calix
1. A Lemma calix
B Varianti grafiche calex, calips, callix, calx, culix, kalix
C Categoria lessicale sostantivo
D Etimologia a probabilmente dalla radice indoeuropea *k⁰lik- DELL, p. 87a
b connesso con la radice di airl. kalásah, gr. ϰύλιξ,
ϰάλυξ, u. skal-ҫe-ta scalse-to, "ex patera" LEW I p. 138
c probabilmente da una radice comune al gr. ϰύλιξ,
ϰάλυξ, ind. kaláśaḥ “olla”, kalikā “calyx” ThLL III,161,71-72
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
F Esiti nelle lingue di attestazione
medievale, moderna e
contemporanea
a aalt. ted. kelih, brit. celeguel, irl. cailis, calich DELL p. 87a
b aalt. ted. kelih, angl. kalkr, asass. kelic LEW I, p. 139 c dalmat. cauko, gall. cegaíl; gen., istr., log., gen. REW, p.
141,1519
2. Significato «vaso potorio»
Contesti d’uso
A vaso di uso
alimentare A.I per bevande
non precisate a adferte calices ... CGL III 286,7; 656,12
b lava calicem ... CGL III 218,8; 233,7,17-18
c lavate calices ... CGL III 286,16; 656,12
d Alia parte scyphorum genera, scilicet phialas,
pateras, crateres, cyathos, cymbias, calathos, calices, scalas, ampullas.
ADAM PARVIPONT. utens., p. 212
A.II per l’acqua a Et cum peruenerint ad alterius monasterii aut
monachi regias, ita hilari et clamosa uoce de foris "Benedicite" clamant, et quasi iam illum calicem in manum acceperint, quem mox ingressi monasterium pro siti sunt petituri.
REGULA Mag. I,51
b Sic etiam et per ecclesiarum xenodochia discurrens,
suis manibus ministrabat infirmis, ollas eorum extergens, jus gustans, offerens coclearia, panem frangens, cibosque ministrans, calices diluens, et alia cuncta faciens quae servis et ministris mos est solemniter operari.
CASSIOD. hist. eccl. trip. IX,31,3, p. 547,11
c Qua sibi renuntiante, parata mensa, missis
cochlearibus, scutellis, scamnis, potu et calicibus, sola subsequens intromittebatur furtim, quo se nemo perciperet.
VEN. FORT. Radeg. I,19, p. 370,31
d Quis male habens, quamvis vita desperatus, si
pallam subteriorem custos ejusdem sacri sepulcri intinxit in calice aquae, et dedit ei febricitanti poculum, non statim ut bibit ante sanctum ejus sepulcrum jacens sopor accessit, morbus recessit?
BAUDOV. Radeg. II, col. 680b
e Implentes que calicem aqua, immiserunt pauxillulum
panis illius, et dederunt ei bibere. Cuius statim ut uiscera gustus ille aquae per panem sanctificatus attigit, fugit dolor interaneorum omnis, fugit exteriorum tabitudo membrorum.
BEDA Cuthb. XXXI, p. 256,15
f Mense Julio omnibus diebus mane jejuni, plenum
calicem de aqua frigida bibant. COMPUT. vulg. col. 772a
g Tunc unus de diaconibus replevit calicem aquae et
inmersit; dedit bibere egroto, et statim ut bibit, ad pristinam rediit sanitatem et Deo gratias egit.
BOBOL. Germ. XV, p. 39,24
h Qua inlata, ubi primum os eius adtigit, mox oculos
aegrotus aperuit, absoluta etiam lingua, rogat sibi adhuc exinde ministrari; acceptoque calice, ut bibit, statim omnis febris aufugit; et sic, admirante familia,
GREG. TURON. Mart. II, 39, p. 173,11
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
sanus a lectulo in quo iacebat erectus est.
i Cumque hi qui diversi generis potiones ei a rege
deferebant de verbo regis eum rogarent, ut totam fialam biberet, ille in honorem regis se totam bibere promittens, parum aquae libabat de argenteo calice.
