Nola
prouidi illam Eusebii. ep. 24,3
Papa Innocenzo
eris tibi in prouidendo praestantior. ep. 181,4
Prospero di Aquitania
omnium nostrum fatigatio prouidente hoc praesenti saeculo dei gratia in tuae caritatis et scientiae uigore respirat.
ep. 225,9
Ilario per consilium sanctitatis tuae satagit prouideri. ep. 226,1
Tabella 19 Attestazioni agostiniane di prouideo, prouidens e derivati riferiti alla sfera umana
ATTESTAZIONI IN RIFERIMENTO ALLA SFERA UMANA
PROVIDEO
uera rel. 51 … a magnis et spiritalibus uiris ecclesiae catholicae alumnis uideo cautissime prouideri, ne quid populariter agant.
f. et symb. 1 pia cautaque uigilantia prouidendum est.
conf. 5,23 illi ciuitati [sc. Romae] rhetoricae magister prouideretur.
conf. 9,13 renuntiaui peractis uindemialibus, ut scholasticis suis Mediolanenses uenditorem uerborum alium prouiderent.
conf. 9,28 quod [sc. sepulcrum] sibi prouiderat [sc. Monica] et praeparauerat iuxta corpus uiri sui.
s. dom. m.
2,57
cum uiderimus aliquem seruum dei prouidere ne ista necessaria desint. c. Faust. 22,61 filiis suis patrem prouidit [sc. Tamar] socerum suum.
qu. eu. 2,45,1 sed si fraudando quia sibi prouidit in posterum, laudatum eum dicit a domino, quanto maiore alacritate sibi prouidere debent in aeternam uitam ...
ciu. 1,13 exequiae celebratae et sepultura prouisa.
ciu. 3,11 alios [sc. deos] prouidendos existimauit [sc. Numa Pompilius]. ciu. 5,20 nihil prouideat prouidentia*, nihil distribuat iustitia (* prudentia). ciu. 7,22 prouisum est a sapientibus maioribus uestris, non ut …
ciu. 9,9 isti … quos inter nos et deos mediatores nobis philosophi prouiderunt, possunt quidem dicere de animo et corpore.
ciu. 14,18 habent prouisum lupanaria ipsa. ciu. 19,14 imperant ... prouidendi misericordia.
56
Cresc. 4,8 eos qui missi sunt iniuriosa repulsione tractante necessitatem sibi incubuisse senserunt, ut iam ecclesiae prouiderent.
adult. coniug.
2,15
liceat alia uobis matrimonia prouidere.
c. Iul. 2,20 ne fortassis offensa defensorem sibi alium prouideret? c. Iul. 3,29 nemo prouidet remedium sanitati.
c. Iul. 4,9 cui malo tantum licere posse, quis crederet, ut sibi laudatorem etiam de suis expugnatoribus prouideret?
cura mort. 1 si fide suorum humando eius corpori talis prouideatur locus, in quo appareat opitulatio etiam isto modo quaesita sanctorum.
cura mort. 5
(= ciu. 1,13)
exequiae celebratae et sepultura prouisa.
cura mort. 9 prouiderat cadaueri suo, qui occiderat mendacio animam suam.
b. uid. 27 unum propter se ipsum sapientissime retinebat, alterum propter alios misericordissime prouidebat.
c. Iul. imp.
4,38
talis quippe in pecoribus non est, ex quibus tuae susceptae tale patrocinium prouidisti, ubi mutis illis tu posses esse uerbosus.
ep. 43,11 Secundus … magis hoc apud Carthaginem prouideret, ne schisma fieret. ep. 43,16 alteri ... eorum plebs alia regenda prouideretur.
ep. 83,2 a me undecumque prouideretur.
ep. 86 adiuuante domino deo nostro procul dubio prouidebis. ep. 104,9 nos etiam pro ipsis aliquid prouidere.
ep. 113 sua ordinet sumptusque prouideat. ep. 125,2 adiuuante domino prouidere conemur.
ep. 129,1 quo ipsius disputationis nostrae tranquillitati quietique prouidisti. ep. 139,1 alius locus celebrior prouidendus est.
