fonti medievali
a Batioca patera argenti ad sacrificandum. CGL V 8,7 (GL IV 54,B,3); 50,1; GL I 79,BA,206
b Bathioca patena argenti ad sacrificandum. PAPIAS1
(elem.), p. 39b 3. Bibliografia
DELL p. 68a; DUC I, col. 604b; Hilgers 1969, p. 120,53 (s.v. batioca, batiola); ThLL II, p. 1786,67-74.
batiola
1. A Lemma batiola B Varianti grafiche battiola (CGL II 569,19) C Categoria lessicale sostantivo 2. Significato «vaso» A vaso di uso alimentare a vd. 2.Pa,b N Traduzioni a ποτήριον CGL II 496,31; III 440,19; 478,43b Praeterea excipi cognovimus haec quae subiecta sua
cum interpretatione reddemus, quae nusquam nisi in diversis cottidianis glossematibus repperi, batiola ποτήριον, basus φαλλός, τὸ αἰδοῖον τῶν βιολόγων, batulus μογίλαλος.
MARTYR. gramm., p. 167,7
P Definizioni nelle
fonti medievali a Batiola ποτήριον φιαλοειδής. CGL II 496,31
b Battiola calix latus non angustus. CGL II 569,19 Q Descrizione
dell’oggetto
a vd. 2.Pa-b
3. Bibliografia
ARN add. I, p. 1031a; DUC I, col. 604b; Hilgers 1969, p. 120,53 (s.v. batioca, batiola); LD, p. 224b; LTL I, p. 432b; ThLL II, p. 1786,60-66.
baucalis (-e)
1. A Lemma baucalis (-e)
B Varianti
grafiche
baccalis (CGL IV 346,15 ; V 170,12 (GL I 77,BA,15)), bocale, bochale (- is), baucate (CGL V 591,71), buchale, pocale
C Categoria
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
D Etimologia a dal greco βαυκὰλις DELL, p. 68a
F Esiti nelle lingue di attestazione medievale, moderna e contemporanea
a cat. brocal; it. boccale, sp. port. bocal; log., sud tirol.,
venez.
REW, p. 86,1002
2. Significato «boccale»
Contesti d’uso
A boccale di uso vd. 2.Pa-c alimentare M Sinonimi a gello CGL IV 313,21 (GL II 41,BA,21); 346,15 (GL II 71,GE,2); 591,9; 600,25; V 348,12; 401,27; 442,31 (GL V 187,B,35); 591,71; 600,33 P Definizioni nelle
fonti medievali a Baucalem gellonem ubi infusa fit. CGL IV 24,22 (GL III
106,BA,4); 170,37 (GL I 79,BA,216); 442,31 (GL V 187,B,35); V 170,12 (baccalem) (GL I 77,BA,15 baccalem (bauc- ))
b Baucalius gello ubi infusio est. PAPIAS1
(elem.), p. 39b c Baucalis, baucalis - .i. gello .llonis, scilicet quoddam
vas ubi fit infusio.
FIRM. VER. dict., p. 42a,35- 36
3. Bibliografia
BL Dict, p. 111b (s.v. baucalis); BL Lex, p. 99b (s.v. baucalis); CUC. MED., p. 77b (s.v.
bocchale); Daremberg-Saglio I,1, p. 683b (s.v. baucalis); DBrit I, p. 188a (s.v. baucalis); DELL,
p. 68a (s.v. baucalis); Ditchfield 2007, pp. 146-147 (s.v. baucalis); DUC I, coll. 607c-608a (s.v.
bauca 1); GLGMIA, p. 70b (s.v. baucalem); GlHung, p. 71a (s.v. baucalis); GLL, p. 28b (s.v. baucalis); Hilgers 1969, p. 121,54 (s.v. baucalis); LIug I, pp. 123b-124a (s.v. baucalis); LTL I, p.
433a (s.v. baucalis); NM I, p. 117a (s.v. baucalis); REW, p. 86,1002 (s.v. baucalis); ThLL II, p. 1790,44-51 (s.v. baucalis).
bauca
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
B Varianti grafiche boca, vauca
C Categoria lessicale sostantivo 2. Significato «vaso» Contesti d’uso A vaso di uso alimentare a vd. 2.Ma
M Sinonimi a armilla PAPIAS1(elem.),
p. 40a
3. Bibliografia
ARN I, p. 49a; BL Lex, p. 99b; DUC I, pp. 607b-c (s.v. bauca 1); NM I, p. 117a.
bria
1. A Lemma bria
B Varianti
grafiche biria, brica, brida, brya
C Categoria
lessicale
sostantivo
D Etimologia a paretimologicamente connesso con ebrius DELL, p. 76a;
LEW I, p. 115
2. Significato «vaso potorio»
Contesti d’uso
A vaso di uso
alimentare
a Briam genere masculino dicimus calicem aptum
potationi a quo dicitur 'ebrietas', quae est potatio nimia'.
