Incipit itinerarium fratris Odorici ordinis fratrum minorum de mirabilibus orientalium Tartarorum46.
I.
1Licet multa et varia de ritibus et conditionibus huius mundi47 enarrentur a multis, 2tamen ego frater48 Odoricus49 de Foro Iulii de Portu Vahonis50, 3volens transfretare ad partes infidelium,
4magna et mira5152 audivi et53 vidi que54 possum veraciter enarrare55.
46
Incipit itinerarium fratris Odorici ordinis fratrum minorum de mirabilibus orientalium Tartarorum: om. Me.
47 mundi: seculi Ca1.
48 frater: om. Hr.
49 Odoricus ε et Ca1: Odericus Me et Hr.
50 Vahonis: Nahonis Me.
51
magna et mira ε: multa et mira Ca1; magna et mirabilia Ot; illa magna et mira Hr.
52 post mira: que Hr.
53 audivi et: om. Ca1.
54 que: om. Hr.
55
166
5Primo transiens Mare Maius 6me de Pera iuxta Constantinopolim Trapesundam56 transtuli, que Pontus antiquitus vocabatur. 7Hec terra57 58 est bene situata59, sicut scala quedam Persarum et Medorum et eorum qui60 sunt ultra mare.
8In hac terra61 vidi62 mirabile quod michi placuit: 9vidi63 hominem ducentem secum plus quam quatuor64 milia perdicum65; 10<iste66> autem67 homo per terram gradiebatur, perdices vero68 per aera volabant. 11Quas ipse duxit ad quoddam castrum69 dictum Zanena70, a Trapesunda distans per tres dietas71. 12Hee perdices illius72 erant conditionis: 13cum homo ille73 voluit74 quiescere, omnes se aptabant circa ipsum more pullorum gallinarum75. 14Et7677 per istum78 79 modum duxit eas usque ad80 Trapesundam usque81 ad palatium imperatoris.
15Qui de illis sumpsit quot82 voluit; 16et residuas vir ille83 ad locum unde84 eas85 acceperat86 reduxit87.
17In hac88 civitate requiescit corpus89 Attanasii90 super portam civitatis.
56 Trapesundam: Trapezondam So et Ot.
57 terra: tercia Ca1; om. Hr.
58
magna et mira ... hec terra: in So non bene legitur.
59 situata: situosa Me.
60 qui Ca2 et Ca1: que Hr, Me et So.
61 terra: tercia Ca1; om. Me.
62 vidi: est Hr. 63 vidi: scilicet ε. 64 quatuor: decem Hr. 65 perdicum: perdices Hr. 66
iste: addidi iuxta alias recensiones.
67 autem: om. Hr.
68 vero: om. Hr.
69 castrum: castellum Hr.
70
Zanena ε et Ca1: Zavena Me; Zarrena Hr; non legitur Ot.
71 per tres dietas: ducentas dietas Hr.
72 illius ε: talis Hr; huiusmodi Ar; istius Me et Ot.
73 ille: om. So.
74
voluit ε et Ca1: volebat Me et Hr.
75 gallinarum: galiarum Ca1.
76 et: om. Hr.
77 post et: sic Me.
78
istum: illum ε.
79 post istum: vero Hr.
80 usque ad ε: ad Ca1; usque Me et Hr.
81
usque β: et usque So; et usque Ca2 a.c. usque Ca2 p.c.; om. Hr.
82 quot: quotquot ε.
83 ille: iste Ca1.
84 unde: ubi Ca1.
85 eas: om. Hr et Ot.
86
eas acceperat: venerat ε.
87 reduxit: adduxit ε.
88 hac: ista Hr.
