupro vel alio metallo. Acus etiam vocatur instrumentum cum quo discriminant crines suos. Et dicit Priscianus (V, 32-3) quod acus quarte declinationis est, quod tamen masculini quam feminini invenitur. In usu moderno est tantum feminini generis. Unde versus, “Si bene cucta notes acus hic, hec, hoc bene dices: / hic de fronte pilos trahit exornatque capillos, / hec est sutoris acus, hoc purgatio farris; primis preponi tamen hec voluere moderni”.
GUILL. BRIT. summa. I, pp. 14-15
g Acus cus cui feminino genere dicitur ab acuo is quia
acuta est vel ab acumen quia nichil est pene quam acumen dicitur.
IOHANNES BALBI cath. h Hec acus - quarte - gallice aguille. ANON. MONT.
dict., p. 34,A V,13 i ACUS , acus, acui - ab *acuo, acuis dicitur quia acuta
est - .i. aguille a coudre [versus:] parvula pungit acus, gallinis spargitur acus Acuarium .rii - aguiller theca, acus.
FIRM. VER. dict., p. 7b,29-32 l Acus .cus .cui - esguille - ab *acuo .cuis - inde
Acuarium .rii asguillier, repositore. LE TAL. dict., p. 7b,54-55 Q Descrizione
dell’oggetto a vd. 2.Pe,f,i
3. Bibliografia
BL Lex, p. 14b; DBrit I, p. 23b-c; DEL, p. 5b; DELL, p. 5; DUC I, p. 67b (s.v. acus 1 e 2) ; GlHung, p. 11a; KW, p. 75a; LBoh I,1, p. 53a; LD, p. 26c; LDan I, p. 11a; LEW I, p. 11; LHung I,1, p. 45b,18-23; LTL I, p.65a; REW, p. 11,130, ThLL I, p. 468,46 –67.
aenulum
1. A Lemma aenulum
B Varianti
grafiche ahenulum, enulum (CGL II 61,42; V 597,50 et cf. passim), enunum (CGL V 357,33)
C Categoria
lessicale
sostantivo
D Etimologia a diminutivo da ahenum (vd. ahenum)
2. Significato Contesti d’uso
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
A pentola di uso
alimentare a vd. 2.Pa-b
M Sinonimi a caldarium CGL V 597,50
b caldarium, erium, cacabus, lebes OSBERN. deriv. I, p. 227,e 31
c catillus CGL V 357,33
d Frixorium, confrixorium, fervorium, patella, sartago
idem est; cacabus, lebes idem, caldaria, enum, enulum idem est. HUGUT. PIS. deriv. II, p. 497,F 95,6 N Traduzioni a νέβρον CGL II 61,42 P Definizioni nelle fonti medievali
a Aenulum vas ex aere parvum. PAUL. FEST., p. 25,21 (CGL IV 125,A) b vd. ahenum, 2.Ph,i Q Descrizione dell’oggetto a vd. 2.Pa 3. Bibliografia
DUC I, col. 116ae III, col. 272a (s.v. enulum); Hilgers 1969, p. 93,3; KW, p. 84a; LBoh I,1, p. 118a; LD, p. 55c; LTL I, p. 120a; MLW I, col. 299a,64-65; ThLL I, p. 987,64-66.
ahenum
1. A Lemma ahenum
B Varianti
grafiche
aenum (-eum, -us) (CGL II 474,56; IV 204,24 (GL V 20,AE,29); 306,2,14
(GL II 33,AE,26);474,15; 262,31; GL II 1,AE, 48; 5,AE,367; V 163,45 (GL I 35,AE,137), 49 (GL I 35,AE, 146); 169,A,561,562 et cf. passim), ahenium,
enieus, enum (-eum) (passim), heneus, hinieus, hinneus, igneus, ignius, ineus, inius
C Categoria
lessicale sostantivo
D Etimologia a da aes DELL, p. 12b
(s.v. aes); LEW I, p. 19 (s.v.
aen(e)us)
2. Significato «pentola bronzea»
Contesti d’uso A pentola di uso alimentare A.I per la cottura di cibi non precisati
a Et statim iussit praeparari aeneum magnum. Cumque
locatus super ignem fervere coepisset, posuit in eo cunctos simul, quos paraverant cibos, tam pisces quam holera sive legumina, vel quicquid ad comedendum monachis distinatum fuerat.
GREG. TURON. patr. 1, p. 215,29
b Item (in coquina) sint olle, tripodes, securis,
morterium vel mortarium, pilus, contus, uncus, cacabus, ciragra, aenum, patella, sartago, craticula, urceoli,
ALEX. NECK. utens., p. 86
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
discus, scutella, parapsis, salarium sive salsarium, artavi, quibus pisces exenterari possunt ...
