B Varianti grafiche Aricina (CGL V 491,59), arietinum CGL V 615,41 C Categoria lessicale sostantivo
2. Significato «vaso di Arezzo»
Contesti d’uso A. vaso di uso alimentare A.I per le verdure a vd. 2.Pc P Definizioni nelle fonti medievali
a Aricinas testas agillas. CGL V 491,59
b Arietina sunt vasa rubra. CGL V 615,41 c Arretina uasa ex Arretio municipio Italiae dicuntur,
ubi fiunt; sunt enim rubra. ISID. etym. XX,4,5 3. Bibliografia
DBrit I,1, p. 130c (s.v. Arretina).
artavus
1. A Lemma artavus
B Varianti
grafiche
archanus, arranus, artafus, artamus, artarus, artawa
C Categoria
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
2. Significato «coltello»
Contesti d’uso A. coltello di uso
alimentare a Item (in coquina) sint olle, tripodes, securis, morterium vel mortarium, pilus, contus, uncus, cacabus, ciragra, aenum, patella, sartago, craticula, urceoli, discus, scutella, parapsis, salarium sive salsarium, artavi, quibus pisces exenterari possunt ...
ALEX. NECK. utens., p. 86 Altri usi E per temperare la penna per scrivere
vd. DUC I, col. 410b; GlHung, p. 51a
N Sinonimi a artavus OSBERN. I, p.
46,a15
O Traduzioni a Art<a>uum {i. cultel~C}, i. celleell~C {culter}. ANON. rar. fab.,
p. 4
b Artauus kellillic~C. VOCABUL. Cornic.
P Definizioni
nelle fonti medievali
a ARTAVVS ab arto -tas. ALEX. NECK. sac. ad alt. 19, p. 215,10
b fit arto [...] et hoc artavum vi idest cultellus. OSBERN. I, p. 11,A II,6
c fit arto –as [...] unde artabilis –le et hic artavus, idest
cultellus scriptorum ... HUGUT. PIS. deriv. I, p. 79,A 308,1
d Artavus tavi idest cultellus scriptorum et corripitur
penultima et hoc eciam vult magister bene. IOHANNES BALBI cath.
e ARTAVUS , artavi - penultima correpta - .i. cultellus
scriptorum canivet et dicitur ab *arto, artas. FIRM. VER. dict., p. 31a,484- 9
f Artavus - canivet cultellus scriptoris et dicitur ab *arto
.as et hoc vult magister bene. LE TAL. dict., p. 24b,19-20 3. Bibliografia
BL Lex, p. 71b; DBrit I, p. 132c; DUC I, col. 410b; GLGMIA, p. 51a; GlHung, p. 51a; LBoh I,3,
p. 276b; LDan I, p. 55a; LNed I, p. 356,A 575,23-31; NM I, p. 82b.
artopta
1. A Lemma artopta
B Varianti grafiche accepta (CGL V 590,9), arcepta (CGL IV 21,4 et cf. passim) arcopta,
arrepta (CGL IV 477,24), artepta (CGL V 268,3 et cf. passim), arthocopa, artoptra
B categoria
lessicale sostantivo
D Etimologia a dal gr. ἀρτóπτας DELL, p. 49a
2. Significato «teglia»
Contesti d’uso
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
A.I teglia per la
cottura del pane a vd. 2.Pa-g Altri significati
L.I donna che
cuoce il pane a vd. GlHung, p. 51b
M Sinonimi a pigella CGL V 607,14
b pistor CGL V 652,29
P Definizioni nelle fonti medievali
a Accepta genus vasis. CGL V 590,9; 338,37 (artepta)
b Arcepta genus vasis ut/quasi pigella. CGL IV 21,4 (GL III 12,45 artepta); V 168,39 (GL I 66,AR,544 artepta (-top-)); 268,3 (artepta); 632,35
c Et hec artopta te idest vas artificialiter operatum, unde
Plautus in aulularia ego artoptam hinc ex proximo utendam peto.
OSBERN. deriv. I, p. 13, A II,65
d Artopta, vas artificiose operatum. Plautus ego hinc e
proximo artoptam utendam peto. OSBERN. deriv. I, p. 47,a 36
e Componitur ars [...] Item componitur cum aptus et
dicitur hec artopta –te, idest vas artificialiter operatum, unde Plautus in Aulularia “Ego artoptam hinc ex proximo utendam peto”.