89 post corpus: sancti Hr.; beati Ca1
90
167
19Ultra transivi usque91 92ad93 Armeniam maiorem94 ad quandam95 civitatem que vocatur Azaron96. 20Que erat multum opulenta antiquitus, sed Tartari pro magna97 parte eam98 destruxerunt99. 21In ea erat habundantia panis et carnium et aliorum omnium victualium preterquam100 vini et fructuum. Hec civitas est multum101 frigida; 22et102 de illa dicitur quod altius situatur quam aliqua103 alia in hoc104 mundo. 23Hec habet optimas aquas: 24nam vene istarum105 aquarum106 oriri videntur et scaturire a107 flumine magno Eufrate108, quod per unam dietam distat ab hac109 civitate. 25Hec civitas110 via media est111 eundi Taurisium112.
II.
1Ultra progressus sum113 ad quendam montem dictum Sobissacalo114. 2In illa115 contrata est mons ille116 super quem requiescit archa Noe, 3in117 quem libenter ascendissem si mea societas me118 prestolari voluisset119. 4A gente tamen120 illius contrate121 dicitur122 quod nullus123 umquam potuit124 ascendere illum montem, 5quia, ut dicitur125, hoc Deo altissimo non126 placet.
91 usque: om. Hr.
92
ante ad: ducenti Me et Hr.
93 ad: in Ca2 et Me.
94 ad Armeniam maiorem: ad Armeniam inferiorem So.
95 quandam: quendam Me.
96
Azaron ε: Azeron β; Azoron Hr.
97 magna: maiore Hr.
98 post eam: tunc Hr.
99
destruxerunt: destruxerant Me.
100
preterquam: om. So; preter Hr.
101 multum: multa Hr.
102 et: om. Hr.
103 aliqua: om. Ca1.
104
hoc: om. Hr.
105 istarum: illarum ε.
106 aquarum: om. Me.
107 a: de Ca1. 108 Eufrate: Eufraten Hr. 109 ab hac: a ε. 110 hec civitas: et Hr. 111 est: om. ε. 112
Taurisium Ca2 et Me: Taursium So; in Aurisium Ca1; ad Taurismum Hr.
113 sum: ivi Ca1.
114 Sobissacalo: Sobissacole So; Sobissacalio Ca1.
115
illa: ista Ca1.
116 ille: iste Ca1.
117 in: ad Hr.
118 me: om. Hr.
119 voluisset: voluissent β.
120
tamen: om. Hr.
121 contrate: contratie Ca1.
122 dicitur: in margine in Ca1 (alia manus scripsit?).
123 nullus: nemo So; ullus Me.
124
168
III.
1Ultra veni Tauris127, civitatem magnam et regalem, que128 Susis129 antiquitus dicta est130.
4Hec civitas131 melior132 reputatur133 pro mercimoniis134 quam aliqua135 que sit in mundo.
5Nam reperitur136 nichil comestibile137 nec aliquid138 quod ad mercimonium pertinet quod illic139 in bona copia non habetur140. 6Hec civitas multum bene141 situatur. 8Nam quasi totus mundus pro mercimoniis142 ad eam143144 confluere potest. 9De hac145 146 dicunt Christiani qui ibi sunt quod credunt imperatorem plus de ea147 recipere148 quam regem Francie de toto regno suo. 10Iuxta istam149 civitatem est mons salinus prebens sal civitati, 11et de illo150 sale unusquisque tantum151 accipit152 quantum vult, nichil alicui soluendo.
12In hac civitate multi Christiani de omni natione commorantur, quibus saraceni in omnibus153 dominantur154.
14Ultra ivi per decem155 dietas ad civitatem dictam156 Soldonia157. 15In qua tempore estivo commoratur imperator Persarum; 16in hyeme autem158 vadit ad civitatem aliam159 sitam160
125 ut dicitur: dicit Hr.
126
non: minime Hr.
127 Tauris ε: Taurisium Me et Hr; in Aurisium Ca1.
128 que: qui Ca1.
129 Susis: Ansa Ca1.
130
est: fuit Hr.
131 civitas: om. Hr.
132 melior: inclita So.
133
reputatur: respiciatur Ca1.
134
mercimoniis: mercenariis ε.
