Tetiallornon sdegnòterrenconnubio;
Alloregli
medesmo
ilsommo Padre
Assentì,che Peleos’unissea Teti.O
nataa’piùbei dì schierad’Eroi,
Salve, o de’
Numi
prole,eo buonaMadre
,
Voi
sì, voi spesso invocheròcol canto,E
via piùte,de’ Tessalisostegno,
Per
faustenozze gloriosoe lieto,Peleo,cui
Giove
ilgenitore stessoDe’ Numi
cesse indon suapropria fiamma.Te dunque
TetidiNettun lafiglia Piùbella ingrembo
accolse? a te sposareLa degna
lor nipote indusser TetiaEd Ocean
,che ilmondo
tuttoabbraccia?Come
alprefissotempo
ildìbramato Spuntò,tutta Tessaglia entro s’affollaAl
tetto diPeleoLa
reggias’empieDi
festeggiante stuol.Reeanvi doni,E
co’donilagioja in volto espressa.riferirsiallaTessaglia, che puòdirsimadredegli Argonauti. Catullostessonellapoesiasopra Atifa direaquesto:Patriaomeagenetrix.
(5)Veggasil’eruditissimo Heyne nelle osserva-zioni ad Apollodoro p..3 13.e 314-*ove cita tutto quelchepuòillustrarPeleoeTeti,e le lornozze.
(6)Anche ipiù antichiScrittoriGrecitennero esser tutta la terracircondatadall’Oceano.Le te-stimonianzesipossonvedere appresso Bochart(
Ca-naan p."707.)e nella citata dissertazionedel
Ge-snerop.420.L’
Anonimo
invece dimari legge pater. n(2)
L’Anonimo
e Bernardo Pisano leggono: Qui -similioptataefinito tempore lucis-Adveneredomum
;e questicontenta:idestcirca vespertini.Dubito che questa lezionedebbaall’altra preferirsi.
54
DeseriturScyros(i);linqmintPhtlùotica
Tempe
,
Cranonisque
domos
,ac raoenia Larissaea.Pharsaliara coeunt, Pharsalia(2) tectafrequentant.
Rara
colitnemo;
mollescuntcolla iuvencis:Non
humilis curvispurgaturvinearastris:Non
glebam pronoconvellit vomeretaurus:Nonfalx
attenuatfrondatorurn arborisumbram
:Fqualida desertis robigo inferturaratris.
Ipsius atsedes,
quacumque
opulenta recessit Regia,fulgentisplendent auro,atque argento.Candet ebursoliis,collucent poculamensae:
Totadotnusgaudetregalisplendida gaza.
Polvinar vero Divaegeniale locatur Sedibusin mediis, ludo quod dente politum 'Pineta tegit roseo conchylipurpura(3)fuco.
Haec
vestis priscis horainura variata figurisHeroum
miravirtutes indicatarte.Namque
fluentisono prospectans litoreDiac Thesea cedentemcelericum
classetuetur Indomitosincordegerens Ariadna(4)furores,(1)Isolalungi«lalla Tessaglia;
ma
che fu go-vernatadai TessaliDolopi,comeavverteilVos*sio;perciòCatullonefaquiopportunamenzione.
(2)L’Anonimo eilPisanohannoPharsalica.
(3) Oltreil Volpi aquesto versoveggasisulla porporaildottissimoCerdaa VirgilioAen.4..V.2Ó2.
il eh.Fea aWinckelmannT.I.p 4 01,
P Amati:
De
restitutionepurptirartim,ilVossioaquesto luo-go,e loSchwcbelioall’IdillioI.di Bionev.3.(4)Vcdesi 1’abbandono dellafiglia diMinosse fra le pitturedell’ErcolanoT.II.tav.l5. etutto questo EpisodiodiCatullol’illustraamaraviglia. S’ingannanoperò queidotti espositori increder Ne-mesilaDeache standodietroadAriannale accen-nalavela neralasciatadaTeseosulnaviglio;quasi ledicache peressaella cbastantemente
vendica-DigitizedbyGoogle
co
La
FtioticaTempe
inabbandono
Rimangi e SciroediCranon)albergliiE
di Larissaimuri. Alla magione Farsalicavantuttia schiere a schiere.Restanoi campiincolti;ilcolloa’buoi S’ammorbidisce;nonilcurvorastro
Purga
1’umilivigne,enon leglebe Colvomero
inchinatoiltauro svelle;Non
degli arboriVombre
ilpotatoreCon
lafalce dirada; e1’atra e sozzaRuggine
scorre su inegletti aratri.
Ma
ilregio tetto diPeleo,dovunque
Riccos’interna,a fulgicl’oro eargento Brilla,gliscannialbeggiano d’avorio,E
riluconoinappi insulemense.