PAUL. DIAC. gesta Lang. V,2, p. 182
l Statim temperata in uno uase pusca calida aut, si
uoluerint fratres, cum iutta, quae semper amplius propter sitientes fieri debet in pulmentariis, fortiori aut galleta aut calices sitientibus porrigatur.
BENED. ANIAN. conc. 49, p. 429,79
m Si uero frater amplius sitierit in ipsa nona,
antequam ueniat, ut diximus, decima, et bibere si uoluerit aquam, non ab orceo uno haustu, sed ad calicis aut galleta aut caucelli bibant mensuram, 24 quia quod extra mensuram est, hoc est nimium et iniustum et desideriis satisfactionem ad corruptelam uidebitur adimplere.
BENED. ANIAN. conc. 49, p. 430, 101
n At vero fratres inaequaliter diffinitionem viri Dei
considerabant: alii singulos calices bibebant, alii binos, ceteri namque ternos; 10in quos irruit sopor trium dierum et noctium, in alios quoque duorum dierum <et noctium>, in reliquos vero unius diei et noctis.
NAVIG. Brend. A XIII,9
o Ad mensam dextrorsum et sinistrorsum Fratres cum
Archiepiscopo sedere, ac communi calice et scutella una cum eo coguntur sumere cibum.
MILO CRISP. Lanfr. IV, col. 841a
p Cumque inter medium montium loca arida, inuia et
inaquosa transiret, praedictus homo aegerrimus, tum proprii languoris ac sitis uredine oppressus, tum aestiuis ardoribus solis exhaustus, nunc amaris fletibus, nunc blandis precibus sanctum Mohculleum, ut frigidae calicem aquae, quo reficeretur, a domino sibi impetraret, orauit.
VITA Moch. et Magn. p. 140
q Et illa: Domine mi, inquit, vtinam tantum panis
haberem, quod vel calicem aquæ desiderarem. VITA Carol. Villar. III, p. 979
A.IIII per il vino a A vino autem sanus semper abstinuit. Si quando
vero, compellente infirmitatis necessitate, vino modico uti compulsus est, calicibus plenis aqua, superfundens quippiam meri, nec saporis ejus, nec odoris jucunditate fruebatur.
FERRAND. CARTH. Fulg. XVI,83,6
b inde calix niveus variat per vina colores, / hinc
mentita bibunt patera fucante Falerna. VEN. FORT. Mart. II, p. 317,84
c Nunquid hos atque illos cibos non accepistis?
Nunquid tot calices non bibistis? GREG. I Ben. II, col. 158a
d Tunc hospes ille qui venerat, accepto calice,
paululum vini de vase illo auferens, frustram benedicti panis effractam posuit in eo.
GREG. TURON. Mart. IV,21, p. 205,9
e Sed tamen presbiterum quendam fidelem virum ad se
evocare praecepit, eidemque monacho calicem vini et fracmen panis per eundem transmisit praesbiterum eique mandavit, dicens: "Vade et dic monacho illi, ut sumat partem panis istius et vini, et cras, iubente Deo, cum ad eum visitandum perrexero, obviam mihi procedat, et in lectulo iacere non patiatur". Quod ita factum est.
VITA Amand. Traiect. XXV, p. 448,17
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
f Isti autem sunt dies tredecim, in quibus eis propter
amorem Dei et honorem sanctorum dierum, excepto provenda sua, si non amplius, vel talis consolatio danda est: id est inter duos, panis unus vassallorum talis qui fiunt ex modio uno triginta; et unicuique cujuslibet generis pulmenti media libra: et unicuique plenus calix, si fuerit unde, de vino, sin autem de cervisa fratrum.
ADALHARD. consuet. II, col. 537f
g Pauperi porrigunt calicem, et bibunt illi usque ad
ebrietatem. SMAR. reg. Bened. col. 710a
h Dans autem eis singulos vini calices bibere, iterum
foras leniter exire iubet. VITA Alc. XVIII, p. 194,2
i In prandio quoque meo multum aurum expendebatur,
et pro illo dedit mihi Deus modica olera haec et parvulum calicem vini.