135 aliqua: alia β.
136 reperitur: non reperitur Me.
137 comestibile: inestimabile Me.
138
aliquid ε et Ca1: om. Hr et Me.
139 illic: illuc Ca1.
140 habetur: haberetur Me.
141 multum bene: peroptime Hr.
142
pro mercimoniis: om. Hr.
143 eam: ea Ca1.
144 post eam: per terram et navigio Hr.
145 hac: hoc Ca1.
146
post hac: civitate Hr.
147 ea: eadem Hr.
148 recipere: accipere ε.
149
istam: illam ε; om. Ca1.
150 illo ε et Ca1: isto Hr et Me.
151 tantum: om. Me.
152 accipit: capit So.
153 in omnibus: om. Hr.
154
post dominantur: et cetera Ca1.
155 decem: novem Ca1.
156 dictam: om. Ca1.
157 Soldonia ε et Ca1: Soldoniam Hr et Me.
158
169
super mare vocatam161 Bakuc162. 17Predicta autem civitas magna est et frigida in se habens bonas aquas; 18ad quam portantur multa163 mercimonia.
IV.
1Ultra cum quadam societate cavaranorum164, ivi versus Indiam superiorem; 2ad quam dum transissem per multas dietas165 perveni ad civitatem trium magorum que166 vocatur Cassan167. Que regia civitas est168 et nobilis, 3nisi quod Tartari eam in magna parte destruxerunt. 4Hec habundat pane169170, vino et171 multis aliis bonis. 5Ab hac172 civitate usque173 Ierusalem sunt quinquaginta diete, quo magi iverunt miraculose.
6Et multa mirabilia sunt in hac civitate que pertranseo174. V.
1Inde recessi ad quandam civitatem vocatam Gest175 a qua distat mare arenosum176 per unam dietam. 2Quod mare est177 mirabile et periculosum178. 3In hac civitate est179 habundantia omnium victualium180; 4et ficuum181 potissime 5et uvarum siccarum et viridium, plus182183 ut credo quam in aliqua184 parte mundi. 6Hec est tertia civitas melior quam185 imperator
159
aliam ε et Ca1: om. Me et Hr.
160 sitam: om. Hr.
161 vocatam ε et Ca1: que vocatur Hr; vocatum Me.
162
Bakuc ε et Ca1: Baluc Me et Hr.
163
multa: om. Ca1.
164 cavaranorum: recte caravanorum.
165 dietas: om. Ca1.
166 que: qui Ca1.
167
Cassan ε et Ca1: Cassari Me; Casseri Hr.
168 est: om. Hr.
169 pane: om. Hr.
170 post pane: et So.
171
post et: omnibus Hr.
172 hac: ista So.
173 usque: videt ad Ca1.
174 ab hac civitate ... que pertranseo: Ab hac civitate tres magi Ierusalem miraculose infra duodecim dies pervenerunt et Domino nato munera detulerunt que fuerunt triginta magne diete infra dictas civitates. De miraculis seu mirabilibus huius civitatis dum esset enarrare, ideo pertranseo Hr.
175 Gest: Gestis ε.
176
a qua distat mare arenosum: distantem a mare arenoso Hr.
177 post est: valde Hr.
178 post periculosum: in qua reperitur lapides pretiosi et mirabiliora animalia Hr.
179 est: sunt So.
180 omnium victualium: omnium fructum et victualium So.
181
et ficuum Ca2 et β: om. So; ficuum Hr.
182 plus ε et Ca1: om. Me; plus plus Hr.
183 post plus: et et Ca1.
184 aliqua: alia Ca1.
185
170
Persarum186 habet in toto187 regno suo. 7De ista188 dicunt189 saraceni quod in ea190 nullus Christianus ultra annum vivere unquam potest191.
