• Non ci sono risultati.

QUÉTIF-ÉCHARD,Scriptores53:

Descrivendo le opere di Guerrico raccolte in un manoscritto della Sorbona, ora Paris,

Nat. lat. 15604, dopo il Commentarius in Canticum:

4. Sequitur immediate Commentarius in librum Sapientiae. Pr. Incipit liber Sapientiae, Cantic. 5. Comedite amici et bibite et inebriamini carissimi. In hiis verbis quatuor ostendenda sunt etc. Finis. Ponuntur duo effectus sicut prius super malos.

Non essendo il Commentarius in librum Sapientiae esplicitamente attribuito a Guerrico, gli autori, pur ritenendo verosimile la paternità del maestro domenicano, non osano considerarlo tra le opere certe del maestro di Saint-Quentin.

GLORIEUX,Répertoire54:

e) Postill. in lib. Sapientiae

Inc.: Cant. 5: Comedite, amici, et bibite… In his verbis quatuor consideranda Ms.: Paris Nat. lat. 15604 (f. 236d-271)

KAEPPELI,Handschriftliche in der Biblioteca Nazionale in Neapel55:

53

QUÉTIF –ÉCHARD,Scriptores ordinis praedicatorum cit. (alla nota 4), p. 114, col. 2.

54

Descrivendo Ms. Napoli, Nazionale VII A 16:

5. Bl. 75ra: liber sapiencie incipit. [Diligite iusticiam. liber iste ut dictum est dividitur in tres partes. primo invitat ad gustum sapiencie, usque in finem V. capituli … Unvollständig, bricht ab im 2. Kap.

HENQUINET,Les écrits56:

Descrivendo Napoli, Nazionale VII. A. 16 e sotto la voce relativa al Commento al

Cantico:

Puis vient immédiatement sans aucun intervalle la rubrique: Liber sapientie incipit. Puis le texte commence: «Diligite iustitiam. Liber iste, ut dictum est dividitur in tres partes, primo invitat…» Finit incomplet, f. 77 [76]d.

(…)

Quant au livre de la Sagesse dont le texte suit sans aucun intervalle le texte du Commentaire sur le Cantique des Cantiques, il est peut-être de Guerric. Mes notes ne me permettent point de me prononcer davantage malgré la force d’arguments externes. Il est possible que le début de ce commentaire m’ait échappé, je crois même qu’il en est ainsi. Voici mes raisons: Dans le manuscrit parisien son prologue est le suivant: Cant. 5. Comedite, amici et bibite et inebriamini, ce qui motive les paroles: inebriamini, quantum ad tertium. Le Commentaire sur le Cantique des Cantiques peut donc être considéré comme complet et celui sur la Sagesse comme non-acéphale. Ainsi se trouve confirmée l’authenticité du Commentaire sur la Sagesse, dont Echard doutait encore quelque peu.

SMALLEY,Commentaries on the sapiential Books57:

WISDOM?(incomplete in the Naples MS, foll. 75-77 [76]v, and in the Paris MS, foll. 236v-

43, where it ends at vi, 15. The Paris MS has been used here). Prol. inc.

Cant. v: Comedite, amici, et bibite … In his verbis iv consideranda sunt … Text inc.

Diligite iustitiam. Liber iste, sicut dictum est, dividitur in tres partes… Expl.

…Qui de luce vigilaverit. Primo dicit quid magna. (…)

The commentary on Wisdom is anonymous in the copies we possess; but the date of the MSS and the proximity to works ascribed to Guerric make the attribution seem very probable.

55

KAEPPELI,Handschriftliche Mitteilungen über Werke von Dominikanerschriftstellern cit. (alla nota 12),

p. 446. 56

HENQUINET,Les écrits cit. (alla nota 2), pp. 192-193.

57

STEGMÜLLER,Repertorium58:

2672. Comedite amici, bibite et inebriamini, carissimi. Cant. 5 [1] – In his verbis quattuor

consideranda sunt supra librum Sapientiae; scilicet primo causa efficiens, secundo causa materialis, tertio causa finalis, quarto causa formalis sive modus agendi. Haec enim verba sunt amantis… inebriamini quantum ad tertium.

- Diligite iustitiam – Liber iste sicut dictum est dividitur in tres partes. In quarum prima primo monet disponi ad gustandum, secundo ad ipsum gustabile.

Paris nat. lat. 15604 f. 236-245: GUERRICUS,Sap. c. 1-10.

2673. Comedite amici, bibite et inebriamini, carissimi. Cant. 5 [1] – In his verbis possunt

notari quattuor. Primo causa efficiens libri Sapientiae… quantum ad tertium.