ep. 151,6 prouisus enim erat et proximus locus non suppliciis hominum deputatus sed ornamento potius ciuitatis.
ep. 176,5 cernit uenerabilitas tua instanter et celeriter prouidendum.
ep. 253 quem ad modum debeas episcopali paternitate catholicae ecclesiae prouidere, ut ... ep. 268,1 quod sibi deberi ostendebant, unde acciperent, prouiderem.
ep. 4*,4 prouidet sanctitas tua corrigendos esse a prauitate huius erroris.
ep. 10*,5 anta hominum multitudo utriusque sexus peius quam captiuitate barbarica amittat propriam libertatem, ipsorum est prouidere.
ep. 18*,2 nos in nomine domini et in eius adiutorio prouidemus.
ep. 20*,2 aliquem prouideret quem loco illo non expectato meo reditu uicinus episcopus ordinaret.
ep. 22*,9 sibi episcopum prouiderent. ep. 26*,1 utcumque prouideram. Io. eu. tr. 62,5 utcumque prouideram. Io. eu. tr.
109,5
ordinandos diaconos prouiderunt.
en. Ps. 25,1,4 non elegi apponere cor meum his qui prouidere conantur, quemadmodum, quod fieri non potest, rerum transeuntium, perfructione beati sint.
en. Ps. 34,1,7 prouidere sibi quod temporale est. en. Ps. 48,1,6 prouideant sibi.
en. Ps. 84,10 quidquid nobis prouiderimus ad refectionem.
en. Ps. 118,8,4 ratio sanitatis, qua pellendum escae fastidium prouidetur. s. 67,4 ille hinc sibi tutelam prouidit aduersus inimicos.
s. 91,7 nauis prouidenda.
s. 207,2 quanta potestis uigilantia prouidete.
s. 254,2 uidete locum stercoris ab agricola prouisum. s. 343,1 prouidendum erat quomodo ceteris monstraretur. s. 351,7 non sibi prouidit locum in corpore sacerdotis. s. 356,10 aliunde prouisi sunt [sc. lapides].
57 s. Dolbeau
6,10
“prouide tibi, consule tibi”.
s. Etaix 1 mulier mala, hoc non est tibi prouidere, sed marito inuidere. s. Guelf 12,2 prouidendo, nauigando, ambulando, currendo, cauendo, uiuere uult. exp. prop. Rm.
77
ostendit non esse culpandam carnis prouidentiam, quando ea prouidentur, quae ad necessitatem salutis corporalis ualent (cf. Rm 13,14).
PROVIDENS E DERIVATI
ord. 2,9 nos autem bene nobis prouidentes.
ciu. 1,31 quas Nasica ille prouidentissime cauendas esse censebat. ex hac prouidentissima patriae caritate ueniebat.
en. Ps. 15,8 ueniens in ea quae transeunt, non abstuli oculum ab eo qui semper manet, hoc prouidens ut in eum post temporalia peracta recurrerem.
en. Ps. 48,2,1 post hanc mortem non prouidentes, nisi quemadmodum nomen eorum quod reprobatur in caelo, inuocetur in terra.
ep. 40,3 …te, cui sapienter prouidenti dictum sat est.
ep. 134,4 …cur non flectas in partem prouidentiorem lenioremque sententiam…? ep. 199,9 tamquam doctor prouidentissimus iudicaret [sc. Apostolus].
ep. 9*,4 si nec iustitia ista seruatur quam prouidentissime constituerunt leges publicae … pat. 7 quamquam et ipsi corpori tunc prouidentius consulatur.
trin. 15,13 non dicimur prouidenter sed memoriter canere uel dicere. c. ep. Parm.
1,16
prouidentissimus apostolus.
an. et. or. 4,27 … si plaga inruerit ignoranti, qua caro feriatur, se illa [sc. anima] prouidenter perniciterque subducat …
uirg. 13 prouidens [sc. apostolus] et consulens in futurum.