9Ultra per multas dietas ivi ad quandam civitatem dictam Comum192, que maxima civitas193 antiquitus erat. 10Cuius ambitus erat fere194 quinquaginta miliaria. Que magna damna intulit Romanis antiquis temporibus. 11In ea sunt palatia integra non habitata195; tamen196 multis victualibus habundat.
VI.
1Ultra, per multas terras transiens, perveni ad terram197 Iob nomine Hus198, que199 omnium victualium plenissima est200 et pulcherrime201 situata. 2Iuxta eam sunt montes in quibus sunt202 pascua multa pro animalibus. 3Ibi manna in203 magna copia reperitur. 4Ibi habentur quatuor perdices pro minori quam pro uno grosso. 5In ea204 sunt pulcherrimi senes205, ubi206 homines nent et filant et femine non. 6Hec terra correspondet a capite Caldee207 versus transmontana.
VII.
1208Inde ivi209 in Caldeam, que210 est regnum maximum, 2et transivi iuxta turrim Babel. 3Hec regio suam linguam propriam habet. Et ibi211 homines <sunt212> formosi et femine turpes213.
186 Persarum: om. So.
187 toto: om. Me.
188
ista: illa ε.
189
dicunt: sunt Hr.
190 ea: illa So.
191 post potest: propter horribilitatem cultuum demonum et saracenorum severitatem Hr.
192 Comum: Conum Hr.
193
dictam Comum que maxima civitas: om. Me.
194 erat fere ε et Ca1: om. Me; erat Hr.
195 non habitata: inhabitata Hr.
196 tamen: cum Hr.
197
terram: terras Hr.
198 Hus: Hiis So et Ca1.
199 que: qui Hr.
200 est: om. So.
201
pulcherrime: pulcherrima Hr.
202 montes in quibus sunt: om. Hr.
203 in: pro So.
204
in ea: ibi Hr.
205 post senes: et sunt in reverentia Hr.
206 ubi: ibi β.
207 a capite Caldee: capite Caldis Hr.
208 ante inde: inde ivi ad Caldeam regnum maximum Ca1.
209
ivi: transivi So.
210 que: quod Me.
211 ibi: om. Hr.
212 sunt: addidi iuxta Hr, Hak et alias recensiones.
213
171
4Et homines214 illius regionis vadunt compti215 crinibus et ornati, ut hic mulieres216, 5et portant super capita sua fasciola217 aurea cum gemmis et margaritis. 6Mulieres vero solum218 unam vilem camisiam attingentem usque ad genua, habentem219 manicas longas et largas, que usque ad terram protenduntur220. 7Et vadunt discalciate221, portantes serabulas usque ad terram.
8Triceas222 non portant, sed capilli earum circumquaque disparguntur223. 10Et alia multa et224 mirabilia sunt ibidem225.
11Inde veni226 in Indiam, que227 infra terram est228 quam229 Tartari multum destruxerunt.
12Et230 in ea ut231 plurimum homines tantum232 dactilos233 comedunt234, quarum quadraginta due235 libre habentur pro minori quam pro uno236 grosso.
14Ultra237 transivi per multas dietas ad mare238 occeanum. 15Et prima terra ad quam applicui vocatur Ormes239, que est optime murata240; et multa mercimonia et divitie in ea sunt. 16In ea241 tantus calor est, quod242 virilia hominum exeunt corpus et descendunt usque ad medium tibiarum243 244; 17ideo homines illius245 terre volentes vivere faciunt unctionem246 et ungunt
214
post homines: scilicet viri Me.
215 compti: cooperti Ca1.
216 et homines.. ut hic mulieres: om. Hr.
217 fasciola: fassiola So.
218
solum: solummodo Hr.
219 habentem: habentes Me.
220 que usque ad terram protenduntur: usque ad terram protendentes Hr.
221
discalciate: discalciare Me.
222
triceas: tricas β.
223 et vadunt discalcite ... disparguntur: om. So.
224 et: om. Hr et So.
225 ibidem: dicenda Ca1.
226
veni: ivi Ca1.