- Diligite iustitiam – Liber iste, ut dictum est, dividitur in tres partes. Primo invitat ad gustum

sapientiae.

Expl: Exod. 3: Videns vidi etc. Et haec ratio totius in omni loco.

Firenze, Laurenziana Conv. Sopp. 280 (S. Maria Novella) f. 29-47: ANON.Sap.59 Napoli, Naz VII A 16 f. 75-76: (GUERRICUS),Sap. c. 1-2.

KAEPPELI,Scriptores60:

1373. In Sap.

Inc. prol.: Comedite, amici, bibite et inebriamini… In his verbis quattuor consideranda sunt supra librum Sap., scil. primo causa efficiens, secundo causa materialis, tertio causa finalis, quarto causa formalis sive modus agendi. Hec enim verba sunt amantis.

Inc. op.: Diligite iustitiam. Liber iste, sicut dictum est, dividitur in tres partes, in quarum prima monet disponi ad gustandum, secundo ad ipsum gustabile.

Mss.:

Firenze, Bibl. Medicea Laurenz., Conv. soppr. 280 (xiii), f. 29ra-47va (anon.). Napoli, cod. cit., f. 75ra-76 (Sap. 1-2, anon.).

Paris, B. N., lat. 15604, f. 236vb-245vb.

Come si può verificare, la Postilla in Librum Sapientiae ha diviso gli studiosi sia nell’individuazione dell’incipit e dell’explicit che nella questione relativa alla sua paternità. Tre sono le ragioni principali della confusione:

58

STEGMÜLLER,Repertorium cit. (alla nota 15), pp. 374-375.

59

Per la descrizione del codice fiorentino, cfr. F. DEL FURIA, Supplementum ad Catalogum Codicum Graecorum, Latinorum, Italicorum etc. Bibliothecae Mediceae Laurentianae, II/B, f. 357. Per i dati relativi alla Postilla in librum Sapientiae, cfr. ibid., f. 357r: «II. pag. 29. Postilla item incerti Auctoris super Librum Sapientiae.

Inc.: ‘Comedite amici et bibite et inebriamini etc. In his verbis possunt notari quatuor, causa efficiens Libri

Sapientiae, secundo causa materialis, tertio finalis, quarto formalis.’ Des: ‘honorificasti quantum ad victorias, et non despexisti sed potius compassus es. Exod. III. Videns vidi etc. Et haec est ratio totius in omni loco. Explicit. Deo gratias.’».

60

1) nel codice parigino, la Postilla alla Sapienza inizia nella stessa colonna in cui si conclude la Postilla al Cantico; nel codice napoletano, la Postilla alla Sapienza inizia sullo stesso rigo in cui termina l’incompleta Postilla al Cantico;

2) l’incipit della Postilla in librum Sapientiae è un versetto del Cantico dei Cantici; 3) al f. 242va del codice parigino, alla fine del commento a Sap 5, segue una colonna vuota; il testo ricomincia al f. 243ra con il commento a Sap 6, 15.

Da un’attenta analisi dei manoscritti si conclude che la descrizione più corretta e completa della

Postilla è stata fornita da Stegmüller e successivamente da Kaeppeli.

Per quel che riguarda l’autenticità dell’opera, solo un eccessivo scrupolo filologico può metterla in discussione. Tre sono le ragioni che fanno di Guerrico l’assai probabile autore della

Postilla:

1) nel codice parigino, essa segue nella stessa colonna la Postilla in Canticum esplicitamente attribuita a Guerrico e precede la Postilla in Ecclesiasticum, anch’essa dalla sicura paternità del maestro domenicano, peraltro in un codice che contiene principalmente commenti scritturali del Nostro;

2) nel codice napoletano, la Postilla in librum Sapientiae segue quella al Cantico addirittura sulla stessa riga e precede la Postilla ai Romani dello stesso autore, anche in questo caso in un codice contenente per lo più reportationes delle lectiones di Guerrico;

3) la struttura del prologo e il metodo esegetico adottato accomunano tale scritto alle Postille esplicitamente attribuite a Guerrico.

Il fatto che la Postilla in librum Sapientiae risulti essere adespota nei tre testimoni potrebbe autorizzare a dubitare della sua autenticità. Tuttavia, il dubbio filologico potrebbe essere esteso anche ai testi attribuiti esplicitamente a un dato autore. Assumere come unico criterio nell’attribuzione di un testo l’indicazione manifesta dell’autore da parte dello scriba o di un rubricatore potrebbe apparire riduttivo e limitante in un ambito, quale quello dei testi esegetici medievali, così ricco di commenti anonimi che il ricorso ad altre argomentazioni e a un pizzico di intuito si rende alquanto necessario.

Documenti correlati