A.II per la cottura delle verdure
a At illa nondum amore posito, quem in eum habuit,
herbas, quarum uirtutem nouerat, diuersis regionibus quesitas aeno incoquens Esonem interemptum tepidis que herbis fotum in pristinum uigorem reduxit.
MYTHOGR. II 160,5
A.III per il lavaggio dei frutti
a Item aenum, in quo olea calda aqua lavatur, ut cetera
vasa olearia dominum praestare oportere, sicuti dolia vinaria, quae ad praesentem usum colonum picare oportebit. digest. 19,1,38,2 Altri usi B per la produzione del sale
a vd. DUC I, col. 116a (s.v. aeneum)
Altri significati
L.I bronzo vd. MLW I, col. 298,41-44 (s.v. aeneus)
M Sinonimi a aereum CGL IV 204,24 (GL V 20,AE,29); 306,2,14 (GL II 33,AE,26);474,15; V 262,31; GL II 1,AE,48; 5,AE,367; V 169,A,561,562 b catillus CGL V 357,33
c Frixorium, confrixorium, fervorium, patella, sartago
idem est; cacabus, lebes idem, caldaria, enum, enulum idem est. HUGUT. PIS. deriv. II, p. 497,F 95,6 d miliarium CGL II 474,56 e olla CGL II 474,56 N Traduzioni a λέβης CGL II 12,2 (GL II 143,AE,14); III 368,26; 498,75 b χάλκειον CGL II 474,56; III 325,2 c χαλκόν CGL II 474,54 d χαλκοῦν CGL II 475,6 P Definizioni nelle fonti medievali
a Aena vasa aerea. CGL V 163,44 (GL I
35,AE,136); GL II 1,36
b Aena ollas aeneas. CGL V 163,45 (GL I 35,AE,137); GL I 35,A,145
c Aeneum aereum tissum. CGL IV 12,8 (GL III 100,AE,7)
d Aenei (-na) ollas aereas. GL I 35,AE,145
e Aeni ollas quas caulas dicimus. CGL V 163,49 (GL I 35,AE,146) f Aeneus pro aereus dicimus ab aere id est de aere. PAPIAS (elem.),
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
g Ahenum idest quodsi cacabum secundum Lucanum. IOHANNES BALBI cath.
h Enum , eni - chauderon caldarium - ab *es, eris
dicitur enulum , enuli - diminutivum - petit chauderon.
FIRM. VER. dict., p. 144b,23-24
i Enum .ni - .i. caldarium cauderon gallice et dicitur ab
*es, eris arain – inde enulum .li, diminutivum. LE TAL. dict., p. 103b,12-13 Q Descrizione
dell’oggetto a vd. 2.Pa-d
3. Bibliografia
BL Dict., p. 65b; Daremberg-Saglio I,1, p. 170a; DBrit II, p. 41b (s.v. aenum); DELL, p. 12b (s.v.
aes); DUC I, p. 116a (s.v. aeneum et aenum); GLGMIA, p. 15b; GSuec I,1, p. 24b (s.v. aeneus); Hilgers 1969, pp. 93-95,4 (s.v. aenum); KW, p. 90b (s.v. aenum);LBoh I,1, p. 85a (s.v. aeneus); LD, p. 56a (s.v. aenum); LDan I, p. 21a (s.v. aeneus); LEW I, p. 27 (s.v. aen(e)us); LHung I, p. 92a,9-17 (s.v. aenum); LTL I, p. 120a-b ; MLW I, coll. 297,61-298,44 (s.v. aeneus); ThLL I, pp. 1444,50-1446,14 (s.v. ahenus).
alifanus (-um)
1. A Lemma alifanus (-um)
B varianti grafiche aliphanus, allifanus, alliphanum
C Categoria lessicale sostantivo
2. Significato «calice»
Contesti d’uso A vaso di uso alimentare A.I vaso per le
bevande a vd. 2.Pa
P Definizioni nelle
fonti medievali a Alifani calices poculorum. PAPIAS (elem.), I,100, p. 181
3. Bibliografia
DUC I, col. 179c (s.v. aliphanus) e 186a (s.v. alliphanum); GlHung, p. 24a (s.v. alifani); Hilgers 1969, p. 97,10 (s.v. allifanum).
alveolus
1. A Lemma alveolus
B Variazioni
grafiche albeolus, albiolus (-a) (CGL V 340,56), alpheolus, alphilus, alverlus, alviolus
C Categoria
lessicale sostantivo
D Etimologia a diminutivo da alveus DELL p. 25s
(s.v. alveus); LEW I, p. 34
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
(s.v. alvus) F Esiti nelle lingue di attestazione medievale, moderna e contemporanea
a it. albuolo REW, pp. 30- 31,391
2. Significato «vaso»
Contesti d’utilizzo A vaso di uso alimentare
A.I per la carne a Sepelitur autem cum una de stationibus suis sedendo in
medio eius, et ponunt mensam ante eum, et alveolum carnibus plenum et ciphum lactis iumentini.
