Premessa al testo
6 tantum suscepto O 2 ] tamen suscepto O « parlando molto del suo
proposito retto e santo e preso unicamente per il bene della Chiesa».... Mi sembra che tantum sia lezione assai migliore di tamen che, invece, introdurrebbe una sfumatura avversativa di cui non si sente la necessità. L'errore di spiega paleograficamente. 7 inquit O2] inquiens O. Mantenendo
la lezione di O il periodo rimarrebbe senza un verbo principale. Il copista di O si sarà lasciato attrarre dal participio presente subiungens che di poco precede. 8 portas O] portam O2. Il successivo ipsasque mostra la necessità
dell'accusativo plurale. 141, 4 Dehinc flectamus O] Deinde flectamus O2
6 – 7 in honore O] in honorem O2. Ma il Vegio adotta indifferentemente
entrambe le soluzioni. 11 et singulis O] om. et O2 14 versibusque O] om.
-que O2
141, 4 – 11 Dehinc … exstruxit] cfr. Mall. Descr. 23 11 – 15 Iuxta … compositum] cfr. Mall. Descr. 21, 40718-19;25, 4195-6. 142, 1 – 6 Post … IIII]
DE REBUS ANTIQUIS MEMORABILIBUS
VI etiam necnon et Benedictus IIII. Proximum autem huic oratorio est altare sanctorum Simonis et Iudae ad quod est accessus per portam Ravennianam; quod e regione respicit aliud altare sanctorum Philippi et Iacobi, ad quod per aliam
portam Romanam introitur. Quoniam vero modo 10
mentionem fecimus duarum portarum basilicae, Ravennianae scilicet et Romanae, convenienter hic de omnibus ipsis, quae in ingressu eius sunt, agendum videtur, ut intelligamus quaenam sint et quae iam nominatae sunt et quae deinceps aliae etiam nominandae erunt. 143 Quocirca sciendum est quinque esse portas ipsas, quae medianae dictae, suo etiam specialiter quaeque nomine appellatae sunt. Primum etenim earum media, quae dignior est, Argenteae nomen accepit, iuxta quam in vestibulo iacet papa 5
Benedictus tertius, antequam etiam sub rotundo marmore porphyretico traditum est iacere corpus venerabilis Bedae cuius ob reverentiam antiqui utique per eam non transibant. Vocata autem Argentea primum ab Honorio pontifice qui,
cum omnes ipsas eximie argento munissent, at hanc mediam 10
nobilius etiam tabulis totam argenteis variisque picturis ornavit (imitatus id quod de templo Salomonis memoriae proditum est, cuius portas, argento utique opertas, atque a Tito Imperatore postea bello quod contra Iudeos suscepit
igne succensas fuisse Egesippus scribit) duravitque huius 15
ornamentum usque ad tempora Alexandri III, licet a Sarracenis interim in praedam actum ac subinde a Leone quarto pulchrius etiam et pretiosius restitutum, sicuti suis infra locis dicemus. Postmodum autem corruptum paulatim
in dies magis fuerit adeo ut et porta ipsa nomen proprium, 20
quo Argentea vocabatur, amiserit donec Eugenius IV, qui fuit
f.237v
pontifex omni virtute excellens ***.
142, 6 necnon et O] om. et O2 8 Ravennianam ] Raveniam O : Ravenniam
O2 13 omnibus ipsis O] omnibus his O2 143 , 4 Primum etenim O]
Primum enim O2 10 at corr. ex ad O3] ad O O2. Agisce il solito costrutto del
Vegio formato da una narrativa con valore concessivo + at. D'altronde non mi risulta che sia attestato un uso intransitivo di ornavit tale da giustificare la presenza di un accusativo preceduto da preposizione. 13 argento utique O] om. utique O2
10 – 15 Quoniam … erunt] Ma in realtà cfr. supra II 59-60. 143 ,
5 – 6 iuxta … tertius] cfr. Mall. Descr. 25, 4156-7 6 – 8 sub … transibant] cfr.