HUGUT. PIS. deriv. II, p. 81,A 308,18
f Artopta ars componitur cum aptus et dicitur hec
artopta te idest vas artificialiter operatum Unde Plautus in Aulularia Ego artoptam hinc ex proximo utendam peto.
IOHANNES BALBI cath.
g ARTOPTA .pte - quodda<m> vas artificialiter
operatum. FIRM. VER. dict., p. 31b,45- 46
3. Bibliografia
DBrit I, p. 134c; DELL, p. 49a; GLGMIA, p. 52a; GlHung, p. 51c; LD, p. 168c; LNed I, p. 363,A
590,31-38.
asser
1. A Lemma asser
B Varianti grafiche asper (CGL V 268,46), assar (CGL V 169,7 (GL I 67,AS,8) et cf. passim)
C Categoria
lessicale sostantivo
D Etimologia a probabilmente connesso con assis e axis ThLL II, p.
862,29-30
E Derivati e
composti a asserculus, inassero DELL, p. 51b (s.v. aser)
b assula LEW I, p. 74 F Esiti nelle lingue
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
medievale, moderna e
contemporanea
2. Significato «piano di lavoro»
Contesti d’uso
A piano di uso
alimentare a Poretam viridem hoc modo conficere poteris: primo prebullias ipsam, bene truncatam et lotam, in patella per foram modicam. Post, aqua expressa, haccabis in assere vel mortario cum sale debito modo et pone in patella vel potto ciprio …
TRACT. prep. V,3, p. 393
Altri significati
L.I trave vd. BL Lex, p. 75a ; DBrit I, p. 140b (s.v. asser 2);
LBoh I,3, p. 296a; LDan I, p. 58a; LHung I, p. 259b,23- 40; MLW I, col. 1059,58-70
L.II tavola vd. KW, p. 132b ; LHung I, p. 259b,40-42; LNed I, p.
379,A 621,8-26; MLW I, col. 1059,28-40
L.III pannello vd. LNed I, p. 379,A 621,42-44
L.IV palo vd. KW, p. 132b ; LBoh I,3, p. 296a; MLW I, coll.
1059,71-1060,5
L.V tegola lignea vd. LNed I, p. 379,A 621,26-31; MLW I, col. 1059,42-
47 L.VI padella
lignea vd. MLW I, col. 1059, 41-42
L.VII tappo di una
bottiglia vd. LBoh I,3, p. 296a; MLW I, col. 1059,50-53
L.VIII lamina di
un orcio vd. LNed I, p. 379,A 621,38-41
L.IX copertina di
un libro vd. BL Lex., p. 75a; DBrit I, p. 140b (s.v. asser 2); GSuec I,1, p. 75a; LBoh I,3 p. 296a; LDan I, p. 58a; LNed I, p. 379,A 621,31-38; MLW I, col. 1059,47-50 L.X figura
geometrica vd. LBoh I,3, p. 296a
L.XI scacchiera vd. LBoh I,3, p. 296a
L.XII feretro vd. LBoh I,3, p. 296a
L.XIII pettorale vd. MLW I, col. 1059,55-57
M Sinonimi a asserculum CGL V 268,46 b funis CGL V 562,2; 441,41 c fustis CGL V 441,41 (GL V 183,A,1313) d latta CGL V 169,7 (GL I 67,AS,8) e palus CGL V 169,15 (GL I 68,AS,54 ) f paxillus CGL V 169,15 (GL I 68,AS,54) g tigillum CGL V 441,41 (GL V 183,A,1313) N Traduzioni a δοκίς CGL II 21,42 (GL II 151,AS,1)
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
b δοκός CGL II 22,8 (GL II 151,AS,14); 359,37; III 312,42 c κοντός CGL II 22,8 (GL II 151,AS,14) d σανίς CGL III 268,56 e στρωτήρ CGL II 22,8(GL II 151,AS,14) ; 439,21; III 19,43; 190,37; 268,57 P Definizioni nelle
fonti medievali a Assares latinum est. CGL V 169,6 (GL I 67,AS,7)
b Asser λεπτὴ δοκός CGL II 359,37
c Asser lignum in tecto. CGL V 492,7
d Asser pons ligneus inter domus. CGL II 568,36
e Asseres ab asse dicti, quia soli ponuntur neque
coniuncti. GL I 68,AS,55; ISID. etym. XIX,19,7
f Asseres pali vel paxilli ab asse dicti qui soli in tecto et
non coniuncti ponuntur. CGL V 652,31
g Asseres (dicti) quod assideant parietibus trabibusve. CGL V 492,3; GL IV 110,A (PAUL. FEST. p. 15,12); V 28- 29,AS,20 h Asseres pali vel paxilli, ab asse dicti quia soli nec
coniuncti in tectis ponuntur: vulgo lat<a>e dicuntur. PAPIAS (elem.) III,40, p. 378 i Item ab asse hic asser ris, quia soli asseres in tectis
ponuntur, et non coniunctim: assem enim unum dicimus; vel dicuntur asseres quia parietibus assideant et trabibus, vel quia unus alii inseratur in pariete, ab assero -ris.