IOH. PLAN. hist. Mong. 3,12, p. 42,14
b Item in sepulcro mensam ante illum, scyphum equini
lactis et carnis alveolum statuunt, adiiciunt quoque iumentum cum pullo et phaleratum equum, ut altera vita lac, iumentum et instructum equum habeat.
ANTON. BONF. rer. Hung. II,2,8,96, p. 167,43 Altri usi C per lavare i
piedi vd. LNed I, p. 207,A 278,52-54
C.I per lavare i
panni vd. DUC I, col. 209b (s.v. alveolus 2)
Altri significati
L.I canale vd. DBrit I, p. 73a; GSuec supp., p. 7b; LBoh I,2, p. 146b; LNed I, p. 207,A 278,54-56; MLW I, col. 525,63- 70
L.II feretro vd. MLW I, col. 525,61-63
L.III ventre vd. DBrit I, p. 73a; LNed I, p. 207,A 278,56-A 279,2
L.IV alveare vd. DBrit I , p. 73A; GSuec supp., p. 7b; LBoh I,2, p. 146b
L.V sedia bassa vd. BL Lex, p. 39a; DUC I, col. 209b (s.v. alveolus 3)
L.VI allievo vd. BL Lex, p. 39a; DUC I, col. 209b (s.v. alveolus 1)
M Sinonimi a catinus CGL V 306,47 b discus CGL V 652,15 c lanx CGL V 306,47 d pandus CGL V 306,47 N Traduzioni a aldot CGL V 340,25 P Definizioni nelle fonti medievali
a Albiola pelvis rotundus. CGL V 340,56 b Alveolum tabula aleatoria. PAUL. FEST. p.
7,17 (GL IV 101,A)
c vd. alveus, 2.Pq
c et hic alveus [...] unde hic alveolus, diminutivum tam
alvei fluvii quam alvei vasis; unde illud (Vulg. Dan.
I4,32) “intriverat panes in alveolo”.
HUGUT. PIS. deriv. II, p. 711,L 106,33
d Alveolus li penultima correpta masculino genere
diminutivus alveus Dan. XIIII Intriverat panes in alveolo vide in alveus.
IOHANNES BALBI cath.
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
e Hoc alveolum .li est vas in quo extraitur aqua de nave. ANON. MONT.
dict., p. 35,A IX,4 f vd. alveus, 2Ps,v Q Descrizione dell’oggetto a vd. 2.Sa 3. Bibliografia
ARN add. 1,I, p. 1005b; BL Dict, p. 75a; BL Lex, p. 39a; DBrit I, p. 73a; DELL, p. 25a (s.v. alveus); DUC I, col. 209b(s.v. alveolus 1,2,3); Hilgers 1969, pp. 97-98,12; KW, p. 101a; LD, p. 100a; LEW I, p. 34 (s.v. alvus); LHung I, p. 144b,19-25; LNed I, p. 207,A 278,48-A 279,2; LTL I, p. 204b-c; LEW I, p. 34; MLW I, coll. 525,50-72-526,2; ThLL I, pp. 1788,57- 1789,6.
alveus
1. A Lemma alveus
B Varianti grafiche albeus (-ea, -eum) (CGL II 502,40; III 20,51; 92,25; IV 15,27 et cf. passim),
albium (CGL V 340,26), alga, algea (-us), alphea (-ius, -us), alwea, auga (- ea, -eus)
C Categoria
lessicale sostantivo
D Etimologia a connesso alla radice del gr. ἀυλός ἀυλών e del lit.
aulys, avilis DELL, p. 25a (s.v. alvus) b da *avelos, con metatesi LEW I, p. 34
(s.v. alvus)
E Derivati e
composti a alvearia,alvearium, alveatus, alveolatus, alveolus DELL p. 25 (s.v. alvus)
b alvarium, alveolus LEW I, p. 34 (s.v. alvus) F Esiti nelle lingue
di attestazione medievale, moderna e
contemporanea
a cat. oubi, fr. auge, rum. albie; emil., lomb., piem.,
venez. REW p. 31,392,2 (s.v.
albeus)
2. Significato «madia»
Contesti d’utilizzo
A.I madia di uso
alimentare
A.I.1 per il pane a Item pistores habent servos qui polutrudiant farinam
grossam cum polutrudio delicato et immittunt pastae fermentum ut elevet panem in alveo, et radunt archas aliquando cum costa pastali.