ABEL. epist. ad Rom. IV,13,299 Altri significati
I unità d misura vd. DUC I, col. 748b (s.v. bria 1) ; GlHung, p. 83c; LHung I ,p. 359,18-22; LIug. I, p. 134b; NM I, p. 140b; MLW I, col. 1582,46-55
O Definizioni
nelle fonti antiche
a Bria enim est vas vinarium, unde ebrius et ebria
dicitur ebriosus que et ebriosa, sicut a negotio negotiosus et negotiosa.
CHARIS. gramm., p. 105,3 P Definizioni nelle
fonti medievali a Bria εἶδος ἀγγείου. CGL II 31,19 (GL II 158,BR,4)
b Bria idest mensura. PAPIAS1 (elem.),
p. 43b
c Ebrius dicitur quasi extra briam, id est mensuram -
bria est mensura -. GUILL. CONCH. (in) Boeth. phil. III,2, p. 133,42 d Bria, quaedam mensura, unde et ebrius .i. extra
mensuram bibens. OSBERN. deriv. I, p. 101,b 285 e Item a bracos hec bria -e, quedam mensura; ubi enim
nimietas est, mensura non est, et componitur ebrius -a - um, idest extra mensuram bibens
HUGUT. PIS. deriv. II, p. 146,B 117,16
f Haec bria si dicas modus est, uas Romipetarum. EBERHARD. BETHUN. Graec. XII, p. 122,345
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
g Bria idest mensura a bracos quod est breve ubi enim
nimietas est mensura non est et bria dicitur quadam idest terra ubi fiunt boni casei.
IOHANNES BALBI cath. h Hec bria si dicas modus est, vas Romipotarum Hic
bria quo vinum sibi distribuunt quasi libra.
ANON. MONT. dict., p. 41,B V,40-41 i Bria, brie - .i. mensura mesure, atemprance ,
moderation ubi enim nimietas est, mensura non est et dicitur a *bracos et inde dicitur Ebrius .i. extra briam Bria , Brie eciam dicitur quedam terra ubi fiunt boni casei Brie.
FIRM. VER. dict., p. 46b,51-55
l Bria .e - .i. mensura et dicitur a *bracos. LE TAL. dict., p. 3b,30
3. Bibliografia
BL Dict, p. 119a; BL Lex, p. 116a; DELL, p. 76a; DBrit I, p. 217b; DUC I col. 748b (s.v. bria 1) ; GLGMIA p. 81b-c; GlHung, p. 83c; GLL p. 32b; Hilgers 1969, p. 122,57; LBoh I,4, p. 437b; LDan II, p. 82a; LD p. 251c; LEW I, p. 115; LHung I, p. 359a,18-22; LIug. I, p. 134b; LPol I,8, p. 1155,43-47; LTL I, p. 467c; MLW I, col. 1581,46-55; NM I, p. 140b; Sada-Valente 1995b, pp. 176-177; ThLL II, p. 2190,54-58.
bridum (-us)
1. A Lemma bridum (-us)
C Categoria
lessicale sostantivo
D Etimologia a di origine germanica, connesso con l’aalt. ted. bratan DELL, p. 76a;
LEW I, p. 115
2. Significato «griglia?»
Contesti d’uso A griglia di uso
alimentare A.I per la cottura
a Anguilae uero, quae in glarea aspera uel in saxosis locis nascuntur, melioris sunt quam illi, qui in limosis locis uel lutosis nascuntur. Assae ita, ut cappellentur partes et sic in brido assentur, aptioris sunt quam elixae, ita, ut in salemoria tangantur, dum assant, ut magis durior fiat ipsa caro.