4.3PROVIDVS
Tabella 20 Attestazioni agostiniane di prouidus nell'ambito di una citazione e in riferimento alla sfera umana
PROVIDVS ATTESTATO IN UNA CITAZIONE
Iulian. A. c. Iul. imp.
c. Iul. 3,39
PROVIDVS IN RIFERIMENTO ALLA SFERA UMANA
c. Adim. 15 laqueos incautis et minus prouidis abscondentem [sc. hominem]. doctr. chr.
proom. 7
consilium regendi atque administrandi tam magni populi a socero suo … et maxime prouidus et minime superbus accepit [sc. Moyses]?
c. Faust. 22,50 maritus iustus et prouidus pater [sc. Iacob]. ciu. 1,33 homines prouidi.
ciu. 19,5 etsi quisque ... tam uigilans [sc. sit], ut prouido consilio caueat … an. et or. 2,8 prouida refectione.
an. et or. 2,18 prouida deliberatione.
ep. 43,16 quam innocens, quam integra, quam prouida atque pacifica [sc. sententia]! ep. 43,20 prouidus imperator.
ep. 200,2 quamque sis eorundem inimicorum saluti prouidus. ep. 230,5 ignarus rex prouida sed non perfecta mente conceperat. en. Ps.
103,3,10
esto curiosus, esto prouidus.
58
4.4PROVISIO
Tabella 21 Attestazioni agostiniane di prouisio nell'ambito di una citazione e in riferimento alla sfera umana
PROVISIO IN RIFERIMENTO ALLA SFERA UMANA
lib. arb. 3,27 non defuisset domesticae disciplinae alia prouisio ... Gn. adu. Man.
2,30
spinae ac tribuli sunt punctiones tortuosarum quaestionum aut cogitationes de prouisione huius uitae.
s. dom. m.
2,58
in istorum prouisione regnum dei cogitemus. c. Faust. 18,7 nos apostolus docuit piam prouisionem. c. Iul. 4,66 commoditatis prouisio.
ep. 22,9 prouisione et liberalitate tua.
ep. 43,20 qua diligentia, qua cautela, qua prouisione ... Caecilianum innocentissimum, illos inprobissimos iudicauit [sc. prouidus imperator].
ep. 63,2 conseruandae ecclesiasticae disciplinae prouisio.
ep. 89,3 isti prouisionem suam et pro ecclesia sollicitam curam praedicandam laudibus uentilarent.
ep. 93,19 huic prouisioni contradicere debui.
4.5PROVISOR
Tabella 22 Attestazioni agostiniane di prouisor nell'ambito di una citazione e in riferimento alla sfera umana
PROVISOR ATTESTATO IN UNA CITAZIONE
Chrys. hom. 10 in Rom. 1
c. Iul. 1,27
PROVISOR IN RIFERIMENTO ALLA SFERA UMANA
ciu. 2,20 prouinciae regibus non tamquam rectoribus morum, sed tamquam rerum dominatoribus et deliciarum suarum prouisoribus seruiant [sc. reges] ...
ep. 93,14 prouisores ecclesiae.
4.6PROVISVS
Tabella 23 Attestazioni agostiniane di prouisus in riferimento alla sfera umana
PROVISVS IN RIFERIMENTO ALLA SFERA UMANA
cura mort. 6 prouisus sepeliendis corporibus apud memorias sanctorum locus bonae affectionis humanae est erga funera suorum.
59
I.IL MODO DI GOVERNARE DELLA PROVVIDENZA 1.ADMINISTRO, ADMINISTRATIO, ADMINISTRATOR, ADMINISTRATORIVS
La famiglia lessicale di administro conta oltre 240 occorrenze all’interno del corpus agostiniano (oltre la metà impiegate con accezione teologica); è costituita dal verbo
administro (ca. 160 occorrenze in totale), uno dei preferiti da A. per esprimere l’azione
della provvidenza nell’universo; dal nomen agentis administrator (13 occorrenze, di cui 7 con accezione teologica); dall’astratto administratio (ca. 72 occorrenze, più della metà con impiego teologico) e, infine, dall’aggettivo administratorius (1 occorrenza)1. Di seguito, un elenco delle attestazioni agostiniane di administro e derivati in associazione diretta con le parole-chiave oggetto della presente analisi:
LESSEMI NR.