GRIML. reg. XLVII, col. 639a
l Nonne his, qui morantur in vino et student calicibus
epotandis? PETR. DAMIAN. epist. I,10, p. 129,5
m Porrigit illico inclitus Præsul calicem vini, jubetque
sitibundam sitim ex eo refocillare. FOLCARD. Ioh. Beverl. I, col. 170d
n Quibus impletis usque ad summum, Joannes, qui et
gratia Dei, extensa manu benedixit et propinari præcepit. Hauriunt pincernæ crescentia hydriarum fluenta fœcundis calicibus, et per lætos convivas propinando redeunt frequentius: hauriunt in exhauste, nihilque in hydriis apparet toties hausisse; nam semper redundant ad summum usque.
FOLCARD. Ioh. Beverl. II, col. 171b
o Puer uero qui iam cibis fortioribus enutritur ad
bibendum uini calicem aptior inuenitur ei que talis potus proficere non mediocriter aestimatur si tamen in sumendo modus et temperantia teneatur.
PHIL. HARV. oboed. VII, col. 854
p Cum tamen historias nota transcurris arena, nonne
legis Bachi calices et pocula plena plus fecisse mali quam noxia queque uenena?
ROB. BELLAFAG. cervis. 3
q Qui cum omnibus distribuisset, omnesque cum
gratiarum actione ipso distribuente singulos calices bibissent plenos, vinum tamen tanti Sacerdotis merito dispertiendo creuit ex tam paruissimo vasculo.
VITA Herm.** IV, col. 581a
q Qui cum mediam eius partem bibisset, calicemque
Fratri deferenti reddere voluisset, Sacerdos Dei, vt adhuc biberet hortatus est, eleuataque rursum dextera, secundo super prædictum calicem signum impressit Crucis. Necdum manum retraxerat, et ecce subito calix ita repletus est, vt vbertim exundans ex eo vinum super brachia prædicti viri effunderetur.
VITA Herm.** IV, col. 582c
A.IV per l’aceto a Quodam vespere cum prædicta D. Perfecta, Helenæ
in oratione positæ, sub horam noctis secundam, portaret pomum unum cum calice fellis atque aceti, uti solebat quotidie in cœnulam; invenit illam vultu supra modum læto, dixitque Helena.
FRANC. SIM. ROM. Helen. III, col. 253e A.V per la birra a Diebus uero festiuis panem de frumento, licet raro,
et partem piscis manducabat, et pro potu calicem ceruisie siue de sero bibebat.
VITA Finn., p. 106,29 A.VI per il succo a Erat enim cum illis in civitate lignum, cujus VITA Rod., p.
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
prædulci succo in vas quoddam sub se positum
stillante, quotidie cum suis hospitibus pascebantur: et de isto mirabili liquore, saporem vini habente, suum plenum calicem unusquisque sumebat, oleraque similiter comedebant.
163,12
A.VII per il latte a Mox ad viri Dei jussionem cerva substitit, et quasi
domesticum animal ejus ad se accessu minime expavit. Tunc vir beatus, etiam in hoc facto benedicens Deum, accessit, et de ubere ejus lac tantum expressit, ut comitibus suis, præ sitis ariditate laborantibus, singulis singulos calices offerret; et ab imminenti necessitate, usque ad satietatem refectos, in nomine Domini liberaret.
VITA Pamph.** col. 585e
Altri usi
C per un uso medico vd. MLW II,1, col. 83,4-9
F vaso di uso rituale vd. BL Lex, p. 127a; DUC II, coll. 31c-32b (s.v. calix
1); DBrit II, p. 245a ; LDan II, p. 87b; LPol II,1, col.