HUGUT. PIS. deriv. II, p. 99,A 376,8
l Asser ab asse hoc asser eris quia asseres soli in tectis
ponuntur et non coniuncti assem enim unum dicimus Vel dicuntur asseres quia assideant parietibus vel trabibus vel quia inseratur unus alio in pariete ab assero Isydorus Ecclesias. XXIX Melior est victus pauperis sub tegmine asserum quam epule splendide et corpus ponitur in obliquis.
IOHANNES BALBI cath.
m Hic asser, asseris - gallice ais. ANON. MONT. dict. p. 39, A XXIV,47 n Asser, asseris dicitur quia assideat parietibus .i. ais,
planche de bois. FIRM. VER. dict., p. 33a,45- 46
o Asser .seris - quia assideat parietibus - ays ou essente
gallice. LE TAL. dict., p. 26a,36 Q Descrizione
dell’oggetto a Vd. 2.Sc-d
3. Bibliografia
BL Lex, p. 75a; Daremberg-Saglio I,1, pp. 473b-4744a; DBrit I, p. 140b (s.v. asser 2); DELL, p.
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
178a; LDan I, p. 58a; LEW I, p. 74; LHung I, p. 259b,21-42; LNed I, p. 378,A 620,56- 379,A 621,47; LTL I, p. 351b-c; MLW I, coll. 1059,8-1060,5; REW, p. 58,725; ThLL II, pp. 862,29- 863,25.
auxilla
1. A Lemma auxilla
C Categoria
lessicale sostantivo
D Etimologia a diminutivo da aula DELL p. 59a
(s.v. aulla); LEW I, p. 89
2. Significato «piccola pentola»
Contesti d’uso A pentola di uso alimentare
a vd. 2.Ra-b
Altri significati
I unità di misura vd. DUC I, col. 501b-c (s.v. auxilla 1) ; GlHung, p. 62a
N Traduzioni a χύτρα? CGL II 27,46
P Definizioni
nelle fonti medievali
a Auxilla olla parvula. PAUL. FEST., p. 23,8 (GL IV 122,A) b Item ab augeo [...] et hec auxilla, idest olla et mensura
parum maior quam iusta; unde auxillula –le, diminutivum, idest parva olla vel parva talis mensura.
HUGUT. PIS. deriv. II, p. 6,A I,8
c Auxilla ab augeo dicitur hec auxilla le idest olla et
mensura parum maior quam iusta Unde hec auxillula lule dicitur idest parva olla vel parva talis mensura.
IOHANNES BALBI cath. Q Descrizione
dell’oggetto a vd. 2.Pa
3. Bibliografia
DELL, p. 59a (s.v. aulla); DUC I, col. 501b-c (s.v. auxilla 1); GLGMIA, p. 63c; GlHung, p. 62a;
Hilgers 1969, p. 118,48; LEW I, p. 89; LNed, p. 439,A 742,3-6; ThLL II, p. 1623,78-79.