La magion
tuttadi regai tesoro Superbasirallegra.Al
granpalagio Inmezzo
situato èper laDea
Illetto geniald’indicoavorio Tersoe lucente,che covertoèd’ostro Inroseosucco di conchiglia infuso.
Questadivarie
umane
formeantiche Distinta coltre con mirabil arte Degli*Eroilevirtudialguardo espone.
Quivi Arianna appar,che dalsonante LitodiNassodivoratail core
D’
indomitifurorstarimirando Teseo fuggente convelociantenne;ta.Niuno ignoraclic daciòneprovenne1’ anne-gamento di Egeo. QuestaDearappresenta certa-mente unaFuria.Laspiegocosì dietro la testimo-nianza dello stesso Catullo;ilquale piùsottof*
adAriannainvocarleFurie:Eumenidesquìbua an-guille)redimitacapillofrons ctc.eaccennaposcia,
eh’essafuvendicatacollamortediEgeo; com’àvea
56
Nec dumetiam
sese,quaevisit,visere credit(l).Utpote fallaciquae
tum
primuin exeitasomuo Desertamin sola miseramsecernitarena.Immenjoratiuvenisfugieuspeilit vadaremis
,
Irrita ventosaelinquens promessaprocellae:
Quera proculexalga moestisMinoisocellis, Saxeauteflìgiesbacchantis
,prospicit,
Evoe
, Prospicit,etrnagniscurarmi! fluctuatundis,
Non
flavo(a)retinens subrilemvertice initràm,Non
contenta levivelaturapectus"auiictu,
Nonteretistrophio(3) luctantes( 4)vincta papillas:
Omnia
quaetotodelapsa ecotporepassim Ipsiusantepedes fluctus salisalludebant.,Sedneque tum
mitrae,nequeturafluitantisami*-ctus
Illa vicem curans,totoextepectore,
Theseu, Toto animo,
totapendebatperditamente.Ah
misera,assiduisquam
luctibusexternavitchiestocheTeseofunestasseseedisuoi.Forse fece gabbo aquegl’illustriAccademiciilvederlafigura alata.E'vero che Eschilo nelleEumenidiv.260.
negalealialleFurie;
ma
ledalotoEuripide nel*l’Orestealv.317.
(1)Questoverso,che variamentesi legge neico*
dici, èstato anchevariamente emendatopercon*
gettura daidotti.Il Volpi seguìlacorrezionedel Vossio;e noipureloabbiamdatosecondo quella
.
L’edizione principe,quelladel 1481.ed altri libri hanno;nec ciumetiam sestinesuitumcrediditesse.
L’Anonimo,
ilPoliziano,che aneli’essosegnò va*rianti nel citatoesemplareMagliabechianodella
pri-ma
edizione,e Bernardo Pisano lascianoilverso intatto.Non
dee dunque credersi allo Scaligero quandodice: Ultima parshtiittsver siculiconfidaest acorrectoribus.
Ionon oserei cangiarla; tanto più chefabuonsenso,com’haòttimamentespiegatoil
DigitizedbyGoogle
Nè
veder crede ancorciòch’ellavede.Come
coleiche purallor dalsonno Ingannevolriscossa ahisèmeschinaAbbandonata
scorge inerma
arena.
Ma T
ingratogarzon fuggendo,ilmare
Batteco’remi,elepromesse vane In predalasciaalleprocellee a’venti.•Luipurdall’alga ornailontano scopre
Con
mestilumi diMinos
lafiglia,Qual
diBaccanteimmago
in sassoincisa,
Lui scopre,e in alto
mar
d’affanniondeggia.
Non
ellahasottilmitraalbiondocrine,
Non
di lievemantelvelatoil petto,
Non
tienea frenle fluttuantimamme
Attortafascia;lequaituttecoseQua
e là giùdalbel corpoa’pie’disceseDe’
salsi fluttison trastullo egioco.
Ma
senza piùcurar mitra o mantello Galleggiantisulmar
, contuttoilcore,
Con
tuttiisensi suoi,contutta1’alma Dietroate solperduta, oTeseo,pende.Ahi
sventurata, cui levò disennoPisano,cioè:Esseapud se,cnmpotem esse
men-tis,addubitansanadirnesomniaret.
(e)Il capellobiondofuin pregio pressogli anti-chi;
ma
nonmancòdicelebritàancheil nero.Z,e-dafu.itnigra conspicienda coma, abbiamo in Ovi-dio.VeggansigliErcolanesinelTomo
3.delle pit-turepag.3. eilbellissimotrattatodecoma di A-drianoGiuniosul fine delcapo9.(3)Sull’uso diquestafasciavediildotto Fische-road Anacreonte ode 20.v. l3.
