• Non ci sono risultati.

Innovazioni singolari di Ar

Omissioni:

1. Ibi [...] quatuor perdices pro minori quam pro uno grosso (Cap. VI,4) [A2: Ibi habentur quatuor perdices; E: om.];

Aggiunte:

2. Hec terra valde magna est et fuit antiquitus Pori regis Indorum (Cap. VII,25) [A2 et E: Pori regis];

152

3. Et sic piper nascitur fit et custoditur (Cap. IX,8) [A2: et sic fit piper et custoditur; E: om.];

4. Et sic per istum modum liberos suos frequenter immolant (Cap. X,12) [A2: immolant filios et filias; E: interficiunt filios suos et filias];

5. Per quosdam autem conductus vinum etiam et lac fecit descendere habundanter. Ita quod nichil inhabitantibus deficiebat. Cumque iste senex de aliquo se vindicare voluit (...) (Cap. XXXV,8-9) [A2: habundanter. Iste senex cum voluerit se vindicare; E: descendere faciebat <...> idest assissinare];

6. (...) et diabolica potestate devicta illa sunt combusta (cap. XXXVI,12) [A2: et combusta sunt; E: et mox comburuntur];

Sostituzioni:

7. In qua etiam sunt sexaginta duo reges coronati (Cap. XVIII,26) [A2 et E: sexaginta quatuor reges];

8. Tunc sumpsit ille religiosus duo magna vasa fragmentis (Cap. XXIII,28) [A2: duos mastellos magnos; E: om.];

9. Et sic per hunc modum rumores sive nova de viginti dietis uno die naturali recipit (Cap. XXVII,6) [A2: per triginta dietas; E: de triginta dietis];

10. Hec enim est secunda melior provincia mundi et spissius ut dicitur civitatibus ornata (Cap. XXXII,7) [A2: provincia mundi ut dicitur. Et est optime inhabitata; E: secunda mundi melior, et melius habitabilis quam habeat mundus];

11. Postea sacerdotes totum cadaver eius in frusta concidunt (Cap. XXXIII,16) [A2 et E: totum corpus];

12. ‘Non apparebis in conspectu dei tui manu vacua’ (Cap. XXXVIII,13) [A2 et E: ʻNon apparebis in conspectu meo vacuusʼ]32

.

Tali innovazioni singolari per la maggior parte dei casi non sono riconducibili a errori di tipo meccanico o lacune (si riscontra una sola omissione); esse consistono soprattutto in innovazioni invasive del copista che aggiunge o modifica il dettato del suo antecedente, si penserebbe, in modo consapevole. Non paiono invece significative le varianti che coinvolgono espressioni numerali (varianti 7 e 9).

Il gruppo ε

33

Il gruppo ε è formato da sette testimoni: i manoscritti antichi So, Ca2 e Ro, l’edizione a stampa Hak e tre codici di epoca tarda (XVII-XVIII secolo) Pa, Go e Hn, tutti accomunati da

32

Si tratta di una citazione biblica tratta da Esodo 23,15 (Non apparebis in conspectu meo vacuus) o Siracide 35,6 (Non apparebis ante conspectum Domini vacuus).

153

un discreto numero di innovazioni. So inoltre possiede alcune innovazioni singolari, non condivise dal resto della tradizione; per questo motivo si colloca in posizione isolata all’interno del gruppo ε. Ca2 invece non possiede alcuna innovazione che non sia condivisa dagli altri cinque testimoni del gruppo; per questo motivo sembra costituire un ulteriore snodo interno al gruppo ε (chiamato ζ), dal quale poi dipendono Ro, Hak, Pa, Go e Hn.

Omissioni:

1. Machometus vester filius perditionis est et in inferno [...] cum diabolo patre suo (Cap. VIIIB,2) [β: in inferno est cum diabolo; Hr: Machometus vester dominus et propheta est in inferno];

