• Non ci sono risultati.

Premessa al testo

38 Quo magis hoc loco etiam cogor altius mentem efferre,

cogitans antiquam illam et ingentem urbis Romae gloriam: tot tantasque ex toto terrarum orbe confluentes ad eam divitias, tantas opes, luxus, pompas, dignitates, imperia, potestates, tot praestantissimos fortissimosque imperatores,

5

qui tam feroces et innumeras subegerunt gentes, tantam praedam domum advexerunt, tot gesserunt res praeclaras, tot sublimes consecuti sunt honores, tot gloriosos duxerunt triumphos quique, ut rerum gestarum suarum memoriam indelebilem atque aeternam facerent, tot etiam ac tantas

10

exstruxerunt arces, thermas, arcus, formas, fora, palatia, f.206r

sepulchra ac templa miro cultu, inaestimabili sumptu, incredibili labore: quorum vel ex vestigiis, quae adhuc apparent, quanta illa iam exstiterint quamque gloriosa satis admonemur. Quae cuncta cum videam instar fumi penitus

15

evanuisse excelsa, sed praesertim illa, quae aeterni nominis causa sibi fabricaverant, opera eversa nunc funditus vel maiore saltem ex parte diruta ita ut nihil nisi violatum et corruptum, nihil nisi perditum desolatumque intueri possimus; 39 cum haec nimirum animo volvens attentius

14 doctissimos O] doctos O2 16 illustratur O2] : illustrator O. Il verbo è

necessario: è probabile che l'errore in O sia dovuto ad un errato scioglimento del titulus a compendio della desinenza -tur. 22 imperatorum O2] imperatoris

O. Anche in questo caso, il copista di O avrà verosimilmente sciolto in modo inesatto la forma compendiata del genitivo plurale. Che il Vegio non si riferisca ad un singolo imperatore risulta evidente dalla lettura del paragrafo introdotto da tale titolo. 38, 10 tot etiam O] om. etiam O2. La lezione di O è

DE REBUS ANTIQUIS MEMORABILIBUS

considerem, non possum non summopere admirari atque laudare alta Dei et inscrutabilia sanctaque semper iudicia qui, eversis tot opibus contritaque tot tantorumque principum potentia «confidentium», iuxta prophetam, «in virtute sua et 5

gloriantium in multitudine divitiarum suarum», in ea qua ipsi Urbe regnabant constituerit hominem advenam, indoctum, ignobilem, neglectum, pauperculum, sordidulum piscatorem volueritque maiorem eum ibi quam illi unquam cum omni

imperio suo fuerint ac gloriosiorem haberi, maiora etiam ei 10

ac gloriosiora, quam illi unquam consecuti sint ab omnibus quibus imperitabant mundi nationibus, officia atque honores exhiberi, «suscitans», ut propheta inquit, «a terra inopem et de stercore erigens pauperem, ut collocet eum cum

principibus, cum principibus populi sui», neque alia certe 15

ratione, ut arbitror, quam ut palam ostenderet divinae nihil maiestati invisius esse quam fastum, quem etsi surdis quasi auribus clausisque oculis aliquando non advertere videatur, at quanto tamen tardius, tanto et gravius tandem atque acrius puniens, conterit prorsus. 40 Neque frustra ait propheta: «Vidi impium superexaltatum et elevatum sicut cedros Libani

39, 6 – 7 in2 … regnabant O] in ea quam ipsi U r b e dominabantur Urbe O2. La

lezione rifiutata deriva, a mio avviso, da un rimaneggiamento presente in . Va evidenziato, ad ogni modo, che O riporta la lezione quam con m accuratamente erasa dal copista. Ciò può voler dire che l'archetipo possedeva già la lezione quam in un passo forse viziato da una corruttela. O, dunque, avrà optato per la trasformazione di un accusativo non sostenibile sintatticamente in un ablativo che concordasse con Urbe mentre il lettore di avrà preferito correggere il verbo da regnabant a dominabantur. La cassatura di Urbe in O2 può testimoniare l'incertezza del copista che, resosi conto in

scribendo del problema critico-testuale, avrà contaminato il testo con l'emendazione presente forse a margine di . La lezione di O2 è comunque

infelice in quanto il verbo deponente dominor non è transitivo. 11 consecuti sint O] consecuti sunt O2. Va bene il congiuntivo. Si veda l'andamento del

perdiodo: quam illi...fuerint...quam illi...consecuti sint. 20 conterit O] proterit O2