(4)Lactenteslpgge 1’edizione principeconaltre parecchi. Bernardo Pisanoglossa:Lactentes,niveas,
et lacteascontro grammatictilos
.
Non
sappiamo ab-bandonareluctantes.,
68
Spinosas Erycinaserensinpectore cura».
Il la tempestate ferox, et tempore(c)Theseu»
Egressuscurvis e litoribus Piraei (2) Attigit iniusti(3) regis Cortynia tempia(4).
Nani perhibentolimcrudeli pestecoactam Androgeoneae poenasexsolvere caedis, Electosiuveuessimul,etdecusinnuptarum Cecrnpiamsolitam esse
dapem
dareMinotauro(5).Qucis angusta(6)rnalis
cum
moenia vexarentur, Ipsesuum
Tlieseuspròcarie corpus Athenis Projicere optavitpotius,quam
taliaCretam('j) Funera Cecropiae ne-funeraportarentur.Atque
itanavelevinitens,ac lenibus auris,Magoanimum
adMinoa
venit,sedesquesuperbas.Hunc
simul ac cupidoconspexit luminevirgo Regia,
quam
suaves expiraus castus odores Lectulus,inmollicomplexumatris alebat:QualesEuvotae progignunt flumina myrtos,
Aura
vedistinctoseducitvernacolores:(1)Tempusdesignatannonimseriem,tempestas ori-nitemptis,la stagione. CosìBernardo Pisano.Qui peròsembratautologia,com’hagiudicatoilVolpi.
(2) E'notoesserquestaunaprolepsi,ossia antici-pazionenonraraneipoeti•,giacchéTeseosciolsedal Falero,enondalPireo costruito tantotempo do-poda Temistocle
.
(3)Atheniensiumscilicet temporarium,etpio af-fectu hostium prolatum.AlioquiMinoajustissimus fuit,unuaquee judicibtts inferis.NotadiBernardo Pisano.
Non
ilsolo Catullo;ma
anchealtriantichi.
hantacciato d’ingiustoMinosse. Veggasiilgrande SpanhemioaCallimaconell’inno aDianav.194.
(4)TectaleggonoilPolizianoeBernardo Pisano. (5)Dopo ladottissima e criticissima dissertazio-nedelSig. Ab. Lanzi sopraunvetusto vaso trova-to inGirgentiedesprimente Teseo che uccidei]
DigitizedbyGoogle
^
.h
Con
incessanti gemitiCiprigna Seminandoleincor pungenti cure!A
quell’etadeilfìerTeseopartito Da’curvilididelPireopervenneDel
Cretesemonarca
a’ tettiingiusti.
Poiché sidice
,cheilCecropio suolo
Da
cruda pesteundìlepene astrettoA
pagardell’uccisoAndrogeo
,inusoAvea
spedirgarzonielettiefioreDi
verginellealMinotauroin pasto.Da
taidisastri lacittadeaugusta Teseo mirando oppressa,amò
sua vita Avventurar perladilettaAtene,
Anzichéfossercotalmorte salme
Non
morte ancordilàportate aCreta.
Quinciei fidatoasottilproraea’venti
Andò
delgran Minosseal solioaltero.Or
tosto che concupid’occhioilvideLa
verginereai traimolliamplessi Dellamadre
educatain castoletto Spirante gratiodor,qual vago mirtoChe
d’Eurota1’umore
alleva,oquale Dipintofior cui molleaurettaavviva.Minotauro,è adimostrazione chel’antichità scrit-tacfiguratarappresentò questomostro
uomo
con capo bovino.(6)IlPolizianoeBernardo Pisano leggonoaugu -sta; equestiglossa:Augusta,sanctascilicetpropter MinervametaliorumDeorumculturn,nanietGraecr poetae tipà$ AStiVX$dixerunt.
(7) IlPisanolegge:PotiusquamtaliaCreta Fiute-rà nec furieràCecropiaeportarentur
}
echiosa:Por -tarentur a CretaipsiCecropiaetalia funere.Il Vol-piperò haottimamenteconunpassod’Isocrate spie-gatalalezione cheabbiamnoipur seguita.