bacarium
1. A Lemma bacarium
B Varianti grafiche bacarium (CGL V 270,44 et cf. passim), baccanum (CGL IV 487,41),
baccarium (CGL IV 590,7), baccharium (GL V 31,BA,40 et cf. passim), bacharium (passim), bagarium (CGL IV 585,24 et cf. passim), becarium (- us) (CGL IV 488,11 et cf. passim), beccarium, bicareum, bicarium
(ANNAL. Colm. p. 215,35 et cf. passim), biccharium, bycarium, pecarium,
peccarium, picarium, poecarium
C Categoria
lessicale
sostantivo
D Etimologia a di origine mediterranea, possibile legame con βάκχος,
divinità trace DELL, p. 63a-b (s.v. baca)
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
76a (s.v.
bicchiere)
F Esiti nelle lingue di attestazione medievale, moderna e
contemporanea
a afr. pechier, cat. pitger, pitxell, it. pecchero, prov.
pechier, pichier, sp. port. pichel, vall. bichier REW, p. 94,1081 (s.v.
bicarium e picarium)
2. Significato di base «bicchiere»
Contesti d’uso A vaso di uso
alimentare
A.I per il vino a In octava epiphanie venit mercator in Basileam,
ducens secum vinum Grecum seu Cypri, deditque bicarium illius vini pro quinque solidis, quartale pro libra, quod usque ad illud tempus res fuerat inaudita.
ANNAL. Colm., p. 215,35 A.II per la birra a Episcopus autem hoc pie rependens, constituit eis dari
quotidie II panes, II bicarios de cervisia, sabbatho dimidium caseum, dominica et aliis festis diebus II carnes, et omni anno II laneos pannos, unum siclum denariorum.
VITA Meinw. VII, col. 529b
b Propositum autem est nobis ex parte vestra, dilecti in
Domino filii, quod bonae memoriae Liemarus, Bremensis quondam episcopus, de obsequio nostri Creatoris et sustentatione ministrorum ejus in ecclesia vestra, pro episcopalis officii administratione sollicitus, prout inferius adnotatur, clericis in ecclesia vestra Domino servientibus necessaria stipendia providere curavit et perpetuis temporibus constituit exhibenda: omni scilicet die panem unum tantae magnitudinis, ut septem possint de mensura modii illius loci formari; quatuor becarios cervisiae, unum denarium Gavariensis monetae per singulos dies, et decem solidos annuatim ad utilitatem vestium comparandam.
LUC. III epist. LVI, col. 1143b
Altri significati
I unità di misura vd. DUC I, col. 651c (s.v. bicarium); MW I, col.
1468,14-33
N Traduzioni a meresuin CGL V 403,49
P Definizioni nelle
fonti medievali a Bacarium vas aquarium. CGL IV 487,41 (baccanum);
585,24 (bagarium); 590,7 (baccarium); V 270,44; 591,56; GL V 31,BA,40 (baccharium)
b Bacarium vas vinarium. CGL IV 599,2
c Bagarium orceoli genus. CGL IV 585,24; 488,11 (becarius); 591,20 (becarius); 600,2; GL V 31,BA,40
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
(baccharium)
d Baccharium vas aquarium. PAPIAS1
(elem.), p. 38a e Item a Bachus hoc bacharium, -rii, quoddam vas
vinarium… HUGUT. PIS. deriv. II, p. 108,B 3,7 f Bacharium rii quoddam vas vinarium et dicitur a
bachus et idem dicitur hec bechenna e. IOHANNES BALBI cath. 3. Bibliografia
BL Lex, p. 106a; CUC. MED. p. 76a (s.v. bicchiere); DBrit I, p. 197a; DELL, p. 63a-b (s.v. baca e
bacar); DUC I, col. 508c (s.v. bacca 2), 651c-652a (s.v. bicarium); GLGMIA, p. 73b (s.v. bicarium); GSuec I,2, pp. 89a-b, 99b-100a; Hilgers, p. 118-119,49; LBoh I,3, p. 349b; LDan II, p.
77a (s.v. bicarium); LEW I, p. 91 (s.v. baca); LNed I, p. 446,B 5,33-37; MLW I, coll. 1467,39- 1468,33; NM I, p. 130a; REW, p. 94,1081 (s.v. bicarium e picarium); ThLL II, p. 1659,6-9 (s.v.
bacarium).
bachia
1. A Lemma bachia
B Varianti grafiche baccea, bacchia (PAPIAS1 (elem.) , p. 38a), bacea, bachea (ISID. etym.