ANTHIMUS observ. cib., p. 42,19,1
3. Bibliografia
DELL, p. 76a (s.v. bridum); GLL, p. 32b (s.v. bridum); Hilgers 1969, p. 122,58 (s.v. bridum); LBoh I,4, p. 437b (s.v. bridum); LEW I, p. 115 (s.v. bridum); LTL I, app., p. 14c (s.v. bridus); NM I, p. 140b (s.v. bridum); ThLL II, p. 2191,51-53 (s.v. bridum).
broca (-us)
1. A Lemma broca (-us)
B Varianti
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
C Categoria
lessicale sostantivo
D Etimologia a dal gr. Βροχίς DELL, p. 76a
(s.v. broccis); LEW I, p. 116 (s.v. brocca) F Esiti delle voci
nelle lingue di attestazione medievale, moderna e contemporanea
it. brocca, fr. prov. broc; bergell., engad., val.-levent., vaud. REW, p. 118,1320 (s.v. brocca) 2. Significato «brocca» Contesti d’uso A brocca di uso alimentare A.I per la conservazione del vino
a Secundo vero contra vos idem episcopus proponebat,
vos mandatum paschale sibi debere persolvere, videlicet in tertia feria post Pascha, annis singulis, quatuor agnos vivos, quatuor latera porcorum, centum panes, centum ova, quatuor brocas vini, dimidiam libram piperis, unum fascem porrorum. INNOC. III reg. V, col. 953a P Definizioni nelle fonti medievali
a Brocca quoddam vas est quasi labrosa. HUGUT. PIS. II, p. 147,B 118,1 3. Bibliografia
Alexandre-Bidon 2005, p. 265 (s.v. broc); BL Lex., p. 116b (s.v. broca); DELL, p. 76a (s.v.
broccis); DUC I, p. 752c (s.v. broca 6); Hilgers 1969, p. 122,59 (s.v. brocus); GlHung, p. 84b (s.v. brochus); LEW I, p. 116 (s.v. brocca); NM I, pp. 140b-141a (s.v. brochus); LNed. I, p. 523b
167,17-20 (s.v. broccis); LPol. I,8, col. 1158,18-23 (s.v. broca); REW, p. 118,1320 (s.v. brocca).
brocca (-us)
1. A Lemma brocca (-us)
B Varianti
grafiche broca (-us), broccha (-us), (CGL V 171,10 (GL I 83,BR;47)); brocea (CGL IV 26,20, 28), brocha (-us) (CGL II 31,20), brochia, brokka
C Categoria
lessicale
sostantivo
D Etimologia a forma popolare DELL, p. 76a-b
(s.v. broccus) F Esiti nelle lingue
di attestazione medievale, moderna e contemporanea
a cat. broch, broca, fr. prov. broc, broche, broches, it.
brocco, brocca, sbrocco, port. broca, vall. brok; bologn.,
calabr., campob., ert., friul., log., lomb., nap., sic., valt.
REW, p. 118,1319 (s.v.
broccus)
2. Significato «tappo»
Contesti d’uso
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
alimentare exhibendum promptuarium fuisset ingressus, detracta de
dolio brocca, sive ducillo, missoque desubtus ad implendum vase, vocatus est ad aliud quoddam opus exercendum, de quo se cito sperabat reversurum.
Adelph. Mett. II, col. 510d Altri significati
Altri significati
I unità di misura vd. BL Lex, p. 116b (s.v. broca)
L.I spiedo vd. BL Lex, p. 116b (s.v. broca); NM I, p. 140b (s.v.
brocca)
L.II canna vd. DUC I, p. 752c (s.v. broca 5)
L.III palo vd. BL Lex, p. 116b (s.v. broca); LNed I, p. 523,B
167,31-33 (s.v. brocca 3) L.IV campo
incolto vd. BL Lex, col. 116b (s.v. broca); DUC I, col. 752c (s.v. broca 2); LPol I,8, col. 1158,18-23 (s.v. broca)
L.V belva marina vd. BL Lex, col. 116b (s.v. broca); DUC I, col. 752c(s.v.
broca 3); LNed. I, p. 523b,167,9-10 (s.v. brocca 3)
M Sinonimi a labrosa CGL IV 26,20, 28 (GL III 15,BR,1); 212,32 (GL V 34,BR,5); 489,20; V 171,10 (GL I 83,BR;47); 443,40 P Definizioni nelle
fonti medievali a Broca belva marina. CGL IV 594,24
b Brochus οτοανω χεῖλος οιδηκως CGL II 31,20
c Broca labrosa belva maris. PAPIAS1
(elem.), p.43b Q Descrizione
dell’oggetto a vd. 2.Pd
3. Bibliografia
BL Lex, p. 116b (s.v. broca); DBrit II, p. 218b (s.v. broca); DELL, p. 76a-b (s.v. broccus); DUC
I, col. 752c (s.v. broca 2-5); Gay I, pp. 223b-224a (s.v. broche); GCat I, col.294,36-295,2 (s.v.