40, 2 superexaltatum … elevatum O] exaltatum et superelevatum O2. La

lezione di O coincide con quella del Testo Sacro.

39, 5 – 6 confidentium … suarum] 13 – 15 exhiberi … sui] Psalm. 112, 7-8:

«suscitans a terra inopem et de stercore erigens pauperem|ut conlocet eum cum principibus cum principibus populi sui» 40, 2 – 4 Vidi … eius] Psalm. 36, 35-6: «vidi impium superexaltatum et elevatum sicut cedros Libani|et

LIBER I 40

et transivi, et ecce non erat, et quaesivi eum et non est inventus locus eius». Contra autem, nihil ei esse acceptius quam animum demissum, humilem modicisque contentum,

5

cui et maiora demum quam sperarit unquam conferre solet, ut recte cum cantico etiam nos dicere possimus: «Fecit

potentiam in brachio suo, dispersit superbos mente cordis f.206v

sui, deposuit potentes de sede, exaltavit humiles, esurientes implevit bonis et divites dimisit inanes». Ad quod et ipse,

10

quid agere deberemus docens, suo nos primum invitavit exemplo. Neque enim cum longiore nobilioreque famulatu, neque cum cultiore laxioreque vestitu, neque cum magnificentiore equitatu, neque cum splendidiore apparatu, neque cum lautioribus conviviis, neque cum excelsioribus

15

aedificiorum structuris, neque cum amplioribus dignitatibus ac sceptris ad nos Iesus Christus salvator noster venit, cuius vestigia qui imitari recusaverint longe falluntur si se evasuros aliquando putant iustum iudicium eius, qui ut nullum quamvis tenue etiam peccatum inultum unquam reliquit, at

20

quam maxime hoc, tam ingens ac tam adversum ei ante cetera atque invisum, fastum dico.

Quod Deus permiserit tot insignia excelsaque a Romanis imperatoribus exstructa opera non modo

25

everti, sed et coinquinari omnisque immunditiae loca fieri in maiorem confusionem fastus eorum: in quo pauca ex iis, quae faciliorem aliorum intelligendorum viam aperiant, commemorantur.

30

3 et quaesivi O2] om. et O. Il testo del salmo autorizza ad accettare la lezione

di O2. Il Vegio certamente riproduceva il salmo a memoria e proprio per

questo mi pare difficile attribuigli la caduta dell'et che, data l'anafora, acquisisce rilievo stilistico-retorico. Si tratterà più probabilmente di una banale svista del copista. 9 – 10 esurientes … inanes O] etc. O2 11 quid O]

quod O2. Quid...deberemus è interrogativa indiretta retta da docens. Assai

migliore è dunque la lezione di O che sceglie la forma pronominale contro quella aggettivale di O2. È evidente che la duplice lezione dipende da un

diverso modo di sciogliere le abbreviazioni. 20 etiam … reliquit O] etiam peccatum unquam peccatum reliquit inultum O2. La lezione rifiutata è

evidentemente viziata da un errore di anticipo di peccatum oltre che dalla diversa dispositio verborum che dipenderà dalle modalità di trascrizione, per nulla conservative, del copista seicentesco di O2.

7 – 10 Fecit … inanes] Lc. 1, 51-3 (Magnificat): «fecit potentiam in brachio suo

dispersit superbos mente cordis sui|deposuit potentes de sede et exaltavit humiles|esurientes implevit bonis et divites dimisit inanes»

DE REBUS ANTIQUIS MEMORABILIBUS