IOH. GARL. dict., p. 26 Altri significati
A recipiente di uso alimentare
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
A.II.1 per il
lavaggio? a In popina deinde verucula, crates, creagras, et fuscinas, et cocleariorum genera, ollas, patinas, patellas, cacabos, qui etiam caucumae dicuntur, lebetes, sartagines, sed et mulgaria, labra, quae etiam alvea dicuntur, pelves, scyphones ...
ADAM PARVIPONT. utens., pp. 211- 212
A.II.2 per riporre
le stoviglie a Nunquam etiam lavant scutellas, immo, carne cocta, alveum in quo debent ponere eas lavant brodio bulliente de caldaria, et postea refundunt in caldariam.
GUILL. RUBR. itin. VII,1,184,5 Altri usi
C per lavare i piedi vd. LNed I, p. 208,A 279,13-15 Altri significati
L.I canale vd. BL Lex, p. 39a; DBrit I, p. 73b; DEL, p. 14b; KW,
p. 101a; LBoh I,2, p. 146b; LDan. I, p. 34a; LHung I, p. 144b,32-56; LLMARL, p. 39a-b; LNed I, p. 208,A 279,15-21; MLW I, col. 526,21-59
L.II canale di
scolo, fogna vd. LBoh I,2, p. 146b
L.III acqua
corrente vd. LHung I, p. 144b,56-145a,8
L.IV cavità anatomica, addome vd. MLW I, col. 526,60-62 e 68-70 L.V sporcizia delle orecchie vd. MLW I, col. 526,71-72
L.VI alveare vd. MLW I, col. 526,63-67
L.VII libro vd. MLW I, col. 527,1-3
M Sinonimi a cumba GL I 47,AL,399
b navicula GL I 47,AL,399 c profundum CGL IV 15,27 (GL III 101,AL,26); 205,38 (GL V 22,AL,31); 473,48; V 264,2; GL I 47,AL,403 d scapha CGL II 432,45; V 243,8 e torrens CGL IV 205,38 (GL V 22,AL,31); V 264,2 e venter GL V 173,A,828
N Traduzioni a Hic alveus .vei - gallice aubes. ANON. MONT.
dict., p. 35,A IX,3 b γαστήρ CGL II 15,40 (GL II 146,84) c κύτος CGL II 15,40 (GL II 146,84) d λέμβος CGL II 359,25 e meeli CGL V 340,26 f πλοιάριον CGL II 432,44 g πύελος CGL II 425,65
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
h ῥεῖθρον CGL II 428,11 i σκάφη CGL II 432,44,45; 502,40; 509,17; III 20,51; 92,25; 197,50; 321,40; 366,49 l streamrad CGL V 341,18 m trog CGL II 566,2; n χώρημα CGL II 479,42 P Definizioni nelle fonti medievali a Alveum κύτος τῆς νέως. CGL II 357,19 b Alveum alveus ποταμοῦ νηδὺς ἤτοι κοίτη CGL II 414,31 c Alveus βάθος ποταμοῦ. CGL II 537,12 d Alveus ἡ τοῦ ποταμοῦ κοίτη ἤτοι τò βάθος. CGL II 549,32 e Alveus μέσον τοῦ ποταμοῦ. CGL II 509,17; 514,30
f Alveum canalis fluvium. CGL IV 473,49
g Alveum rem concavam. GL I 47,AL,401
h Alveum sinus fluminis. CGL IV 14,14 (III 8,AL,18); V 264,2; GL I 47,AL,400
i Albeus genus vasis. CGL II 566,2
l Alveo/-us fluminis meatus. GL I
47,AL,398,402
m Alveus fluminis medius canalis vel lignum excavatum
in quo lavantur infantes. CGL V 439,3 (GL V 173,A,829)
n Alveum fluvii canalis. CGL IV 307,16 (GL II
35,AL,13); GL II 7,A,503; V 173,A,828
o Alveus quidquid aquam recipit canales fluvii. CGL V 165,36 (GL I
47,AL,405)
p Labrum uocatum eo quod in eo labationem fieri
solitum est infantium, cuius diminutiuum labellum. Idem et albeum, quod in eo ablutionem fieri solitum est.
GL I 47,AL,404;