broca); GLGMIA p. 82a (s.v. broca, brocca, brochus); LNed I, p. 523,B 167,11-16 (s.v. brocca 3); LPol I,8, col. 1158,18-23 (s.v. broca); MLW I, col. 1583,61-69 (s.v. broca); NM I, p. 140b-
141a (s.v. brocca); REW, p. 118,1319 (s.v. broccus).
bucculare
1. A Lemma bucculare
B Varianti grafiche boclaris, bocularis
C Categoria
lessicale sostantivo
D Etimologia a da buccula ThLL II, p.
2230,7
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
Contesti d’uso A pentola di uso alimentare A.I per la
cottura a ubi tamen fuerit mel aut sapa uel carenum, unum de ipsis, sicut superius contenit, mittatur, et in bucculare non coquat, sed in olla fictile meliorem saporem facit.
ANTHIMUS observ. cib. 3, p. 5,13
3. Bibliografia
BL Lex, p. 110a; DUC I, col. 607c (s.v. bauca 1); GLL, p. 33a; LTL I, p. 470c; NM II, p. 1056a;
ThLL II, p. 2230,7-10.
butticula
1. A Lemma butticula
B Varianti
grafiche botella (-us), butella, buticula (DIPL. reg. Franc. D 35,97,4 et cf. passim)
C Categoria
lessicale sostantivo
D Etimologia a diminutivo da buttis DELL p. 79b
(s.v. buttis); LEW I, p. 125 (s.v. buttis)
2. Significato «piccola botte»
Contesti d’uso A botte di uso
alimentare
A.I per il vino a Unde et scriptum precariarum nobis eorum missi
ostenderunt, in quibus continebatur, qualiter prefatum monasteriolum a memorato episcopo iamdictus abbas petisset atque ab eo beneficialio iure * diebus vitae suae percepisset, sed et ob rei firmitatem censum ei per singulos annos * solvere spopondisset, id est: ad lumen matris * aecclesiae IIIIor libras de cera et ad opus fratrum canonicorum in predicta civitate Deo militantium in Cena Domini plenum modium de ovis et plenas buticulas paratas de optimo vino * et ad opus episcopi * camburtam unam * et duos subtalares per singulos annos partibus memorati episcopi vel rectorum eius persolvere deberet.
DIPL. reg. Franc. D 35, p. 97,4
b Proinde hoc auctoritatis nostre preceptum fieri
iussimus, per quod firmiter mandamus, ut sicut predicto abbati a memorato Berario episcopo predicto monasteriolo iure beneficiario datum est, ita deinceps in eius beneficio et dominatione seu precaria diebus vitae suae absque ulla minoratione maneat, et censum, sicut in precariis eorum continetur, per singulos annos Ibbolenus abbas memorato episcopo Berario suisque successoribus solvat, id est: ad lumen matris et civitatis aecclesiae de cera libras IIIIor et fratribus canonicis in civitate consistentibus ac predictae aecclesiae servientibus in Cena Domini plenum modium [de ovis] et plenas
DIPL. reg. Franc. D 161, p. 402,9
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
buticulas paratas de optimo vino solvat, et episcopo eiusdem civitatis unam camburtam bene paratam et II subtalares ad officium suum peragendum tribuat.
c Quae omnia ante nos recitari fecimus; in quibus
insertum invenimus, qualiter * censum abbates predicti monasterioli Anisolae pontificibus eiusdem civitatis persolverent et seniori aecclesiae de cera libras VI et ad opus fratrum canonicorum in predicta aecclesia Deo militantibus in Cena Domini plenum modium de ovis et duas buticulas paratas de optimo vino plenas et ad opus episcoporum eiusdem civitatis camburtam unam optimam et duos subtalares obtime paratos et alia dona et opera multa; quae omnia ad liquidum cognoscentes, hanc auctoritatis nostre preceptionem, sicut deprecatus est, fieri iussimus, per quam precipientes iubemus ut, dum advixerit predictus pontifex, abbas per precariam et beneficium iamdicti Gallioleni suorumque successorum predictum teneat monasteriolum et memoratum censum, sicut in eorum precarias continetur, absque ulla dilatione per singulos annos persolvat et ei obediens in omnibus semper existat.