227 que: qui Ca1.
228 que infra terram est: Estiam (?) Hr.
229 quam: qua Ca1.
230
et: om. Hr.
231 ut Ca2 et Ca1: om. So, Me et Hr.
232 tantum: om. So.
233 dactilos: dactulos Ca1.
234
dactilos comedunt: dactilis cibantur Hr.
235 quadraginta due ε: quinque Ca1; quadraginta una Me; quadraginta Hr; quatuor Ar.
236 uno: om. Hr.
237
ultra: et inde Hr.
238 ad mare: om. Ca1.
239 Ormes: Ornes Ca1.
240 murata: mirata So.
241 in ea: om. So.
242
quod: ut β.
243 tibiarum: om. So; tybearum Me.
244 exeunt corpus et descendunt usque ad medium tibiarum: a corpore usque ad genua dependunt et ultra Hr.
245 illius: istius Hr.
246
172
illa247 248. 18Et249 sic250 uncta in quibusdam sacculis ponunt251 252, circa se cingentes. 17Et aliter253 morerentur. 19In hac terra homines254 utuntur navigio que255 vocatur256 Iase, sutum257 solum258 spago. 20Ego autem ascendi in259 unum illorum, in quo nullum ferrum potui reperire260.
21Et in261 viginti octo dietis262 perveni ad civitatem Thana263, 22in qua pro fide Christi264 quatuor de fratribus nostris265 martirizati sunt266. 23267Hec terra est optime268 situata 24et in ea est269 habundantia panis et270 vini et271 aliorum victualium. 25Hec terra272 antiquitus fuit valde magna et fuit regis Pori, qui cum rege Alexandro prelium magnum commisit273. 26Huius terre populus ydolatrat274, adorans ignem, serpentes et arbores. 27Et istam terram275 regunt saraceni, qui violenter eam acceperunt, et subiacent imperio regis Daldili276. 28Ibi sunt diversa genera bestiarum, leones nigri in maxima quantitate; 29sunt etiam277 ibi278 symie279 et gati maymones et280 noctue magne sicut hic habentur281 282 columbe. 30Ibi sunt283 mures magni sicut sunt284
247
illa: om. Ca1.
248 et ungunt illa: om. Hr.
249 et: ita ut Ca1.
250 sic: om. Hr.
251
ponunt: componunt Hr.
252 post ponunt: et Hr.
253 post aliter: resolverentur et Hr.
254 homines: om. Me.
255
que: quod β.
256 que vocatur: vocato Hr.
257 sutum: suat Ca1.
258
solum ε et Ca1: om. Me; solo Hr.
259
in: om. Ca1.
260 reperire: invenire So.
261 in: om. Me.
262 dietis: dietas So, diebus Ca1.
263
Thana: Tanam Hr.
264 Christi: Christiana Hr.
265 de fratribus nostris: fratres de ordine nostro Me.
266 sunt: fuerunt per hunc modum in dicta civitate Hr.
267
Reliqua pars huius capitis in Hr caput VIIIG sequitur.
268 optime: peroptime Hr.
269 est So et Ca1: om. Ca2, Me et Hr.
270 et: om. Hr.
271
post et: omnium Hr.
272 terra: civitas Me.
273 commisit: commisis Ca1.
274
ydolatrat: ydolatra Me.
275 terram: om. Hr.
276 Daldili ε et Ca1: daboili Me; dodyly Hr; recte Dehli.
277 post etiam: et Ca1.
278 sunt etiam ibi: et Hr.
279
symie: symee β.
280 post et: etiam Hr.
281 habentur: om. Hr.
282 post habentur: magne Ca1.
283
173
hic285 scerpi286. 31Et ideo canes capiunt ibi mures, quia murelegi287 non valent ad hoc288. 32In illa289 terra290 quilibet291 homo habet ante domum suam unum pedem fasiolorum292 ita magnum sicut hic293 esset una294 columna. 33Et pes ille non desiccatur, dummodo adhibeatur295 sibi296 aqua297.