49,1-8; MLW II,1, col. 83,1084,39 Altri significati
I unità di misura vd DBrit II, p. 245a ; DUC II, col. 32b (s.v. calix 3); MLW II,1, col. 83,4- 6
L.I vaso orinale vd. ARN I, p. 57b
M Sinonimi a crater CGL V 448,22 (GL V 207,C,983) b cyathus CGL V 349,30; 418,22; 426,64; 428,69 d phiala CGL IV 167,19 (GL III 77,SC,2) ; 568,6; V 331,6; GL V 125,CA,38 d poculum CGL II 414,43 (GL II 43,CA,33); IV 145,21 (GL III 68,PO,1); 315,38 (GL II 43,CA,33); 554,11; GL V 323,P,749 e pyxis CGL V 234,2 (GL I 445,PI,299) f scyphus CGL IV 145,21 (GL III 68,PO,1); 167,19 (GL III 77,SC,2); 554,11; V 331,6; V 125,SCI,38 N Traduzioni a άμβιξ CGL II 356,37; III 326,32;
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
508,2 b asbestos CGL III 489,50 c κάλιξ CGL II 337,55 d κύλιξ CGL II 356,37; 490,36; 537,39; 549,54 e κυπέλλος CGL II 549,54 f ποτήριον CGL II 356,37; 414,43; 499,19; 514,51; 542,25; 545,21; 549,54; 563,18; III 217,54; 218,8; 233,7; 233,18; 286,7; 286,16; 326,33; 403,57; 652,11; 656,12 O Definizioni nelle
fonti antiche a Calix a caldo, quod in eo calda puls apponebatur et caldum eo bibebant. Var. L.L. p. 37,XXV,116
b Calix κύλιξ. CHARIS. gramm. p. 450,42 c Calix ποτήριον. CHARIS. gramm. p. 4561,1 P Definizioni nelle
fonti medievali a Calice genus mini (vinarii?) ... CGL V 174,7 (GL I
91,CA,202)
b Calices portator mensae ... CGL II 572,26
c Calices et calathi et scalae poculorum genera, antea
ex ligno facta, inde et uocata; graeci enim omne lignum κᾶλα dicebant.
ISID. etym. XX,5,5
d Saepe diximus calicem mensuram esse potabilem,
quae aegra siti corpora reparantur: dictus a calida potione qua frequenter utimur conuiuantes.
CASSIOD. psalm. LXXIV,163
e Calix , quod in eo calidus bibitur. PAUL. FEST., p. 41,4 (GL IV 151)
f Calix dicitur a Greco, quod est cylix; patena a
patendo, quod patula sit; ampulla quasi parum ampla. WALAFR. STRAB. eccles. 1 II,25, p. 503,34
g Calicem quidem ambo dicunt quod uas ad potandum
semper habetur. RADBERT. Matth. X,2066
h Calix uas poculi, dictus eo quod calida in eo
dabatur potio uel ΑΠΟ ΤΟΥ ΚΑΛΙΝΟΥ id est a ligno. CHRIST. STABUL. gen. XXIII, p. 425,232
i Calices poculorum genus ante factum Priscianus hic
calix, icis unde fit diminutivum caliculus electiora pocula.
PAPIAS1
(elem.) , p. 46b
l Calix vas a calida potione dictus significat potionem
vel passionem. PAPIAS
1
(elem.), p. 47a m Calon [...] et hic calix -cis, quoddam genus
poculorum quod olim fiebat ex ligno, et derivatur a caleo …
HUGUT. PIS. deriv. II, p. 153,C 6,1
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
n Calix etiam est vas ad potum, paropsis ad cibum. THOM. AQU. cat. Matth. XXIII,8,70 o Calix cis masculino genere quoddam genus
poculorum quod olim ex ligno fiebat unde a calon quod e ligno derivatus ut potest derivari a caleo es solebat eum calidam et frigidam potionem miscere in calice unde et calix dictus est a calida potione et miscere dictus est pro ministrare et propinare vinum et eciam adhuc miscemus calida frigidis et econunso quia vinum et aqua et econunso et corripitur li. Unde Oracius fecundi calicis quem non fecere disertum et desinit in IX corripitur naturaliter secundum Pristianum.
IOHANNES BALBI cath.
p Hic calix .cis est genus poculorum eneum ex ligno
factum, et dicitur a *calon grece quod est lignum latine.