DIPL. reg. Franc. D 193, p. 482,17
d Qua de re hoc preceptum auctoritatis facere
precipimus, per quod iubemus atque firmiter mandamus, ut predictus abbas memoratum monasteriolum beneficiario iure sub precaria* Gauzioleni predicti episcopi, quamdiu advixerit, teneat et censum, quem ab eo constitutum habet, per singulos annos absque ulla dilatione predicte Cenomannis urbis matri et seniori aecclesiae persolvat, id est: ad luminaria predicte aecclesiae de cera libras V* et ad opus fratrum * plenas buticulas paratas de optimo vino et * plenum modium de ovis in Cena Domini, et ad opus episcopi * camburtam unam bene ornatam et subtalares duos optime compositos, et * insuper ei semper obediens et serviens, quicquid illi preceperit, existat.
DIPL. reg. Franc. D 195, p. 485,7
e Ut non praesumant iudices nostram familiam in eorum
servitium ponere, non corvadas non materia cedere nec aliud opus sibi facere cogant, et neque ulla dona ab ipsis accipiant, non caballum non bovem non vaccam non porcum non berbicem non porcellum non agnellum nec aliam causam, nisi buticulas et ortum, poma, pullos et ova.
CAROL. M. capit.p. 83,7
3. Bibliografia
BL Lex, p. 121b; DELL, p. 79b (s.v. buttis); Hilgers 1969, p. 123,62 (s.v. buttis, buticula,
butticella); LEW I, p. 125 (s.v. buttis); LNed I, p. 535,C 192,51-55 (s.v. buticula); NM I, p. 147a-
b.
caccabus
1. A Lemma caccabus
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
grafiche (CGL IV 254,17), cachabus, cachobus, cacobus, cacubus, calabus, catabus,
caucabus, caucubus, coccabus (GL I 124,CO,28), kacabus
C Categoria
lessicale sostantivo
D Etimologia a dal gr. κακκάβη e κάκκαβος, di probabile origine
semitica DELL p. 80a; LEW I, p. 126
E Derivati e
composti
a caccabaceus, caccabaris, caccabatus, caccabinus,
caccabulus
DELL p. 80a
b caccabatus,a,um, caccabulus LEW I, p. 126 F Esiti nelle lingue di attestazione medievale, moderna e contemporanea
a astur. kákabu, cors. kákkavu, port. caco, sp. cacho;
abruzz., nap., sic., tarant. REW, p. 134,1445
2. Significato «pentola»
Contesti d’uso
A pentola di uso
alimentare A.I. per i cibi A.I.1 per la cottura A.I.1.1 cibi non precisati
a Profer, quae necessaria sunt, sale, oleum Spanum et
apparatum ad lucernas, liquamen primum et secundum, acetum acrum, vinum album et nigrum, mustum vetus, ligna sicca, carbones, prunam, securim, vasa, catina, caccabum, ollam, craticulam, coopertorium, mortarium, pistillum, cultellum.
CGL III 650,9
b Ciborum et suavium epularum versat quis in
cogitatione delicias, quid aliud in conspectu Dei videtur, nisi cacabus sive lebes, in quo cibus excoquitur?
PETR. DAMIAN. epist. III,97, p. 79,17
c In coquina regulari sive familiari omnia utensilia
sive cacabi praeparentur ab ipso, praeter bancos et scutellulas, quae dentur a cellerario et praeposito.
GUIDO FARF. disc. II,47, col. 1281d
d In popina deinde verucula, crates, creagras, et
fuscinas, et cocleariorum genera, ollas, patinas, patellas, cacabos, qui etiam caucumae dicuntur, lebetes, sartagines, sed et mulgaria, labra, quae etiam alvea dicuntur, pelves, scyphones ...
ADAM PARVIPONT. utens., pp. 211- 212
e Coquus etiam cacabi et ollarum contrectatione, et
multum sudosa ferculorum praeparatione interfoedatus, non prior neque melior recumbit, aut forte nec posterior in convivio; sed quis coenaret, nisi cibos ipse coqueret?