XX,499,5 et cf. passim), bazia
C Categoria
lessicale sostantivo
D Etimologia a di origine mediterranea, possibile legame con βάκχος,
divinità trace
DELL, p. 63a-b (s.v. baca) F Esiti nelle lingue
di attestazione medievale, moderna e
contemporanea
a arab. bakia, cat. port. sp. bacia; tortos. REW, p. 69,863b (s.v.
baccea)
2. Significato «vaso potorio»
Contesti d’uso
A vaso di uso
alimentare A.I per l’aqua e il vino
a vd. 2.Pa-b
P Definizioni nelle
fonti medievali a Bachea primum a Baccho, quod est vinum, nominata: postea in usibus aquariis transiit. ISID. etym. XX,499,5; HRABAN. univ. XX,4, col. 600a
b Bacchia primo a baccho quod est vinum dicta modo in
usum aquae transit. PAPIAS 1
(elem.) , p. 38a 3. Bibliografia
BL Lex, p. 88b (s.v. baccia); BL Dict, p. 109a (s.v. bacchia); DELL, p. 63a-b (s.v. baca e bacar); DUC I, col. 508c (s.v. bacca 2); Guillaumin 2010, p. 64,260 (s.v. baccea); DBrit I, p. 173b (s.v.
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
p. 69,863b (s.v. baccea); ThLL II, p. 1668,4-6 (s.v. bachia).
bacile
1. A Lemma bacile
B Varianti grafiche baccile, bacille, bachile, bazile
C Categoria lessicale sostantivo 2. Significato «bacile» Contesti d’uso A. bacile di uso alimentare
A.I per il consumo del cibo
A.I.1 per cibi
non precisati b Ut autem personae ornatum praeteream, ne malignius quam verius videat aliquos succensere, quid vanius quam ornare mensam mantilibus picturatis, cultellis ebore ornatis, vasis aureis et argenteis vasculis, scyphis et nappis, bucalibus et gradalibus, scutellis et coclearibus, fuscinulis et solariis, bacilibus et urceolis, capsulis et flabellis? INNOC. III 143contemp. (mundi) II,41, col. 733d A.I.2 per le carni
a Acolythus, cujus est hebdomada serviendi, accipit
tobaleam; 143alient vero suppositis accipit bacile plenum de illis agnis …
JACOB. CAIET. ordo Rom. XIV XCVI, col. 1221b Altri usi C per lavare le mani vd. MLW I, col. 1306,39-41 F per un uso rituale
vd. LHung I, p. 318a,14-17; MLW I, col. 1306,42-46 Altri significati
L.I lampada vd. DBrit I, p. 173b
3. Bibliografia
BL Lex, p. 88b (s.v. baccile); DBrit I, p. 173b; DUC I, col. 509a-b (s.v. bacca 2) e 513a (s.v.
bachile e bacile); GLGMIA, p. 65b; KW, p. 145b; LHung I, p. 318a,14-17; LIug I, p. 92a-b; LNed
I, p. 447,B 6,52-55; MLW I, col. 1306,32-44; NM I, p. 101a.
baculum (-us)
1. A. Lemma baculum (-us)
C Categoria
lessicale sostantivo
D Etimologia a dalla radice *bac DELL p. 64a
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
E Derivati e
composti a bacillum (-us) DELL p. 64a; LEW I, p. 92
F Esiti nelle lingue di attestazione medievale, moderna e contemporanea
a brit. bagl, irl. bacc, bachall DELL, p. 64a
b it. bacchio, bacchetta, bacolo, fr. baguette, sp.
baqueta, blago, aport. Bagoo, cors. bak, basc. Makila,
ngr. baklo; tosc., lomb., lomb. or., emil., venez., gen., arcev., urb. REW, p. 69,874 2. Significato «pestello» Contesti d’uso A pestello di uso alimentare A.I per la preparazione dei cibi
a Modus faciendi fabbas novellas sive alias fabbas
Recipe eas mundatas lotas et bene elixatas et iterum lotas cum aqua et pone eas in alia olla cum pauca aqua adeo ut sint coperte et bulliant ova 144ebullitione et immittuntur in alio vase ligneo acto ad faciendum fabbas fractas sive menatas mena bene et percute fortiter cum baculo acto et actato ad illud quousque erant bene fracte menate …
LIB. coqu. Chal., f. 41r –v,66 Altri significati A mestolo di uso alimentare A.II per la preparazione del cibo
a Vidit quemdam Fratrem, qui infirmarius conventus
ipsius videbatur, seu qui infirmario ipsius Conventus assimilabatur, qui cum quodam baculo in eo cacabo hincinde carnes revolvebat et miscebat.