2. Quid faciemus? Lex Machometi destructa est nisi aliud fiat. [...] Verumtamen hoc scire debes (...) (Cap. VIIIC,18) [Hr: aliud fiet, pro eo quod isti raban franchi, idest viri religiosi, sunt predicando per totam istam terram et omes convertentur ad Deum eorum, idest fidem quam predicant, et sic peribit lex nostra et nos iussu Dodyly imperatoris simul peribimus. Verumtamen; β: aliud fiat. Quia isti raban franchi, idest viri religiosi, ibunt predicando per totam istam terram et omnes convertentur ad eos et peribit lex nostra. Verumtamen]; 3. Navis etiam illa que illos debuerat deportasse [...] submersa est cum omnibus quos in

se habuit (Cap. VIIID,18) [Hr: deportasse Polumbrum submersa; β: deportasse Polumbum submersa];

4. Tota etiam terra illius regionis habetur in communi, ita quod non [...] “meum” et “tuum” in divisione terrarum (Cap. XII,7) [γ: quod non est meum et tuum];

5. Et homines illi dicunt aquam illam de lacrimis Ade et Eve [...] (Cap. XVII,5) [γ: Eve pervenisse; le varianti esse e pervenisse si trovano anche in altre redazioni; Hak accortosi della lacuna, congettura fuisse];

6. Om. (Cap. XXII,21-25) [γ: Inde transiens per multas dietas, vidi alium piscandi modum: vidi etiam homines habentes in barca unam tynam plenam calida aqua. Et nudi cum uno sacculo ad collum intrabant aquam. Et diu exeuntes sub aqua ceperunt pisces manibus suis, replentes sacculos illos. Et tunc, de aqua ascendentes, sacculos piscibus vacuerunt et se in aqua calida balneantes iterum aquam intraverunt, et sic pisces ceperunt];

Sostituzioni:

7. In hac terra vidi mirabile quod michi plaucit: scilicet hominem ducentem secum plus quam quatuor milia perdicum (Cap. I,9) [γ: vidi hominem);

8. Et residuas vir ille ad locum unde venerat adduxit (Cap. I,16) [γ: unde eas acceperat reduxit];

9. Hec civitas inclita reputatur pro mercenariis, quam aliqua que sit in mundo (Cap. III,4) [γ: pro mercimoniis];

10. De hac dicunt Christiani qui ibi sunt quod credunt imperatorem plus de ea accipere quam regem Francie de toto regno suo (Cap. III,9) [γ: de ea recipere];

154

12. Et responderunt michi quod de histrionibus sunt bene duodeviginti thuman (Cap. XXVIC,5) [γ: tredecim thuman].

Le innovazioni comuni a tutti i testimoni del gruppo ε sono classificabili unicamente come omissioni o modifiche per sostituzione. Al primo gruppo appartengono numerose lacune immediatamente riconoscibili al lettore in quanto rendono scorretto il testo dal punto di vista sintattico (varianti 1, 3, 4, 5; paradigmatico il caso della variante 5, per la quale già Hakluyt, accortosi della lacuna, aveva congetturato un’integrazione); altre invece sono state individuate unicamente grazie al confronto con altre redazioni del testo. Per quanto riguarda le modifiche, la maggior parte delle variazioni ha dato origine a un testo corretto (escluso il caso della variante 11).

Un’ulteriore innovazione che accomuna questi testimoni consiste nell’inserimento di alcuni titoli ai capitoli dell’opera, elencati integralmente di seguito:

De miraculis quatuor fratrum occisorum (Cap. VIIIF,19); Quomodo habetur piper et ubi nascitur (Cap. IX,1); De quodam ydolo mirabili et de quibusdam ritibus eorum (Cap. XI,1); De arboribus dantibus farinam et mel et venenum (Cap. XIV,1); De multitudine piscium qui se proiiciunt in aridam (Cap. XV,6); De insula Ceilan et de monte ubi Adam planxit Abel filium suum (Cap. XVII,1); De India superiori et de provincia Manci (Cap. XIX,1); De civitate Fuko (Cap. XXII,1); De monasterio ubi sunt multa animalia diversa in quodam monte (Cap. XXIII,19); De civitate Cambalech (Cap. XXV,18); De gloria magni kanis (Cap. XXVIB,1); De hospitiis paratis per totum imperium pro transeuntibus (Cap. XXVIC,28); De quatuor festis que tenet in anno kanis in curia (Cap. XXIX,1); De diversis provinciis et civitatibus (Cap. XXXII,1); De divite qui pascitur a quinquaginta virginibus (Cap. XXXIV,1); De morte senis de monte (Cap. XXXV,17); De honore et reverentia factis domino kani (Cap. XXXVIII,1).