PETR. CELL. lib. pan. XI, col. 977c
f Barbari namque, cuidam de vicinis vendiderunt eum
pro quodam cacabo, exiguo satis pro tanta re commercio. Emptum tamen pro tali pretio vasculum, dum aqua repletum ob coquenda cibaria more solito superponeretur foco, nullum ignis calorem admisit: imo quo copiosius ignis succenderetur, eo amplius friguit.
IOC. Patr(ic). II, col. 544c
g Darius igitur sanus effectus, prægrandem cacabum
æneum, capientem ternas metretas, S. Patricio misit per ministrorum manus, qui erat in ipsius et sociorum vsus coquendis cibarijs pernecessarius: quem ille illo egens gratanter accepit, et tantum, Gratias agam, dixit.
IOC. Patr(ic). VI, col. 572f
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
h Is ut maternum fumare tugurium vidit, foris accedens
parvulum que foramen furtiva luminis applicatione traiciens, introspecta aede, animadvertit matrem informi cacabo coctilia pulmenta versantem.
SAXO GRAMM. V,2,6, p. 110,5
i Item sint olle, tripodes, securis, morterium vel
mortarium, pilus, contus, uncus, cacabus, ciragra, aenum, patella, sartago, craticula, urceoli, discus, scutella, parapsis, salarium sive salsarium, artavi ...
ALEX. NECK. utens., p. 86
l Coci mundant in aqua calida cacabos vel lebetes et
urceos, patellas, sartagines, pelves, ydrias, ollas, mortaria, scutellas, rotundalia, acetabula, coclearia et scaphas, craticulas et micatoria, creagras, dum stant ante clibanos, epicausteria et fornaces.
IOH. GARL. dict., p. 31
A.I.1.2 per
le verdure a Fortiter inde omnes adeunt, quo more feruntur / in cacabo duram frangere pila fabam … YSENGR. II,682 A.I.1.3 per
la carne a De agno decoriato facies copadiola, lavabis diligenter, mittes in caccabo. PS. APIC. brev. cib. XXVII,93,15 b Symphytos graece dictus eo quod tantam in radice
uirtutem habeat ut frusta carnis adsparsa in caccabo coagulet.
ISID. etym. XVII,9,61
c Vade cum leproso: erat autem in illa hora auriga
coquens carnes in cacabo. dixit auriga: Quis coquet carnes istas? Brigida dixit: Tu ipse ad eas velociter veni. Et ita completum est, sicut dixit. Exijt autem auriga cum leproso iter dierum duorum in vno puncto temporis, et in eodem puncto confestim reuersus est, et inuenit carnes ipsas in cacabo necdum coctas esse. et omnes mirati sunt, quod auriga potuit iter duorum dierum in vnius horæ puncto transcurrere. Sed Deus hoc donauit voluntati S. Brigidæ.
ULTAN. ARDBRAC. Brig. VII, col. 124d
d Cum haec fecissent, posuerunt cacabum super ignem.
Cum autem ministrabant lignis ignem et fervere coepisset cacabus, coepit illa insula se movere sicut unda.
NAVIG. Brend. A X,7
e Nam reversus inde cum apud Rupem comiti Henrico ad
prandium ministraret quasi amens pedem exurendus injecit cacabo carnium bullienti adhuc et ex occasione ejusdem combustionis toto corpore tabefactus et reatum suum publice confessus.
CHRON. Andag. p. 255,11
f Ante enim quam timor Dei venisset in corda illorum, in
sartaginibus et cacabis et lebetibus et in ollis paraverant carnes ad obsonium; sed miseris quae paraverant, non licuit coquere nec tollere.
ROB. MON. REM. hist. Hier. VII,3, col. 731c
g Raptu crudeli carnes nostri puer Heli /
de cacabo raptat quas uentriculo patris aptat. BERNARD. MORL. octo vit. P. 132, 1198 h Unde provenit, quod ignoti et transeuntes, hec
ignorantes et aque bullitionem expectantes, post diutinos ignes longasque moras carnes aut pisces cacabo immissos reperiunt sic comminutos et excoctos, quod minus sapidi ex nimia decoctione redduntur.