ACTA Amad. II, col. 575c A spiedo di uso alimentare A.III per la cottura dei cibi A.III.1 per le carni
a Sciendum est quod pulli, tam assando in veru quam in
decoquendo in aqua, pluribus modis preparari possunt.
[...] Sunt aliqui qui lardo baconis in veru vel baculo
figunt, replectum undique spicis palee, vel procul quibus incensis lardant competenter.
TRACT. prep. II,1, p. 384
A.III.2 per piatti a base di latte
a Qualiter assatur caseus: ponas ipsum integrum bene
pinguem existentem in aliquo baculo in 4 partes diviso fingendo e tassa ad ignem, semper vertendo baculum.
TRACT. prep. IV,12, p. 393 A.III.3 per il
pesce
c et primo de salmone. Hunc recipe, et divide eum in
tres partas, ita quod dorsa eius manet sana; et de aliis fac partes ad longitudinem trium digitorum; et mitte per quamlibet partem unum baculum, ut non flectetur ...
IOH. BOCK. reg. coqu. 62, p. 740 Altri significati
I strumento per
misurare vd. LHung I,p. 318a,37-43 (s.v. baculus); MLW I, col. 1310,28-33 (s.v. baculus) L.I bastone vd. BL Lex, p. 89a-b (s.v. baculus); DBrit I, p. 174b (s.v. baculus 1); KW, p. 145b (s.v. baculum, baculus); LNed. I, p. 448,B 8,46-47(s.v. baculus); LPol
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
L.II asse, palo vd. DBrit I, p. 174b (s.v. baculus 1); LBoh I,3, p. 355a
(s.v. baculum 1); LNed. I, p. 447,B A,32-36 (s.v.
baculus)
L.III bacchetta di autorità politica o religiosa
vd. BL Lex, p. 89a-b (s.v. baculus); DBrit I, p. 174b (s.v. baculus 1); DUC I, col. 515c-518a (s.v. baculus
1,2); GSuec I,2, p. 90b (s.v. baculus); KW, p. 145b (s.v. baculum, baculus); LBoh I,3, p. 354b-355a (s.v. baculum 1); LDan II, p. 71b (s.v. baculus); LHung I,p.
318a,47-51(s.v. baculus); LIug I, p. 93a (s.v. baculus 1-
2); LNed. I, p. 448,B 8,7-32 (s.v. baculus); LPol I,7,
coll. 1013,38-1014,20 (s.v. baculum); MLW I, col. 1309,43-51 e coll. 1310,56-1312,42 (s.v. baculus); NM I, p. 101b-102a (s.v. baculus)
L.IV lingotto vd. MLW I, col. 1310,39-43 (s.v. baculus)
L.V lampada vd. LPol I,7, coll. 1014,21-1014,28 (s.v. baculum)
M Sinonimi a baccillum CGL V 638,41 b fustis GL V 187,48a N Traduzioni a βακτηρία CGL II 28,6 (GL II 155,BA,15);255,28 ; 502,53; 509,22; III 440,8; GL V 187,48a b βακτήριον CGL II 28,6; III 198,6; 366,39; 490,30 c βάκτρον CGL II 28,6 (GL II 155,BA,15); 491,5; 255,30; 491,5 P Definizioni nelle fonti medievali
a Baculum dei sustentatio consolationis dei. CGL IV 590,11
b Baculum fustem pastoralem ... CGL V 492,26
c Baculus inde bacillus diminutivum a baccho qui eum
invenit. Baculus significat disciplinam ad maiores pertinet. Baculus pastoralem custodiam significat.