34Multe novitates sunt ibi, quas pulcherrimum esset audire.
35298Martirium autem quatuor fratrum minorum299 in illa300 civitate Thana fuit per istum modum.
VIIIA.
1Dum predicti fratres fuerant in Ormes, fecerunt pactum cum una navi301 ut navigarent302 usque Polumbrum303. 2Et304 violenter deportati305 sunt306 usque307 Thanam, 3ubi sunt quindecim308 domus Christianorum qui nestoriani sunt et scismatici. 4Et cum illic309 essent, hospitati sunt310 in domo cuiusdam illorum.
5Contigit, dum ibi manerent, litem oriri inter virum311 domus312 et uxorem eius313, quam314 sero vir fortiter315 verberavit316. 6Que317 <coram318> suo cadi, idest319 episcopo, conquesta est.
284 sunt: om. Hr.
285 hic: om. So.
286
scerpi Ca2: sumpi Ca1; scrophe Me; screphe Hr; scepi So.
287 murelegi So et Ca1: mureligi Ca2 et Hr; murilegi Me.
288 ad hoc: om. Ca1.
289
illa: ista Ca1.
290
post terra: ibi Hr.
291 quilibet: quibus Ca1.
292 fasciolorum Ca2 et Ca1: fasciculorum Hr; passiolorum So; falciolorum Me.
293 hic: om. ε.
294
una Ca2 et Me: om. So, Ca1 et Hr.
295 adhibeatur: adhibetur Hr.
296 sibi: si Ca2.
297 aqua: sicut hic esset culumna est pes Hr (sed haec alia manu scribi videntur; ista sunt ultima verba in Hr).
298
ante martirium: De martirio fratrum Ca2; De martirio quatuor fratrum in civitate Thana So.
299 minorum: nostrorum ε.
300 illa: ista Ca1.
301 una navi: quodam nauta Hr.
302
navigarent: deportaret eos Hr.
303 Polumbrum: recte Polumbum Ca1.
304 et: qui Hr.
305
deportati: detortati Ca1.
306 sunt: fuerant Hr.
307 post usque: ad Hr.
308 quindecim: undeviginti Ca1; tres Hr.
309 illic: illuc Ca1.
310
sunt Ca2 et β: om. So et Hr.
311 virum: virum suum Hr.
312 domus: in domo Hr.
313 eius: om. Hr.
314
174
7A qua interrogavit cadi, utrum hoc probare posset320. 8Que dixit321 quod sic, 9quia quatuor322 raban franchi323, idest324 viri religiosi325, erant tunc326 in domo327 hoc videntes: «Ipsos interrogate, quia dicent328 vobis veritatem». 10Muliere autem sic329 dicente, ecce330 unus331 de Alexandria presens332 rogavit cadi ut mitteret pro eis, dicens eos esse homines maxime scientie et333 scripturas bene scire. 11Et ideo dixit334 bonum esse cum illis de fide335 disputare.
12Qui misit pro illis336.
13Et adducti sunt isti quatuor fratres337 338, 14quorum nomina sunt339: frater Thomas340 de Tolentino341 de Marchia, frater Iacobus de Padua, frater Demetrius342 laicus, frater Petrus343 de Senis. 15Dimisso autem fratre344 Petro345, ut346 res suas custodiret, ad cadi perrexerunt347.
16Qui cepit cum illis348 de fide nostra349 disputare, 17dicens350 Christum tantum351 hominem esse et non Deum. 18E contra frater Thomas rationibus et exemplis Christum verum Deum
315
fortiter: graviter Hr.
316 verberavit: verberabat So; versavit Ca1.
317 que: qui Ca1.
318 coram: addidi iuxta alias recensiones.
319
idest: om. Hr.
320 posset: possent Me.
321 que dixit: om. Hr.
322 quatuor: tres So.
323
raban franchi: kaban futuri Me.