GERV. TILB. otia imp. III,38, p. 389,3 i Inter quæ dicitur quod una die dum ipse Pater in
coquina ejusdem Conventus ex interiori cordis humilitate deserviret, et datæ sibi essent carnes ad coquendum, quas ad ignem incacabo posuerat et contemplationi et orationi hoc medio tempore aliquantulum operam daret per
ACTA Amad. II, col. 575c
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
certum temporis spatium in quodam loco apud ipsam coquinam aliqualiter remoto, donec carnes coquerent, tantum distulit, quod redeundo ad cacabum carnes nimis decoctas et quasi dissolutas invenit. […] Vidit quemdam Fratrem, qui infirmarius conventus ipsius videbatur, seu qui infirmario ipsius Conventus assimilabatur, qui cum quodam baculo in eo cacabo hincinde carnes revolvebat et miscebat, quæ in ipso cacabo erant.
l Dixitque pia Mater ad quemdam ministrum tunc
coquentem carnes in cacabo: Vade, et pecota vsque ad terrā suam cum leproso mina. Ille ait: Quis coquet carnes? Sancta inquit: Tu ipse velociter ad eas veni et ita completum est, sicut Sancta dixit. Exiit enim ille cum leproso iter duorum dierum in vna hora, et in eadem confestim reuersus est, inuenitque carnes in cacabo necdum coctas.
VITA Brig.** II,3, col. 162d
A.I.1.4 per
il pesce a In medio sanctae quadragesimae claustrum nostrum cum suis irrupit; pisces fratrum, quinque dierum prebendam ad coquinam abstulit; novit Dominus, nec illas partes quae iam incisae erant in cacabo, ad opus fratrum reliquit. RODULF. TRUD. epist. p. 329,26 b vd. 2.A.I.1.IIIh A.I.1.5 per
le salse a Teres piper, ligusticum, origanum, adicies de iure suo, vino passo temperas, mittis in caccabo, ponis ut ferveat, amulo obligabis et patellam postea perfundes, piper aspargis et inferes.
PS. APIC. brev. cib. XV, p. 91,7 b Si vis habere bonam acetam, fac bene bullire eam in
uno cacabo et pone de sale.
MOD. prep. 17, p. 140
A.I.2 per il consumo
a Et dum comedimus, non compellamus egenos parcius
ministrando tanquam sobrios ligurire, dum ipsi turritae lancis edulium non gravemur absumere: nec eis, sicut a quibusdam fit, cochlearis est adhibenda mensura, cum nobis ollae, vel cacabi vix sufficiant.
PETR. DAMIAN. opusc., col. 220a A.II per le bevande
a Iste cupa non curat de calicem / vinum bonum bibere
suaviter, / set patellis atque magnis cacabis / et in eis ultra modum grandibus.
RHYTM. Mer. et Car. 59,591,4 Altri usi B per la produzione del sale
vd. LPol II,3, col. 3,15-17
G in omicidi o
punizioni
vd. LNed. II,8, p. 540,C 3,37-40 Altri significati
L.I calice sacro vd. GlHung, p. 88a
L.II cavo a cui si lega
la ruota idraulica di
un mulino
vd. GCat I,3, coll. 327,31-328,10
L.III luogo di scarico di un mulino
vd. GCat I,3, col. 328,10-34
L.IV erba vd. ARN I, p. 55a (s.v. cacabus); DUC II, col.10c (s.v. cacabus 4)
L.V uccello notturno
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
L.VI tegola vd. LPol II, col. 3,1722
L.VII tipo di tributo
vd. DUC II, col.10c (s.v. cacabus 2)
M Sinonimi a caldarius CGL II 563,33 b catillus CGL V 349,31 c cucuma CGL II 575,50 f olla CGL III 270,54; V 444,11 (GL V 190,C,5) g polubrum CGL II 359,5
N Traduzioni a Hic cacabus .bi - gallice cauderons. ANON. MONT.
dict., p. 42,C I,3 b λέβης CGL II 359,5; III 231,3 c λοπάς CGL III 194,1 d πανθέψης CGL III 325,15; 379,59 e χύτρα CGL II 563,33; III 215,26; 231,3; 270,54; 403,59; 650,9 O Definizioni
nelle fonti antiche a Vas ubi coquebant cibum, ab eo caccabum appellarunt. Var. L.L. p. 39,XXV,127 P Definizioni
nelle fonti medievali
a Caccabus et cucuma a sono feruoris cognominantur. GL I 89,CA,20; 124,CO,28; ISID. etym. XX,8,3; HRABAN. univ. XII,7, col. 602d
b Cacabus et cucuma a fono fervoris dicuntur in greci et
latinis habentur incertum est a quibus sit mutata. Cacabus vas de testa et de aeramento sicut olla.