PAPIAS1 (elem.),
p. 38a d Baculus li dictur a bacho secundum Ysidorus quia ab
ipso bacho dicitur repertus quia 145homines moti vino baculo innitebantur vel dicitur a baiulo las Et a baculo dicitur baculo as idest percutere baculo quod componitur cum de et dicitur debaculo as.
IOHANNES BALBI cath.
e Hic baculus .li dicitur a *Baco reparatore vitis. ANON. MONT. dict., p. 40,B I,23 f Baculus .culi – baton, fust et dicitur a *Bachus quia
ab ipso Bacho dicitur repertus Bacillus .lli – diminutivum – petit baton idem Baculo .las .latum – percutere baculo batre de baton et componitur Debaculo .baculas Baculatus .ta .tum – batus de baton Baculatio .tionis – batemens de baton.
FIRM. VER. dict., p. 40a
g Baculus .li - baston et dicitur a *Bachus qui ipsum
invenit, ut dicit Ysidorus - inde Bacillus .li, diminutivum. LE TAL. dict., p. 31a,22-23 Q Descrizione
dell’oggetto a vd. 2.Pf
3. Bibliografia
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
(s.v. baculus 1); DELL, p. 64a (s.v. baculum); DUC I, coll. 515c-518a (s.v. baculus 1,2); Gay I, pp. 126b-131b (s.v. baton); GLGMIA, p. 65b (s.v. baculus); GlHung, p. 64b (s.v. baculus 2); GSuec I,2, p. 90b (s.v. baculus); KW, p. 145b (s.v. baculum, baculus); Laurioux 1988, p. 756 (s.v.
baculum); LBoh I,3, p. 354b-355b (s.v. baculum 1); LD, p. 219a-b (s.v. baculum); LDan II, p. 71b
(s.v. baculus); LEW I, p. 92 (s.v. baculum); LHung I, p. 318a,29-53 (s.v. baculus); LIug. I, p. 93a (s.v. baculus 1-2); LNed. I, pp. 447,B 7,46-448,B 8,35 (s.v. baculus); LPol I,7, coll. 1012,31- 1014,28 (s.v. baculum); LTL I, p. 422a (s.v. baculum, baculus); MLW I, coll. 1309,14-1312,42 (s.v. baculus); NM I, p. 101b-102a (s.v. baculus); REW, p. 69,874 (s.v. baculum); ThLL II, pp. 1670,52- 1672,13 (s.v. baculum).
barile (-a, -us)
1. A Lemma barile (-a, -us)
B Varianti grafiche banrile, barale, barele, barella (-us), bariclus (-ius), barilium, barillus (ACTA Rob. Malat. col. 148d), barriclus, barrile (-us) (LIB. de coqu. V,167, p. 279 et cf. passim), barrillus, barule, berilla, varellus
C Categoria
lessicale sostantivo
D Etimologia a dalla radice preromana *barro- “fango, argilla” o dal
tema mediterraneo *barra, “parete di fango o argilla”, successivamente ampliato dal suffisso –ile per indicare “vaso di argilla” CUC. MED., p. 65a-b (s.v. barile) 2. Significato «barile» Contesti d’uso A barile di uso alimentare A.I per i cibi A.I.1 per la
conservazione a Deinde ponatur mustarda in barrilo vel alio vase stricto ut melius conservetur. LIB. coqu. V,167, p. 280 A.II per le
bevande
A.II.1 per il
servizio a Et in die Paschae, et die lunae post Pascha, post Vesperas ad sanctum Joannem in Fonte unum barile plenum vino, et unam bonam aquariciam plenam clareti, ut det domino papae et omnibus astantibus.
HONOR. III ordo Rom. XII XXXV, 1090c
b Praefectus urbis debet habere in comestione pro quindecim sociis, et barile unum ferratum clareti, et aliud vini.
HONOR. III ordo Rom. XII XXXVII, col. 1090c A.II.2 per la conservazione A.II.2.1 per l’acqua
a Confestim tulit par vnum macillenarum et inposuit
super solarium domus et barile vnum plenum aqua et scopam et vnum stipitem igne accensum.
HIST. sept. sap., p. 7,12
b Qui cum conuentum rexisset et Fratres in maxima
honestate et religiositate, Fratrem Venturam de Pisis sanauit de hydropisis infirmitate, digitum ponendo in ipsius ore in nomine Iesu, qui eiecit de ore eius vnum e barile aquæ, et sanatus est.