ANON. MONT. dict., p. 42,C II,32-33 q Calix, calicis - calisse, hanap .i. quoddam genus
poculorum et corripitur `li' et dicitur a *caleo .les Caliculus .li - diminutivum - petit calisse ou hanap.
FIRM. VER. dict., p. 49b,58- 59
r Calix .icis - calice quoddam genus poculorum et
dicitur a *caleo .les vel a *calon, quod est lignum. LE TAL. dict., p. 38a,18-19 Q Descrizione
dell'oggetto
a vd. 2.A.IIi b vd. 2.Pc,m,o,p
3. Bibliografia
BL Dict, p. 124b; BL Lex, p. 127a; Daremberg-Saglio I,2, pp. 850a-852a; DELL, p. 87a; Ditchfield 2007, p. 144; cDUC II, p. 31b-32b (s.v. calix 1,3); Gay I, pp. 252-255 (s.v. calice); GLGMIA, p. 90c; GLL, p. 36a; Guillaumin 2010, pp. 64-65,261,262-264; Hilgers 1969, pp. 44-45 e 130-134,72; KW, p. 181b; LBoh I,4, pp. 481b-482a; DBrit II, p. 245a; LDan II, p. 87b; LD, p. 270a; LEW I, p. 138; LHung II,1, p. 16b, 1-25; ARN I, p. 57b; LLMARL, p. 116a-b; LPol II,1, col. 49,1-16; GSuec I,2, p. 111b; LTL I, p. 497a-b; NM I, p. 153a; MLW II,1, col.82,52-84,39; REW, p. 141,1519; ThLL III, pp. 161,71- 165,37.
calpar
1. A Lemma calpar
B Varianti
grafiche calcar (CGL II 96,32 (GL II 207,72) et cf. passim), calpcar, calper (CGL II 96,34 (GL II 207,74))
C Categoria
lessicale sostantivo
D Etimologia a dal gr. ϰάλπη, ϰάλπις; desinenza -ar forse dovuta ad
un'intermediazione osca (casnar?) o etrusca DELL, p. 88a; LEW I, p. 142
2. Significato «vaso per il vino»
Contesti d’uso A. vaso di uso alimentare
A.I vaso vinario a vd. 2.Pb
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
L.I vino a Calpar vinum antiqui ita dicebant. CGL V 52,3;
GL I 95,CA,511
M Sinonimi a dolium CGL V 653,43
O Definizioni
nelle fonti antiche a Calpar nomine antiquo dolium. NON. MARC. compend. doct.
XV, p. 876,28 P Definizioni nelle
fonti medievali a Calcar θυσίαι ἀπαρχῶν οἲνου. CGL II 96,32 (GL II 207,72
calcar (-par))
b Calpar vinum quod primum libatur e dulio. CGL V 14,10 (GL IV 56,24); 51,13 (calcar)
c Calpar vinum antiqui ita dicebant. CGL V 52,3
d Calpar vinum novum quod ex dolio demitur sacrificii
causa antequam gustetur. Iovi enim prius sua vina libabant, quae appellabant festa Vinalia.
GL IV 171,C
e Calper οἶνος ἐν θυσίᾳ. CGL II 96,34 (GL II 207,74
calper (-par))
f Calpar genus vasis fictilis. PAUL. FEST., p. 40,27 (GL IV 150,C)
g Calpar vinum novum, quod ex dolio demitur sacrificii
causa, antequam gustetur. PAUL. FEST. p. 57,16
h Calpar genus fictilis vasis. OSBERN. deriv. I, p. 177,c 554
Q Descrizione
dell’oggetto a vd. 2.Pf,h
3. Bibliografia
Daremberg-Saglio I,2, p. 894b; DELL p. 88a; GLGMIA p. 91b; GlHung, p. 91c; Hilgers 1969, p.