Mall. Descr. 26, 41922-5 9 – 12 Vocata … ornavit] cfr. LP LXXII 2
LIBER IV 144 – 146
144 Nunc ut ad pauca alia quae restant altaria veniamus, post
altare Philippi et Iacobi, iuxta portam noviter clausam quae mittebat in templum Sancti Vincentii, est aliud altare sancti Abundii qui fuit mansionarius ipsius basilicae: de quo et beatum Gregorium in Dialogo suo verba facientem supra satis
5
retulimus. Iuxta quod etiam a dextra parte introitus est oratorium insigne excultumque mosivo dicatumque beatae Virgini, cum altari in quo prima Missa noctis Natalis semper celebratur: cuius auctor fuit papa Iohannes VII vir eloquentissimus, ubi et ipse apud altare sepultus est. In eius
10
medio est aliud altare coopertum desuper nobilissimo elaboratissimoque tegmine, ubi summa cum veneratione conservatur et, cum tempora sua postulant, ostenditur etiam populis sanctissimum Sudarium Christi, de quo supervacuum est amplius verba facere cum superiore libro
15
satis de eo disseruerimus.
145 Verum recta via qua itur ad altare maius est oratorium
beati Ambrosii, magni doctoris Ecclesiae, quod nunc nomen suum omnino devotionemque amisit. Inter altare autem beatae Virginis, de quo modo diximus, et portam Guidaneam erat oratorium sancti Antonini martiris, cuius
5
nomen longa vetustate exoletum est: nunc illud sub nomine beatae Brigidae colitur. Sed et aliud quod restat intra portam Guidaneam et portam Romanam erat altare sancti Tridentii martiris, nunc ipsum etiam sine nomine ob posterorum maxime incuriam.
10
146 Hactenus vetustiora basilicae Sancti Petri templa
oratoriaque, simul atque altaria perscripsimus. Nam si qua nunc alia praeter quae commemoravimus appareant, omnia certe ea nova recentioribusque post temporibus condita
144, 1 Nunc ut O] om. ut O2. Probabile svista di O2. Senza ut il discorso
correrebbe assai meglio perchè permetterebbe di inserire un punto dopo veniamus e di evitare il leggero anacoluto che si percepisce tra la finale ut...veniamus e la frase seguente. D'altronde lo stesso incipit con la medesima soluzione si legge a II 611 dove O2 e O concordano. 145, 6 exoletum ]
exolitum O O2 146, 2 simul atque O] simul ac O2 3 commemoravimus O]
memoravimus O2
144, 1 – 6 Nunc … retulimus] cfr. Mall. Descr. 30; supra III 80 6 – 10 Iuxta … est] cfr. Mall. Descr. 21, 41025-12 10 – 16 In … disseruerimus] cfr. supra I 30
145, 1 – 3 Verum … amisit] cfr. Mall. Descr. 31 3 – 7 Inter … colitur] cfr. Mall.
DE REBUS ANTIQUIS MEMORABILIBUS
sunt. Nunc ergo egrediamur basilicam et multa illi vel 5
proxima vel paulo distantia eique subiecta huiusmodi templa locaque sacra videamus ac in primis quidem a dextra parte eius introitus, iuxta oratorium ubi sanctum Christi Sudarium
f.238r
repositum est, nobile illud occurrit templum Sancti Vincentii
sub Frascati nomine ab antiquis appellatum, quod separatum 10
olim a basilica, at postmodum uti corpore ita iuribus coniunctum est vidimusque nostris temporibus portam eius, quae nunc clausa est, patentem atque omnibus apertam.
147 Vertamus dehinc nos ad laevam partem ubi est vetustum
quoddam et insigne oratorium contiguum basilicae vocatum Sancti Gregorii, quod nec longe situm est ab eius corpore et oratorio. Tum paulo procedamus et in viam publicam prodeamus ac aedificium columnis ac fornicibus super eam 5
erectum quod hospitandis nunc pauperibus et peregrinis mulieribus deputatum est consideremus: habet enim illud speciem figuramque templi quod demonstrat absida, quae adhuc in capite ipsius apparet, fracta quoque et mutilata
ambo latera eius ubi et duas similiter absidas iam fuisse recte 10
ex ipsa fractione et mutilatione coniectare possumus. Fuit autem templum ipsum Sancti Sebastiani quod convicimus evidenti ratione, quoniam Benedictus decimus in quodam privilegio, confirmans adnexionem templi Sanctae
Petronillae omniumque eius aedificiorum *** 15
5 – 147 , 15 ergo … aedificiorum Nunc ergo regrediamur in ipsam Basilicam
Sancti Petri, salutaturi Principem Apostolorum, et adoraturi eum, qui post tot imperatorum triumphos eidem soli divo Petro, eiusque successoribus eum locum divina sua clementia et bonitate predestinavit, et hactenus conservavit, conservaturus in perpetuum: cui laus, honor, et gloria in secula seculorum. Amen 147 , 1 Vertamus dehinc O] Vertamus deinde O2
laevam O2] levem O 9 ipsius O2] inpius O 10 fuisse recte O] om. recte O2