PETR. CAST. Andr. Cors. IV, p. 1068 A.II.2.2 per il a Accipe de musto quod modicum steterit in utre vel LIB. coqu.
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
mosto barrilo uno et melius est quando ille auriatur de
corrulari et facias bulliri in tantum quod reducatur ad terciam partem vel ad minus ad medietatem et spumetur bene postmodum tollatur ab igne et coletur per staminiam …
V,167, p. 279
b Jacobus e monte Columbi, bajulus vinarius tempore
vindemiæ elevare volens dyotam, sive cadum, vulgo barillum musti. ACTA Rob. Malat., col. 148d A.II.2.3 per il vino
a Ibique invenit unam mulierem et duos pueros cæcos,
qui mendicabant; qui cum peterent eleemosynam ab isto domno abbate, abstracto vino de barrili, dedit eis potum. Qui cum gustassent, statim sanitatem receperunt.
TRANSL. Abd. et Senn. II, col. 141a
b Vendebatur enim sextarium grani denarii 84, barile de
vino denarii 48. ANNAL. Pis., p. 242,28 c Cum Paulus Lucæ, civitatis Reatinæ pauperculus,
tempore vindemiæ octo tantum barilia vini cum dimidio vel circa collegisset, et in parvula vegete collocasset…
LUDOV. VICENT. Bernard. Sen. VI, col. 276e
d Cum autem viginti duo barilia ex vegete vera
æstimatione extracta fuissent, et vinum amplius non exiret: accurrentes quidam et magna devotione exposcentes saltem guttam unam illius cælestis vini; invenerunt ita abundanter iterum ex vegete illa vinum defluere, ut vero omnium judicio postea sex barilia concurrentibus et petentibus distribuerentur.
LUDOV. VICENT. Bernard. Sen. VI, col. 276f
Altri significati
I unità di misura vd. DBrit I, p. 183a (s.v. barile) 3. Bibliografia
Alexandre-Bidon 2005, p. 263 (s.v. baril); BL Lex, p. 97a; CUC. MED., p. 65a-b (s.v. barile); DEL, p. 28b; Ditchfield 2007, pp. 126-127 (s.v. barrile); DBrit I, p. 183b (s.v. barile); DUC I, col. 578b (s.v. barile); Gay I, p. 121a-b (s.v. baril); GCat I,2, col.241,5-52 (s.v. barrilus); GLGMIA, p. 69a (s.v. barriclus); GSuec supp., p. 17a (s.v. barellus, barile); KW, p. 149a (s.v. barile); LBoh I,3, p. 377b (s.v. barile); LHung I, p. 325a,12-14 (s.v. barilus); LIug. I, p. 107b (s.v. barile); LNed I, p. 467,B 47,17-39 (s.v. barellus); LPol I,7, col. 1047,27-48 (s.v. barila); MLW I, col. 1375,27- 43( s.v. barile); NM I, p. 114a (s.v. bariclus).
bascauda
1. A Lemma bascauda
B Varianti
grafiche barcanda (CGL V 592,41), bascuuda (CGL V 170,29), mascauda (SCHOL. IUV. XII,46), vescada, vescaudis (CGL IV 294,46 (GL V 138,VA,23)
C Categoria
lessicale
sostantivo
D Etimologia a di probabile origine britannica, connesso con l’ingl.
basket DELL, p. 67a; LEW I, p. 97
2. Significato «bacile» Contesti d’uso A bacile di uso alimentare A. I per il lavaggio delle a vd. 2.Pc
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
stoviglie
S Definizioni
nelle fonti medievali
a Bascaudae sunt concae aereae. CGL V 616,24 b Bascaudas concas aereas. CGL IV 24,23
(GL III 106,BA,5);294,46 (vascaudes) (GL V 138,VA,23 vascaudas (bas- )); V 170,29 (bascuudas) (GL I 79,BA,179); 442,30 (GL V 187,B,34); 592,41 (barcanda)
c Mascaudas vasa ubi calices lavantur et caccabos. SCHOL. IUV. XII,46
d Bascandae conchae aereae genera vasorum. PAPIAS1 (elem.),