324 idest: hoc est β.
325 post religiosi: IV Hr.
326
tunc: om. Hr.
327
post domo: sua Me.
328 dicent Ca1 et Hr: dicunt ε et Me.
329 sic: hec Ca1.
330 ecce: om. Hr.
331
unus: unus homo Hr.
332 presens: affuit Hr.
333 et: in Ca1.
334 dixit: om. Hr.
335
de fide: om. So.
336 illis: dictis fratribus Hr.
337 fratres: om. ε.
338 et adducti sunt isti quatuor fratres: om. Hr.
339
sunt Ca2 et β: om. So; hec fuerunt Hr.
340 Thomas: om. Ca2.
341 post Tolentino: Thomas So.
342
Demetrius: Demrius Ca1.
343 de Marchia, frater Iacobus de Padua, frater Demetrius Laicus, frater Petrus: om. Me.
344 fratre: om. Hr.
345 post Petro: domi Hr.
346 ut: ut ut Hr.
347
perrexerunt: pervenerunt Hr.
348 qui cepit: tunc ceperunt cum illis Hr.
349 nostra Ca2 et β: om. So; Christiana Hr.
350 dicens: kady dixit Hr.
351
175
et352 hominem esse evidenter ostendit; et in tantum confudit cadi et infideles qui cum eo tenuerunt353, quod non habuerunt quid rationabiliter contradicere354. 19Tunc355 videns356 cadi se sic357 confusum358, incepit clamare sic: «Et quid dicis de Machometo?».
21Respondit frater359 Thomas360: 22«Si361 tibi362 probavimus Christum363 verum Deum et hominem364 esse, qui legem posuit inter homines365, 23et366 Machometus367 e contrario368 venit et legem contrariam369 docuit370, si sapiens sis371 optime scire poteris quid de eo372 dicendum sit». 24Iterum373 cadi et alii saraceni clamabant: «Et tu quid, iterum374, de Machometo dicis?». VIIIB.
1Tunc frater Thomas375 respondit sic376: «Vos omnes videre potestis377 quid dico378 de eo.
2Tamen ex quo vultis quod379 plane380 loquar vobis381, dico quod Machometus vester382 filius perditionis est383 et in inferno est384 cum diabolo patre385 suo386. 3Et387 non solum ipse, sed388
352 post et: verum So.
353
qui cum eo tenuerunt: cum eo tenentes Hr.
354 contradicere ε et Me: contradicerent Ca1; responderent Hr.
355 tunc: et Me.
356 post videns: dominus Hr.
357
sic: totaliter Hr.
358 post confusum: et undique convictum Hr.
359 frater: om. Hr.
360 Thomas: om. β.
361
si ε et Me: similiter Ca1; om. Hr.
362 tibi: om. Ca1.
363 post Christum: iterum Christum Me.
364
verum Deum et homine: Deum et verum hominem Hr.
365
inter homines: verbo et exemplo hominibus ut rectam normam vivendi haberent, idest evangelium, per quam pervenirent ad regnum claritatis eterne Hr.
366 et: sed Hr.
367 post Machometus: vester Hr.
368
e contrario: om. Hr.
369 legem contrariam: aliam doctrinam et fidei veritatem contrarium Hr.
370 post docuit: et Hr.
371 sis: es Hr.
372
eo: vestro Machometo Hr.
373 iterum: tunc Hr.
374 iterum Ca2 et β: om. So et Hr.
375 Thomas: Thoma Hr.
376
sic β: om. ε; sicut Hr.
377 potestis: poteritis Hr.
378 quid dico: om. Hr.
379
quod: om. Ca1.
380 plane: placie Ca1.
381 vobis: de eo ε.
382 vester: videtur So.
383 est: om. Me.
384
est: om. ε.
385 patre: fratre Ca1.
386 tamen ex quo vultis ... diabolo patre suo: filius diaboli est et ex quo vultis ut plura loquar de eo omnibus