6o
Non
priusexilioflagrantia declinavitLumina, quam
cunctoconcepit pectoreflammam
Funditus, atque imis exarsit tota medullis,Heu
misere exagitans immiti cordefurores.Sancte puer, curis
hominum
quigaudiamisces (i),Quaeque
regis Golgos,quaequeIdaliurafrou-dosam
,
Qualibus incensamiactastis mente puellam Fluctibus,inflavosaepe hospitesuspirantem! Quantos illatulitlanguenticordetimores
Quantum
saepemagisfulgore expalluit auri!Cum
saevum cupienscontra contendere monstrum,Aut
mortem oppeteretTheseus.aut praemialaudi*.Non
ingrata,tamenfrustra,munuscula Divis Promittens,tacitosuspendit vota (2) labello.Nam
velut insummo
quatientembracliiaTauro
Quercuin,autconigeramsudanti cortice(3)pinutn Indomitus turbo contorquens flaminerobur Eruit:illa procul radicibus exturbata (4) Pronacadit,lateque,etcominusobviafraugens
:
Sicdomito saevumprostravi corporeTheseus
Nequidquam
vanisjactantemcornua ventis.Inde
pedem
victormultacum
laudereflcxit.Errabondaregenstenui vestigiafilo:
(1)CongraziosissimaimmagineClaudianonell’ E-pitalamio perlenozzediOnorioe diMariav.69.
ha data ragionediquesta mescolanzadidolcee di amarochedistribuisceAmore,dicendo chenel mon-tesacro inCiproa Venere:
Labunturgemini fonte.s:hicdulcis,amarus Alter,etinfusiscorrumpunt niellave nenia,
Linde Cupidineas armavitfamasagittas.
\
VeggasiancheilBarzioaquesto luogo.
DigitizedbyGoogle
6r
Non
da luiprimadeclinò1*acceso Sguardo,cheintuttoilsenfingiuso al centro Concepì fiamma,edivampò
per tutte L’ime midolle,ahipur miseramente Nell’immaturo corfurieagitando.Santo Fanciul, chealleamarezze
umane
Mesciidolcidiletti,etucheGolgo E
laFrondosa reggiIdalia spiaggia,
Deh
qualdestastemaiprocellainseno All’ accesafanciulla,ondesìspessiPer F
ospite gentilmetteasospiri?Quantiassalser timoriilcorlanguente!
Quante
voltepiù pallida che1’oro Fessi,allor eh’eibramava
ircontroalmostroPer
aver morteo guiderdondiloda!Ella
,quantunque invan,picciolidoni
,
Ma
purgraditi,promettendoa’Numi
Sospesi tiensul
muto
labbroivoti.Qual
furiosoturboalTauro
incima Col soffioritorcendoitronchi,schianta Quercia che scotelegranbraccia,ocarco
Di
fruttipinoche dalbucciostilla; EibalzatolontandalleradiciGiù
cade,e quantose gliporge incontra, In largogiroabbatte; incotalmodo
Teseoprostese la ferocebelva,Che doma
legranmembra
indarno ornaiVa
le corna agitandoall’aurevane.
Poidi lavincitoreilpiè ritrasse
Con
molto onor,leincerteorme
reggendoCon
tenuefilo,ondeilfallacegiro(2)Arianna tacitamentefa votipernonfarsi sco-priredesiderantelamorte fraterna. Volpi.
lo)Il Poliziano vuole:untatiticorporti. (4)EstirpatailPoliziano.
62
Ne
labyrintheis e flexibusegredientem Tectifru6traretur inobservabilis error.
Sed quid egoaprimodigressuscannine plura Comtneruorem?utlinquensgenitorisflliavoltura
,
Ut
consanguineae coraplexum,utdeniquetnatris ,Quae
misera guati miserodeperditaleto(i).Omnibus
hisTheseidulcempraeferret(2)amorem?Aut
ut vectaratisspumosa adlitoraDiae(3)?Aut
uteam
tristidevietam luminasomuo
Liqueritimmemnri
discedens pectorecouiux?Saepeillamperhibeut ardenticordefurentem Glarisonasimofudisse epectore voces:
Ac tum
praeruptos tristemconscendere monteg,
Unde
acieminpelagi vastos protenderet aestus:.Turatremulisalisadversas procurrereinundas Mollia nudataetollentemtegmiuasurae (4):
Atque
haecextreroiBmoestamdixissequerelis, Frigidulosudosingultusorecieutem:Siccine
me
patriisavectam,perfide,aborig.Perfide deserto liquistiin litoreTheseu?
Siccinediscedens neg'ecto numine
Divum Immemor
ah devotadomum
peviuria portas?Nullanerespotuit crudelisflecterementis Consilium?tibinulla fuitclementia praesto
,
Immiteut nostri vellet raitescere(5)pectus?
(1)IlPoliziano:Quaemisero gnataefieretdeper -dita luctu: 1’Anonimo:Quaemisero gnataefieret deperditaleto;cilPisanoQuaemiserognatae fle-bat deperditaluctu.Veggano gli eruditi se fra que-stevarielezionisiavene alcunadegnad’ esser con-siderata.
(2)IlPolizianolegge praeoptaret.
(3)Bernardo Pisano aggiugne al fine del verso unest
.
(4)L’
Anonimo
eBernardo Pisanohanno: nuda-tasuro..DigitizedbyGoogle
63 Ciecolabirinteononglinegasse
Bifareindietroledistorte vie
.