134,73; LBoh I,4, p. 484b; LD, p. 272a; LEW I, p. 142; LTL I, p. 500b-c; ThLL III, p. 183,56-66.
canistellum
1. A Lemma canistellum
B Varianti
grafiche caniscelum (CGL III 218,43), canistrellum (SPEC. perf. 3,55, p. 17)
C Categoria
lessicale sostantivo
D Etimologia a diminutivo da canistrum DELL p. 93a
(s.v. canistrum); LEW I, p. 154 (s.v. canna) F Esiti nelle lingue
di attestazione medievale, moderna e
contemporanea
a afr. chanestel, prov. canistel; belm., log., veron. REW, p. 149,1593
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
Contesti d’uso
A canestro di uso
alimentare
A.I per il pane a Unus de vobis panem frangat et in canistellum inferat. CGL III 653,11
A.II per il pesce a Et licet abbas et monachi ipsam beato Francisco et
fratribus suis libere concessissent tamen beatus Franciscus tamquam bonus et peritus magister volens domum suam id est religionem suam fundare supra firmam petram id est supra maximam paupertatem mittebat annuatim dicto abbati et monachis unam fiscenulam seu unum canistrellum plenum pisciculis qui vocantur lascae in signum maioris humilitatis et paupertatis ut fratres nullum proprium locum haberent nec in aliquo loco manerent qui non esset sub dominio aliquorum ita quod fratres non haberent umquam potestatem vendendi vel alienandi quoquo modo.
SPEC. perf. 3,55, p. 17 M Sinonimi a canistrum CGL V 626,38 N Traduzioni a ϰανίσϰιον CGL III 203,25; 218,43; 653,11 b ϰανοῦν CGL II 338,33 P Definizioni nelle
fonti medievali a vd. canistrum, 2.Pf,c,l,m
3. Bbibliografia
BL Dict, p. 127b; BL Lex, p. 135a; DELL, p. 93a (s.v. canistrum); GLL, p. 37b; Hilgers 1969, p. 135,76; LD, p. 279a; LEW I, p. 54 (s.v. canna); LPol II,1, col. 103,14-15; LTL I, p. 514b; MLW II, col. 166,36-47; REW, p. 149,1593; ThLL III, p. 259,4-12.
canistrum
1. A Lemma canistrum (-er, -us)
B Varianti
grafiche camistrum, canestrum, caniscrum, canisdrum, cavustrum
C Categoria
lessicale sostantivo
D Etimologia a dal gr. κάναστρον, derivante dal gr. κάννα DELL, p. 93a;
LEW I, p. 154 (s.v. canna)
E Derivati e
composti a canistellum, canistraria DELL, p. 93a
b canistellum LEW I, p. 154 c canistellum, canistraria, canistrifer ThLL III, p.
259,82 F Esiti nelle lingue di attestazione medievale, moderna e contemporanea
a it. canestro, prov. canasto, sp. canastro; alsaz. DELL, p. 93a
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
canasta; aengad., tortos. 49,1594
2. Significato «canestro» Contesti d’uso A canestro di uso alimentare A.I per il trasporto del cibo A.I.1 per cibi
non precisati a Altera etiam vice vidit quendam canistrum plenum omni genere ciborum ferentem et dicentem sibi: dicit princeps, qui te cecidit, tolle, comede, quia nesciens fecit hoc. IACOB. VAR. legend. XCII, p. 399,9 A.I.2 per il pane e piatti a base di impasti
a Et ecce quaedam mulier apportans magnum canistrum
plenum de pulchro pane et piscibus mastillis gymarorum melle et uvis quasi recentibus quae miserat ad beatum Franciscum quaedam domina cuiusdam castri quod distabat ab eremitorio quasi septem milliaria.
LEGEND. Perus. XXVI,19
A.II per il consumo del cibo
a Et his dictis ecce quidam asportabat canistrum in quo
erant tres magni squali bene parati et cuppi de gammaris de quibus libenter comedebat sanctus pater quos miserat ad ipsum frater Girardus minister Reate.
LEGEND. Perus. XXIX,1 A.III per la conservazione del cibo A.III.1 per il
pane a Simul et annonas panis omnium positas in canistro pendenti supra mensam abbatis, ut cum omnia exiens abbas inuenerit praeparata, non sit locus irae uel occasio coleris uel clamoris, sed sit monasterium taciturnitatis et pacis.
REGULA Mag. CVI,21,13
b Hoc eodem anno accidit miraculum de panibus; dum
enim esset in mensa cum fratribus suis et panis deficeret, apparuerunt subito duo iuvenes cum duobus canistris panibus plenis, qui sicut subito apparuerunt ianuis clausis, ita et disparuerunt, et unde intraverint vel exiverint, sciri non potuit nec ulterius inveniri.
ANNAL. Thol., p. 106,3
A.III.2 per la
frutta a Datur exemplum de canistro pomorum oblato abbati qui communicat monachis, nam abbas <magis> honoratur et tamen omnes pariter gaudent, sicut secundum Innocentium maior <honor> est esse canonicum ecclesie cathedralis quam alterius, licet equaliter habundent. ARNOLD. GEILHOV. Gnot. X,30, p. 442,317 A.III.3 per i latticini e le uova
a Ruris delicias affert cum lacte butyrum / oua que
caseoli plena canistra premunt.
VERS. Bav. Gand. p. 380,31 A.III.4 per il
miele a cerea gemmatis flavescunt mella canestri … ALDH. SCIR. virg. IV, p.
231,12 Altri usi
F cesta per il pane benedetto
vd. BL Lex, p. 135a; DUC II, col. 90c Altri significati
I moggio vd. GlHung p. 98b; LHung II,1 p. 31a ,13-15
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
L.II alveo vd. LBoh I,4, p. 516b
L.III alveare vd. DBrit II , p. 258b; MLW II, col. 166,69-71
L.IV griglia vd. MLW II, col. 166,68-69
L.V setaccio vd. LBoh I,4, p. 516b; MLW II, col. 166,71-72
L.VI disco da cui pendono le lampade vd. BL Lex, p. 135a M Sinonimi a calathus CGL IV 31,7 (GL III 18,CA,115); 20; 213,28 ; 492,49; V 173,41 (GL I 90,CA,129); 444,22 (GL V 190,C,31); 493,36; 653,46; b canistellum CGL V 626,38 c cartallum CGL IV 31,7 (GLIII 18,CA,115); 10 (GL III 18,CA,118); 214,15 (GL V 35,C,40); V 493,56 ; d ferculum CGL V 174,24 (GL I 94,CA,443); 522,14 e quasillus CGL V 493,36 f sporta CGL V 174,25 (GL I 94,CA,442) N Traduzioni a ϰανίσϰιον CGL III 321,46 b ϰανοῦν CGL III 321,45; 324,52; 527,10 P Definizioni nelle
fonti medievali a Canistrum fissis cannis contexitur unde et nuncupatum alii grecum asserunt. CGL V 174,26 (GL I 94,CA,444); ISID. etym. XX,9,8
b Canistrum virgis palmarum texitur. CGL V 354,21
c Cana dicunt Graeci, nos canistra et per deminutionem
canistella.
PAUL. FEST., p. 40,5 (GL IV 148,C)
d Canistrum fixis cavis contexitur unde et dicitur. PAPIAS1
(elem.), p. 48b
e Canistrum, uas perplexo uimine factum. ANDR. S. VICT. hept(ateuch). Levit. 656
f Item a canna hoc canistrum, quia de cannis fixis
texitur, vel a canus -a -um dicitur quia cana, idest poma que sunt cana idest lanuginosa, ibi ponuntur, unde hoc canistrellum li diminutivum.
HUGUT. PIS. deriv. II, p. 167,C 28,18
Erica Fornasari, Il lessico dell’oggettistica alimentare nel Medioevo latino, Tesi di dottorato in “Storia, Letterature e Culture del Mediterraneo”, Università degli Studi di Sassari
g Dicitur sportula quasi cannis textum. Unde Isidorus
dicit in XX Etymologiarum (9,8): "Canistrum fissis cannis contexitur. Unde et nuncupatum est. Alii grecum